حکم فقهی ممتنعین زکات از منظر آیات و روایات
الموضوعات : فصلنامه مطالعات قرآنی
فاطمه کوه میشی
1
(دانشجوی دکتری گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد تربت حیدریّه، دانشگاه آزاد اسلامی، تربت حیدریه، ایران)
منصور امیرزاده جیرکلی
2
(استادیار گروه آموزشی فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد تربت حیدریه، دانشگاه آزاد اسلامی، تربت حیدریه، ایران.(نویسنده مسئول))
حسین صابری
3
(استاد مدعو گروه آموزشی فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد تربت حیدریه ،دانشگاه آزاد اسلامی ،تربت حیدریه ،ایران)
الکلمات المفتاحية: واجبات دین, پرداخت زکات, تعزیر,
ملخص المقالة :
زﻛﺎت ﻣﺎل از واﺟﺒﺎت دﻳﻦ اﺳﻼم اﺳﺖ که در آیات متعددی از قرآن به آن اشاره شده است. در زمان پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع)، امتناع از پرداخت زکات مذموم بوده و تعزیراتی برای این جرم منظور می شده است. فقها نیز به استناد آیات و روایات در مورد ممتنعین زکات، فتوا بر مذمت داده و احکامی برای آنان صادر کرده اند. پژوهش حاضر که به شیوه توصیفی و تحلیلی تدوین یافته است، پس از مفهوم‌شناسی و بررسی آثار، احکام و تعزیر ممتنعین زکات، در پی پاسخ به این سؤالات است که در آیات و روایات چه تعزیراتی برای ممتنع زکات بیان شده و امکان بهره‌وری از آیات و روایات در عصر حاضر چگونه است. یافتههای حاصل از این پژوهش، نشان میدهد، مشهور فقها به تعزیر ممتنع زکات معتقدند و گرچه در فقه برای وی، مجازات تعیین شده است، اما به نظر میرسد ترک واجب شرعی به استناد برخی روایات و قاعده درء، قابل تعزیر نیست و از نظر قانونی نیز جرم محسوب نمیشود و برای آن مجازاتی تعیین نشده است.
قرآن کریم
نهج البلاغه
ابن ادریس، ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﻨﺼﻮر.1410ق، اﻟﺴـﺮاﺋﺮ اﻟﺤـﺎوی ﻟﺘﺤﺮﻳـﺮ اﻟﻔﺘـﺎوى، ﻗﻢ: ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪرﺳﻴﻦ ﺣﻮزه ﻋﻠﻤﻴﻪ.
ابن بابویه، محمد بن علی. 1404ق، من لایحضره الفقیه. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه.
ابن طولون، محمد بن علی. 1407ق، اعلام السائلین عن کتب سید المرسلین(ص)، بیروت: مؤسسة الرسالة.
ابن فارس، احمد. 1404ق، معجم مقاییس اللغة، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
ابن منظور، ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﻜﺮم. 1414ق، لسان العرب، بیروت: دار الفکر.
ابن هشام، عبدالملک. بیتا، سیره نبوی، مصحح، مصطفی سقا، بیروت: دارالمعرفه.
اردبیلی، احمد بن محمد. بیتا، زبدةالبیان فیأحکام القرآن، تهران: المکتبه الجعفریه لإحیاء الآثار الجعفریه.
اردبیلی، احمد بن محمد. 1403ق، مجمعالفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان. قم: انتشارات اسلامی.
امام خمینى، سید روح اللَّه. 1420ق، تحریرالوسیله، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه.
انصاری، مرتضی. 1412ق، کتاب الزکوة، چاپ اول، قم: لجنه التحقیق.
بحرانی، یوسف بن احمد. بیتا، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم: انتشارات اسلامی.
بروجردی، حسین. ۱۳۸۶ش، جامع الاحادیث، تهران: فرهنگ سبز.
حر عاملی، محمّد بن حسن. 1409ق، وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه، قم: مؤسسه آل بیت(ع).
حکیم، سید محسن. 1404ق، مستمسک العروة، قم: منشورات مکتبة آیة الله المرعشی النجفی.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد. 1413ق، مفردات الفاظ قرآن، لبنان: دارالعلم.
زراعت، عباس.1392ش، شرح قانون مجازات اسلامی مصوب1392،تهران: ققنوس.
