جنسیت و حقوق اجتماعی از دیدگاه قرآن

الموضوعات : فصلنامه مطالعات قرآنی

رضا دهقان نژاد ¹ (تبریز. دانشگاه شهید مدنی آذربایجان. دانشکده الهیات)
حسین بستان(نجفی) ² (استادیار گروه علوم اجتماعی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه)

تاريخ الإرسال : 16 الأربعاء , محرم, 1440 تاريخ التأكيد : 16 الأربعاء , محرم, 1440 تاريخ الإصدار : 12 الخميس , ذو الحجة, 1439

الکلمات المفتاحية:

ملخص المقالة :

برخلاف افراط و تفریط‌های مکاتب مدعی احیای حقوق بشر، در آموزه‌های قرآن کریم، جنسیت در هویت و جایگاه انسانی هیچ نقش و تأثیری ندارد، از این روی در بسیاری از احکام و تکالیف فردی میان زن و مرد تشابه و اشتراک کامل وجود دارد و در این زمینه تفاوتی بین آن‌ها نیست. در عین حال به اقتضای پاره‌ای تفاوت‌های طبیعی و در راستای حفظ مصالح اجتماعی، مجموعه‌ای از تفاوت‌های جنسیتی که فاقد هرگونه بار ارزشی‌اند، در بین زن و مرد مفروض گرفته شده است. در نتیجه موجب تفاوت پاره‌ای از حقوق و تکالیف آن‌ها گردیده است. از این روی مقاله حاضر، ضمن نگاهی کوتاه به احکام مشترک میان زن و مرد اعم از تکالیف فردی و احکام جزائی در قرآن، با تحلیل مضامین آیات قرآن و با استفاده از آراء مفسران به ویژه مفسران شیعه و نقد برخی از دیدگاه‌ها، تفاوت‌های حقوق و تکالیف اجتماعی زن و مرد و همچنین منشأ آن را در هفت محور مورد مطالعه قرار داده است.

المصادر:

قرآن کریم(با استفاده از ترجمه مکارم شیرازی، موسوی زنجانی).

کتب فارسی

بستان(نجفی)، حسین. 1388ش، اسلام و تفاوت‌های جنسیتی، چاپ اول، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و دفتر امور بانوان وزارت کشور.

جگر، آلیسون. 1378ش، چهار تلقی از فمینیسم، ترجمه س. امیری، فمینیسم، بولتن مرجع 4، مدیریت مطالعات اسلامی مرکز مطالعات فرهنگی بین المللی، انتشارات بین المللی الهدی.

ریتزر، جورج. 1389ش، نظریه جامعه شناسی در دوران معاصر، ترجمه محسن ثلاثی، چاپ پانزدهم، تهران: انتشارات علمی.

طباطبایی، سید محمدحسین. 1387ش، زن در قرآن، تصحیح و تحقیق محمد مرادی، چاپ اول، قم: مرکز نشر هاجر.

محمدی نیا، اسدالله. 1383ش، بهشت جوانان، چاپ هفدهم، قم: نشر سبط اکبر.

مصطفوی، فریده و جعفری ورامینی، فاطمه. 1382ش، زن از منظر اسلام، چاپ اول، قم: مؤسسه بوستان کتاب قم.

مطهری، مرتضی. 1382ش، یادداشت‌هاى استاد مطهرى، ج 5، تهران: انتشارات صدرا.

مطهری، مرتضی. 1385ش، مسأله حجاب، چاپ شصت و نهم، تهران: انتشارات صدرا.

مکارم شیرازى، ناصر و همکاران. 1374‏ش، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیه.

مکارم شیرازى، ناصر. 1374ش، پیام قرآن، چاپ اول، قم: مدرسه الامام علی بن ابیطالب(ع).

مهریزى، مهدی. 1382ش، شخصیت و حقوق زن در اسلام، چاپ دوم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

کتب عربی

ابن العربى، محمد بن عبدالله بن ابوبکر. بی تا، احکام القرآن، بی جا: بی نا.

ابن منظور، محمد بن مکرم. 1414ق، لسان العرب، چاپ سوم، بیروت: دار صادر.

اردبیلى، احمد بن محمد‌. 1403ق، مجمع الفائدة والبرهان فی شرح إرشاد الأذهان‌، 14 جلد، محقق/ مصحح: آقا مجتبى عراقى- على‌پناه اشتهاردى- آقا حسین یزدى اصفهانى‌، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌.

