بررسی تطبیقی نگاه اشعریانه به عدل در کلیات سعدی و دیوان امیرخسرو دهلوی

الموضوعات :

انور ضیایی ¹

1 - دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بوکان، دانشگاه آزاد اسلامی، بوکان، ایران

تاريخ الإرسال : 10 السبت , ذو القعدة, 1440 تاريخ التأكيد : 10 السبت , ذو القعدة, 1440 تاريخ الإصدار : 17 الأربعاء , رمضان, 1440

الکلمات المفتاحية:

ملخص المقالة :

مسأله عدل الهی یکی از اصول بسیار مهم اعتقادی و کلامی است که مانند توحید، بیان‌گر یکی از اوصاف الهی است؛ ولی به دلیل اهمیّت وصف‌ناپذیر آن، جایگاه ویژه‌ای در مباحث اعتقادی و کلامی یافته است. این اهمیّت تا آنجاست که گاه از عدل به عنوان یکی از اصول پنج‌گانه دین یا مذهب و در کنار اصولی مانند نبوّت و معاد یاد می‌شود. از نظر اشاعره هر عملی به ذات خود عدل یا ظلم نیست بلکه هر کاری که خداوند متعال انجام می‌دهد، عدل است؛ تنها فاعل حقیقی خداوند است و بنابراین ظلمی وجود ندارد. به عقیده متکلمان اشعری اگر خداوند همه نیکوکاران را به جهنّم ببرد و همه گناهکاران را وارد بهشت نماید عین عدل محسوب می‌شود. بنابراین اشاعره، نه عدل را بر خداوند واجب می‌داند و نه وجود شر را در عالم، دلیلی بر ظلم و جور خداوند تلقی می‌کند و نه اساساً آدمی را مجاز و قادر به قضاوت درباره افعال خداوند تصور می‌کنند. درست بر خلاف این گروه، متکلمان معتزلی و شیعی معتقد به حسن و قبح افعال‌اند. از نظر آنان عدل، ذاتاً نیک و ظلم، ذاتاً بد است و خداوند کاری را که عقل می‌پسندد ترک نمی‌کند و کاری که عقل آن را مذموم می‌شمرد انجام نمی‌دهد. در این مقاله می‌خواهیم به بررسی دیدگاه‌های سعدی و امیرخسرو دهلوی در خصوص عدل الهی بپردازیم.

المصادر:

ابن خلدون، عبدالرحمن. 1388ش، مقدمه، ترجمه محمد پروین گنابادی، چاپ 12، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.

اشعری، ابوالحسن علی بن اسماعیل. 1362ش، مقالات الاسلامیین، ترجمه محسن مؤیدی، تهران: امیرکبیر.

اشعری، ابوالحسن علی بن اسماعیل. 1952م، اللمع فی الردّ علی اهل الزیغ والبدع، نشر وتصحیح الاب رتشرد یوسف مکارثی الیسوعی، بیروت: المطبعة الکاتولیکیة. 

برنجکار، رضا. 1394ش، کلام و عقاید، تهران: انتشارات سمت.

جرجانی، علی بن محمد. 1405ق، تعریفات، به اهتمام ابراهیم الابیاری، جلد 1، چاپ اول، بیروت: دار الکتاب العربی.

حلبی، علی اصغر. 1387ش، شرح باب الحادی عشر، تألیف علامه حلی، تهران: انتشارت اساطیر.

خالدیان، محمدعلی. 1388ش، تحلیل و تطبیق اندیشه‌های کلامی مثنوی مولوی، تهران: نشر احسان.

دهخدا، علی اکبر. 1377ش، لغتنامه، تهران: انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

دهلوی، امیرخسرو. 1391ش، دیوان اشعار، با تصحیح و مقابله و مقدمه سعید نفیسی، چاپ اول، تهران: انتشارات سنایی.

سعدی، شیخ مصلح بن عبدالله. 1383ش، کلیات، به اهتمام محمدعلی فروغی، تهران: انتشارات امیرکبیر.

سعیدی مهر، محمد. ۱۳۹۲ش، آموزش کلام اسلامی، قم: انتشارات طه.

شهرستانی، محمد بن عبد الکریم. 1362ش، توضیح الملل، ترجمه ملل و نحل، تصحیح و ترجمه سید محمد رضا جلالی نائینی، چاپ سوم، تهران: انتشارات اقبال.

شیخ الاسلامی، اسعد. 1387ش، سیری اجمالی در اندیشه‌های کلامی معتزله و اشاعره، چاپ دوم، تهران: انتشارات سمت.

صفایی، سید احمد. 1374ش، علم کلام، چاپ اول، تهران: دانشگاه تهران.