سیوطی، جلال الدین. 1411ق، اَلأشباه والنظائر، قم: دار الکتب العلمیة.
شامبیاتی، هوشنگ. 1371ش، حقوق جزای عمومی، تهران: انتشارات پاژنگ.
شهابی، محمود. 1366ش، ادوار فقه، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
شهید اول، محمد بن مکی. 1417ق، الدروسالشرعیةفیفقه الامامیة، قم: انتشارات اسلامی.
شهید اول، محمد بن مکی. 1412ق، البیان، قم: محمد الحسون.
شهید ثانی، زین الدین بن علی. 1413ق، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، قم: مؤسسة معارف اسلامی.
صادقی، محمدهادی. 1378ش، حقوق جزای اختصاصی، تهران: میزان.
طباطبایی، محمد حسین .۱۳۷۴ش. تفسیر المیزان، ترجمه محمد باقر همدانی، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه.
طبرسی، فضل بن حسن. 1408ق، تفسیر مجمعالبیان، تحقیق: هاشم رسولی محلاتی و فضل الله یزدی طباطبایی، بیروت: دارالمعرفه.
طبرى، محمد بن جریر. 1367ش، تفسیر طبرى، تهران: حبیب یغمائى.
ﻃﻮﺳﻰ، ﻣﺤﻤّﺪ ﺑﻦ ﺣﺴﻦ. ۱۴۱۳ق، التبیان فی تفسیر القرآن، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه
ﻃﻮﺳﻰ، ﻣﺤﻤّﺪ ﺑﻦ ﺣﺴﻦ . 1365ق، تهذیب الأحکام، تهران: دار الکتب العلمیة.
علامه حلی، حسن بن یوسف. ۱۳۸۳ش، تذکرة الفقهاء؛ قم. موسسه آل بیت.
فخر رازی، محمد بن عمر. 1420، تفسیر کبیر، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
فیض، علیرضا. 1368ش، مقارنه و تطبیق در حقوق جزای عمومی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
قرطبى. محمدبن احمد. 1414ق، جامع الأحکام القرآن، بیروت: دارالفکر،
کلینی، محمد بن یعقوب. 1407ق، الکافی، تهران، مکتبه الاسلامیه.
متقی هندی، علی بن حسام. 1401ق، کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال، بیروت: مؤسسة الرسالة.
مجلسی، ﻣﺤﻤﺪ باقر.1410ق، بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار(ع)، بیروت: مؤسسه الطبع و النشر.
مجلسی، ﻣﺤﻤﺪ باقر. ١٤٠٤ق، ﻣــﺮآة اﻟﻌﻘــﻮل ﻓــﻲ ﺷــﺮح أﺧﺒــﺎر آل اﻟﺮﺳﻮل، ﺗﻬﺮان: دار اﻟﻜﺘﺐ اﻹﺳﻼمیه.
مجلسی، ﻣﺤﻤﺪ باقر. ١٤٠٦ق، .روﺿﺔ اﻟﻤﺘﻘﻴﻦ ﻓﻲ ﺷﺮح ﻣـﻦ ﻻ ﻳﺤﻀـﺮه اﻟﻔﻘﻴـﻪ، ﻗﻢ: ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﺳﻼﻣﻲ ﻛﻮﺷﺎﻧﺒﻮر،
مجلسی، ﻣﺤﻤﺪ باقر. 1414، لوامع صاحبقرانی(شرح الفقیه)، قم: اسماعیلیان.
محقق حلی، جعفر بن حسن . 1418ق، المختصر النافع فی فقه الامامیه، قم، موسسه المطبوعات الدینیه.
محقق حلی، جعفر بن حسن . 1407ق، المعتبر فی شرح المختصر، قم، موسسه سید الشهداء(ع).
محقق داماد، سیدمصطفى. 1406ق، قواعد فقه، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
مکارم شیرازی، ناصر و جمعی از نویسندگان. ١٣87ش، ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ، ﺗﻬﺮان: دار اﻟﻜﺘﺐ اﻻﺳﻼﻣﻴﻪ.
مفید، محمد بن نعمان. 1413ق، المقنعه، ﻗﻢ: ﻛﻨﮕﺮه ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻫﺰاره ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ(ره).