امام خمینی، سید روح‌الله. بی‌تا، تحریر الوسیلة، قم: مؤسسه مطبوعات دار العلم‌.

بلاغى نجفى، محمدجواد. 1420ق‏، آلاء الرحمن فى تفسیر القرآن‏، قم: بنیاد بعثت.

البوطى، محمدسعید رمضان. 1996م، المرأة بین طغیان النظام الغربى ولطائف التشریع الربّانى، دمشق: دار الفکر.

بیضاوى، عبدالله بن عمر. 1418ق، أنوار التنزیل وأسرار التأویل‏، بیروت: دار احیاء التراث العربى‏.

حر عاملی، محمد بن حسن. 1409ق، وسایل الشیعة، قم: مؤسسۀ آل البیت.

حلّى(علامه)، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى. 1388ق، تذکرة الفقهاء، قم: انتشارات مؤسسه آل البیت علیهم السلام‌.

راغب اصفهانى، حسین. 1412ق، المفردات فی غریب القرآن‏، چاپ اول، دمشق- بیروت: دار العلم- الدار الشامیة.

رشید رضا، محمد. بى‌تا، تفسیر المنار، بیروت: دار الفکر.

شهید ثانی(عاملى)، زین الدین بن على‌. 1413ق، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام‌، چاپ اول‌، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.

شیخ مفید، محمّد بن محمد بن نعمان. 1413ق، أحکام النساء، چاپ اول، قم: کنگره جهانى هزاره شیخ مفید رحمة الله علیه‌.

صدوق، ابو جعفر محمد بن علی. 1413ق، من لا یحضره الفقیه، قم: انتشارات جامعه مدرسین.

صدوق، ابو جعفر محمد بن علی. بی تا، علل الشرایع، قم: انتشارات مکتبة الداوری.

طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم. 1419ق، العروة الوثقى، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

طبرسى، فضل بن حسن‏. 1372ش، مجمع البیان فى تفسیر القرآن‏، چاپ سوم، تهران: انتشارات ناصرخسرو.

طبرسى، فضل بن حسن‏. 1377ش، تفسیر جوامع الجامع‏، تهران: انتشارات دانشگاه تهران و مدیریت حوزه علمیه قم.

طریحى، فخر الدین‏. 1375ش، مجمع البحرین‏، چاپ سوم، تهران: کتابفروشى مرتضوى.

طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن. 1365ش، تهذیب الاحکام، تهران: نشر دار الکتب الاسلامیه.

طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن. 1387ق، المبسوط فی فقه الإمامیة‌، چاپ سوم، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة‌.

طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن. 1407ق، الخلاف، 6 جلد، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن. بی تا، التبیان فى تفسیر القرآن‏، بیروت: دار احیاء التراث العربى.

عاملى کرکى، محقق ثانى على بن حسین. 1414ق، جامع المقاصد فی شرح القواعد، 13 جلد، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.

عیاشى، محمد بن مسعود. 1380ق، کتاب التفسیر، تحقیق سید هاشم رسولى محلاتى‏، تهران: چاپخانه علمیه،.

فخرالدین رازى، محمد. 1420ق، مفاتیح الغیب‏‏، بیروت: دار احیاء التراث العربى.

فضل الله، سید محمد حسین‏. 1419ق، تفسیر من وحى القرآن،‏ بیروت: انتشارات دار الملاک للطباعة والنشر.

کاشانى، ملا فتح الله. 1423ق، زبدة التفاسیر، قم: انتشارات بنیاد معارف اسلامى.

کلینی، محمد بن یعقوب. 1365ش، الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

مجلسی، محمدباقر. 1404ق، بحار الأنوار، بیروت: مؤسسة الوفاء.

مراغى، احمد بن مصطفى‏. بی تا، تفسیر المراغى‏، بیروت: دار احیاء التراث العربى.

مغنیه، محمد جواد. 1421ق، الفقه على المذاهب الخمسة‌، چاپ دهم، بیروت: دار التیار الجدید- دار الجواد‌.

نجفى، محمد حسن. 1404ق، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام‌، چاپ هفتم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

نحاس، ابوجعفر احمد بن محمد. 1421ق، اعراب القرآن، بیروت: انتشارات دار الکتب العلمیة.