غزالی، ابوحامد. 1387ش، کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیو جم، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.

قاضی ابی الحسین، عبدالجبار. 1965م، شرح اصول خمسه، قاهره: عبدالکریم عثمان.

مشکور، محمدجواد. 1390ش، شیعه و فرقه‌های اسلام تا قرن چهارم، چاپ نهم، تهران: انتشارات اشراقی.

مطهری، مرتضی. 1352ش، عدل الهی، تهران: انتشارات سپهر.

 

مقالات

احمدی، احمد. 1364ش، «سعدی و حسن و قبح افعال»، ذکر جمیل سعدی، مجموعه مقالات.

ظهیری ناو، بیژن و شهلا رشیدی. 1392ش، «چگونگی تأثیر تفکر اشاعره در گلستان سعدی»، فصلنامه فلسفه و کلام اسلامی آینه معرفت، دانشگاه شهید بهشتی.

ظهیری ناو، بیژن و محمد ابراهیم پور. بهار 1387ش، «دیدگاه‌های کلامی سعدی بر بنیاد قصاید»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، شماره 60.

محقق، مهدی. اسفند 1351ش، «سعدی و قضا و قدر»، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، صص 79-80.

Bibliography

Ibn Khaldun Abdulrahman, 1388, An Introduction, Translated by Mohammad Parvin Gonabadi, 12.88, Tehran, Publications of Elmi Farhangi.

Asharites, Abolhasan Ali Ibn Esmail, 1952, allmae.Maqalata al Eslamiin (Islamic Essays), Translated by Mohsen Moaayedi, 1362, Tehran.

Berenjkar, Reza, 1394, Speechs and Beliefs, Smat Publications.

Jarjani, Ali Ibn Mohammad, 1405, Along with Ebrahim Albyari, First Volume, First Edition, Beirut, Dar Alketab Alarabi.

Halbi, Ali Asghar, 1387, Al-Bāb al-ḥādī ʿashar Published by Al-Allama al-Hilli, Asatir Publications.

Mohammad Ali Khaledyan, 1388, Contrast and Analysis of Masnavi and Ma’navi-i’s Verbal Thoughts, Ehsan Publications.

Dehkhoda, Ali Akbar, 1377, Loghat Nameh, Published and Printed byTehran University.

Saadi, Sheikh Mosleh Ibn Abdullah, 1383, Complete Works, Along with Mohammad Ali Frughi, Amir Kabir Publications, Tehran.

Saeed Mehr, Mohammad, 1392, Teaching Islamic Speech, Taha Publications, Qom.

Shahrestani, Mohammad Ibn Abdulkarim. 1362, Tawzihel al-Melal, Translated by Melal and Nahl, Revised and Translated by Seyyed Mohammad Reza Jalali Na’ni, Third Edition, Eqbal Publications, Tehran.

Sheikh al-Eslami, Asa’ad, 1387, An Overview on Asharites and Mutazilites’ Verbal Thoughts, Second Edition, Samt Publications.

Safaii, Seyyed Ahmad, 1374, Discourse Analysis, First Edition, Tehran University, Tehran.

Ghazali Abu Hamed, 1387, Kimyaye Saadat, Along with Hosein Khadiv Jam, Elmi Farhangi Publications. Tehran.

Ghazali Abu Hamed, 1374, Kimyaye Saadat, Along with Hosein Khadiv Jam, Elmi Farhangi Publications. Tehran.

Ghzi Abil Hosein, Abdal- Jbar, 1965, An Explanation of Principles of Khams, Adul Karim Pub. Othman, Cairo.

Mshkur, Mohammad Javad, 1390, Shiite and Islamic Cults up to the 4^th Century, Nineth Edition, Eshraqi Publications.

Motaheri, Morteza, 1352, Adle Elahi (God’s Justice), Sepehr Publications, Tehran.

Motaheri, Morteza, 1371, Adle Elahi (God’s Justice), Sadra Publications, Tehran.

 

Articles

Ahmadi, A, 1364, Sadi and Acts’ Good and Bad, Zekre Jamile Saadi, Complete Essays.

Zahiri Naw, Bi and  Rashidi, Sh, Asharites’ Influence On Saadi’s Golestan, Ayineye Marefat’s Islamic Speech and Philosophy’s Quarterly, Shahid Bheshti College.

Zahiri Naw, Bizhan and Mohammad Abdullahpur, Spring 1387, Saadi’s Verbal View on the Basis of Anecdotes, Humanity Faculty’s Magazine, No. 66.

Mohaqeq, Mehdi, Esfand 1351, Saadi Aand Determinism, Humanity Faculty, Tehran University, No. 79- 80.