مغنیه، محمد جواد. 1402ق، فقه الامام جعفر الصادق(ع)، بیروت: دارالجواد.
منتظری، حسینعلی. 1406ق، کتاب الزکاة، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
نجفی، محمدحسن. 1404ق، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت: دارالاحیاءالتراث العربی.
نوری، محمد تقی. 1408ق، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم: مؤ سسة آل بیت(ع).
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مصوب 1358 با تغییرات و اصلاحات 1368.
قانون مجازات اسلامی مصوب1392.
مقالات
امیرزاده جیرکُلی، منصور. 1384ش، بررسی حقوقی مسأله ارتداد در ایران، فصلنامه فقه و تاریخ تمدن، شماره ۳ و ۴، صص18-29.
آل رسول، سوسن و مژگان کاظمی بویینی. 1398ش، نهاینه کردن صفت انفاق از طریق شکرگزاری در بیان قرآن، فصلنامه مطالعات قرآنی، شماره39، صص355-374.
نعمتی پیر، علی و غلامرضا عباسی ولدی. 1391ش، فضایل و رذایل در قرآن، فصلنامه مطالعات قرآنی، شماره9، صص136-160.
_||_
The Holy Quran
Nahj al-Balaghah
Ibn Idriss, Mohammad ibn mansour (1989); Al-saraer Al-hawi Ltahrir al-fatwa, Qom: Publications of the Society of Seminary Teachers.
Ibn Babaway, Mohammad ibn Ali (1983); Man la Yahzorohol-Faghih; Qom; Publication of the Society of Seminary Teachers.
Ibn Fars, Ahmad (1983); mojam maghayis al-loghat, Qom: maktab al-a'lam al-islamic.
Ibn Manzour, mohammad ibn mokarram (1993); Lssan al-arab, beirout: dar al-fekr.
Ibn Hosham, abdolmalek (No date); sireh nabavy, verification: mostafa sagha, beirout: dar al-ma'refah.
Ibn Toulon, mohmmad ibn ali (1986); Aalamossaelin an kotob seyyed al-morsalin, Beirout: resalat Institute.
Ardebili, Ahmad ibn mohammd. (No date). Zobdat al-bayan Fi Ahkam al-Quran, Tehran: al-Maktab al-Ja'fariyah.
Ardebili, Ahmad ibn mohammd (1982); Majma al-Faedeh and al-Borhan fi Sharh Ershad al Azhan, Qom: Islamic Publishing
Emam Khomaini, seyyed rouhallah (1999); Tahrir al-Wasileh. Qom: Publication of the Society of Seminary Teachers.
Ansari, morteza (1991); ketab zakat, Qom: Ljannat al-tahghigh.
Bahrani, Ussof ibn ahmad (No date); al-hadaegh al-nazerat fi ahkam al-etrat al-taherat, Qom: Islamic Publications.
Broujerdi, Hossain (2007); Jameoahadis, Tehran: farhang sabz.
Horr Ameli, Mohammad Ibn Hassan (1988); Vasael Al-Shiah; Qom; Al Bayt.
Hakim, seyyed Mohsen (1983); mostamsak al-orvah, Qom: Publications Ayatollah marashi najafi.
Ragheb Esfahani, Hussein ibn Muhammad (1992); Mofradat Fi alfaz Quran.
Zeraat, abbas (2013) Description of the Islamic Penal Code Approved in 2013;Tehran: ghoghnous.
Seayoti, Jalalodin (1990); Alashbah and Anazaer, Qom: DarolKotob Elmiyah.
Shambayati, Houshang (1995); General criminal law, Tehran: Pajang Publications.
Shahaby, Mahmoud (1986); Advare feghh, Tehran: wezarat farhang and ershad Islami.
Shahid awal, Mohammad ibn maki (1991); Al-bayan. Qom: mohammad al-hassoun.
Shahid awal, Mohammad ibn maki (1996); Al-drous al-sharey fi al-feghh al-emami, Qom: Islamic Publications.
shahid sani, zainodin ibn ali (1992) Masalek al-Afham Ela Tanghih Shraye al-Islam, Qom: maaref of Islam.
Sadeghi, mohammad Hadi(1999); proprietary criminal law, Tehran: Mizan.
Tabatabayi, Mohammad Hossain (1995); tafsir al-Mizan, Translated by Mohammad bagher hamedani, Qom: Publication of the Society of Seminary Teachers.