نوری، میرزا حسین. 1408ق، مستدرک الوسایل، قم: مؤسسة آل البیت.

 

مقالات

خزاعی، مجید. 1389ش، «ماهیت حقوقی دیه»، فصلنامه فدک سبزواران، ش1، صص 75-86.

فرزند وحی، جمال، و همکاران. 1393ش، «نقد و بررسی برخی از حقوق سیاسی و اجتماعی زن در اسلام»، پژوهشنامه معارف قرآنی، سال5، ش16، صص123-151.

نقیبی، سید ابو القاسم. 1385ش، «تحلیلی بر حکم یا حق بودن حجاب»، فقه و حقوق خانواده، ش44، صص 9-32. 

 

Persian References

Holy Quran(translated by: Makarem-e- Shirazi, Mousavi-e- Zanjani).

Bostan (Najafi) Hossein: Islam and sexuality differences, Qom: study house of seminary and university and women affairs office of Ministry of Interior, 2009.

Jafari, Hossein: Wergild of Muslim Women, Naser Gorbannia et al: Study of women’s rights, Tehran: Rouze now, 2th volume ,(2005).

Jeger Alison, Fours views about feminism, S. Amiri, Feminism, 4 reference newsletter, management of Islamic study of international cultural studies center, international press of Al-Hoda, 1999.

Khazai Majid: Legal nature of Wergild, quarterly of Fadak-e-Sabzevaran, no1, p: 75-86, 2010.

Raiterz Jorge: Sociology theory in contemporary period, Mohsen Solasi, Tehran: scientific press,15^th edition, 2010. 

Tabatabaie Seyed Mohammad Hossein: Women in Quran perspective, Mohammad Moradi, Qom: Hajar center press, First edition, 2010.

Farzande Vahi Jamal et al.: Investigation and criticizing some political and social rights of women Islam, Journal of Quran education, 5^th year, no. 16, p: 123-151, 2014 .

Mohammadi Nia Assadollah: Youths’ paradise, Qom: Sabt-e-Akbar, 17th edition, 2004.

Mostafavi Faride, Jafari Varamini Fateme: Women from Islam point of view, Qom: institution of Qom book garden, first edition 2003.

Motahari Morteza: Memorandum of Pro. Motahari (5^th volume), Tehran: Sadra press, 2003.

Motahari Morteza:  Hijab Issue, Tehran: Sadra press, 69^th edition, 2006.

Makarem Shirazi Nasser et al: Tafsir-e-nemoone, Tehran: Dar Al- Ketab-e-Islamie, 1995.

Makarem Shirazi Nasser, The message of Quran, Qom: School of Ali bin Abi Taleb school, first edithon, 1995.

Nagibi Seied Abol Al-Gasem: Analyzing Hijab command or its right, Jurisprudence and right of family, no. 44 p: 9-32, 2006.

Mehrizi Mehdi, Women’s right and personality in Islam, Tehran: company of scientific and cultural press, 2th edition, 2003.

Arabic Refrence

Ibn Manzoor, Mohamad Ibn Mokaram: Lesan Al-Gheib, Beirut: Dare Sader press, third edition, 1993.

Ibn Al-Arabi Mohammad  Ibn Abdoulall Ibn Aboobakr(bita): Quran’s commands, Bita, Bija

Ardabili ahmad Ibn Mohammad: Majmael al-Favede and Alborhan fi sharhel Ershad ah-azhan (14 volumes), Mojtaba Eragi, Ali Panah Eshthardi, Hosssein Yazdi Esfahani, Qom: Islamic press office related to lectures’ society of Qom Seminary, first edition, 1982.

Imam Khomeini Seied Rohollah: Bita, Tahrir Al-vasile, Qom: press institute of Dar Al-elm.

Belagh Najafi Mohammad Javad: Alae Al-rahman fi tafsi Al-Quran, Qom: Boniad Institute press, 1997.

Al bouti Mohammad Seyed Ramedan: AL-Merat Bein Toghian Al- Dharbi and Lataef Al- Rabani, Damascus: Dar al-fekr.1996.

Beizavi abdollAl-l Ibn Omar: Anvar Al- Tanzil and Asra-e-Al- Tavil, Birut: Dara Al- Ahia Al-taras Al- Arabi, 1997. 

Helli (great scholar) Hassan Ibn Mohammad Ibn Yousef Ibn Mtaha Asadi: Tazkerat Al-FoGhaha (T-Al-Ghadimat), Qom: Al AL-Bait press, 1967.

Hor Ameli Mohammad Ibn Hassan: Vassael Al- Shiet, Qom: Al-bait press, 1998.

Ragheb Isfahani Hossein, Al-mofradat Fi Al-gharib Al-Quran, Beirut, Dameshg: Dar Al-elm Al-dar Al-shamiet, first edition, 1991.

Rashid Reza Mohammad (bita): Tafsi Al-menar, Beirut: Dar Al-fekr.

Sheikh Mofid, Mohamd Ibn Mohammad Ibn Noman: Ahkam Al-nesa, Qom: global congress of Sheikh Mofid millennium, 1992.

Shahid-e-Sani, Zein Al-din Ibn Ali: Masalek al- afham ela tanghih sharae al-isalm, Qom: Maaref Al-islami press, (1992).

Sadoug Abou Jafa Mohammad Ibn Ali: Men la yahzar al-faghih, Qom lectures society press, (1992).

Sadoug Abou Jafa Mohammad Ibn Ali: (Bita), Ellalel al- sharaie, Qom: maktab al-davari press, 1998.

Tabatabiey Yazdi seied Mohammad Kazem: Al-orvat Al-vosgha (Al-mahshi), Qom: Islamic press office related to lectures’ society of Qom Seminary, first edition, 1998.

Tabarsi fazl Ibn Hassan: Majm Al-bian Fi Tafsir Al-Quran, Tehran: Nasser Khosro press, third edition, 1993.

Tabarsi fazl Ibn Hassan: tafsi Al-javame Al-jame, Tehran: press of Tehran University and management of Scientific Assembly of Qom, 1998.

Torihi Fakhredin: Majma Al-bahrein, Tehran: Mortazavi book store, third edition, 1996.

Toosi Mohammad Aboo Jafar Ibn Hassan: Al-tebian Fi Tafsir Al-Quran, Bita, birut: Dar Ahia Al-Tras Al-arabi.

Toosi Mohammad Aboo Jafar Ibn Hassan: Al-khelaf (6 volumes), Qom: Islamic press office related to lectures’ society of Qom Seminary, 1986.

Toosi Mohammad Aboo Jafar Ibn Hassan: Al-mabsout fi fegh Al- ememieh, Tehran: Al-maktab Al-mortazavieh Al-ahia Al-asar Al-jafarieh, third edition, 1966.

Toosi Mohammad Aboo Jafar Ibn Hassan: Tazhib Al-ahkam, Tehran: Dar Al-ketab Al-eslamiet, 1986.

Ameli Korki, Second Researcher, and Ali Ibn Al-Hossein: Jame Al-magased fi sharh Al-Ghavaed (13 volumes), Qom: Al-albait institiute, 1993.

Ayashi Mohammad Ibn Masoud: Al-tafsir, Seyed Hashem Rasouli Mahalati, Elmie printing house press, 1959.

Fakhredin Razi Mohammad: Mafati Al-gheib, Beirut, Dar Ahia Al-Tras Al-arabi, 1999.

Fazl Allah Seyed Mohammad Hossein: Tafsi men vahy Al-Quran, Beirut: Dar Al-melak lel-tabat and Nashr press, 1998.

Kashani Molla Fattah: Zobdat Al-tafasir, Qom: Islamic education institute, 2002.

Koleiny Mohammad Ibn Yaghoub: Al-kafi, Tehran: Dar Al-ketab Al-islamiet, 1986.

Majlesi Mohammad Bagher: Bohar Al-Anvar, Beirut, Al-vafa institute, 1983.

Maraghi Ahmad Ibn Mostafa: Tafsi Al-maraghi, Beirut, Dar Ahia Al-Tras Al-arabi.

Moghine Mohammad Javad: Ala Al-mazaheb Al-khamset, Beirut: Dar Al-tia Al-jadid-Dar Al-javad, 10^th edition, 2000.

Najafi Mohammad Hassan: Javaher Al-kalam Fi Sharh Shrae Al-islam, Beirut, Dar Ahia Al-Tras Al-arabi, 7^th edition, 1983.

Nahas Abo Hajafar Ahmad Ibn Mohammad: Erab Al-Quran, Beirut: Dar Al-kotob Al-elmiat, 2000.

Nouri Mirza Hassan: Mostadrak Al-vasael, Qom: Al Al-bait institute, 1983.