Tabarsi, fazl ibn Hasan (1987); tafsir majma' Al-Bayan, verification: hashem rasouli mahallatim beirout: dar al-ma'refat.
Tabari, Mohammad ibn garir (1987); tafsir tabari, Tehran: habib yaghmaei.
Tussi, Mohammad ibn hassan (1992); al-tebyan fh tafsir al-Quran, Qom: Publication of the Society of Seminary Teachers.
Tussi, Mohammad ibn hassan (1986); Tahzib al-ahkam, Tehran: Darolkotob Islamiyah
Allame Helli, Hassan ibn ussof (2004); Tazkerah al-foghaha, Qom: Al Bayt Institute.
Fakhr Razi, Mohammad ibn Omar (1999); tafsir kabir Beirut: Beirut, Dar Ehya Al-Torath.
Faiz, alireza (1989); Mogharene and tatbigh, Tehran: wezarat farhang and ershad islami.
Ghortobi, Mohammad ibn ahmad (1993); Jame al-ahkam al-Quran, Bairout: Darolfekr.
Klein, Mohammad bin Yaghoub (1986); Al-kafi, Tehran: DarolKotob Islamiyah.
Motaghi hendi, Ali ibn hesam (1989); canz al-ommal fi sonan al-aghval, Bairout: resalat Institute.
Majlesi, Mohammed bagher (1989); Bahar al-Anwar al-Jammu Lederer News of al-'Aemeh al-Athar (AS), Beirut: moaseseh al-tabe and al-nashr.
Majlesi, Mohammed bagher (1983); Merat al-oghull Fi Sharhe al-Akhbar Al Al-Rasul, Second Edition, Tehran: Darolkotob Islamiyah.
Majlesi, Mohammed bagher (1985); Rozat al-Motaghin Fi, Sharhe Man La Yahzaroh al-Faghih, Second Edition Qom: Islamic Cultural Institute of Kushanbur.
Majlesi, Mohammed bagher (1993); Lavame sahebghrani, Qom: Esmaeilliyan.
Mohaghegh Helli, Jafar ibn hassan (1987). Sharaye al-Islam fi masael Al-Halal and al-Haram, Tehran: Esteghlal Publishing.
Mohaghegh Helli, Jafar ibn hassan (1997); AL-Mokhtasar al-nafe fi feghh al-emamiya. Qom: AL-Matbouat dini Institute.
Mohaghegh Helli, Jafar ibn hassan (1986); Al-Motabar fh sharh al-mokhtasar, Qom: Seyyedoshohada Institute.
Mohaghegh Damad, Seyyed Mostafa (1983); Ghavaed feghh, Tehran: Publishing Center Islamic Sciences.
Makaram Shirazi, Nasser and group of writers authors (2008); tafsir nemouneh, Tehran: Darolkotob Islamiyah.
Mofid, Mohammad ibn naman (1992); Al-Maghneh. Qom: World Hazara Congress of Sheikh Mofid.
Moghnieh, Mohammad javad (1981); Feqh Al-Emam Ja'far al-Sadegh (PBUH), Beirut: Dar al-Jawad.
Montazeri, Hossaikali (1985); Ketab al-zakat. Qom: Mktab al-a'lam al-islami
Najafi, Mohammad hassan (1983). Jawahar al-Klam fi sharh Sharaye Islami, Beirut: Dar Ehya Al-Torath Al-Arabi.
Nouri, Mohammad Taghi (1987); Mostadrak Al-Vasael; Qom: Al Bayt Institute.
Constitution the Islamic Republic of Iran approved in 1979 With changes and amendments in 1989.
Islamic Penal Code approved in 2013.
Articles
Amirzadeh Jirkoli (2005); Legal scrutinyThe problem of apostasy in Iran, Jurisprudence and history of civilization, No.3 and4, pp.18-29.
Sousan Al rasoul and Mozhgan Kazemi boyyni (2019); Nahadine kardan sefat enfagh az tarigh shokrgozari in bayan Quran, Quranic Studies Quarterly Magazine, No.39, pp.355-374.
Nemati pir Ali and Gholamrrza Abasi (2012); Fazayel and razayel in Quran, Quranic Studies Quarterly Magazine, No.9, pp.136-160.
