خلافت الهی از منظر سهروردی، قرآن و سنت

الموضوعات : فصلنامه مطالعات قرآنی

شمس اله سراج ¹ , هدی حبیبی منش ²

1 - عضو هیأت علمی گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه ایلام، ایلام، ایران(استادیار)
2 - دانشجوی کارشناسی ارشد فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه ایلام، ایلام، ایران

تاريخ الإرسال : 06 السبت , ذو القعدة, 1438 تاريخ التأكيد : 06 السبت , ذو القعدة, 1438 تاريخ الإصدار : 29 الأحد , شوال, 1438

الکلمات المفتاحية:

ملخص المقالة :

مسأله کمال انسانی که در قرآن کریم با عنوان خلافت الهی از آن یاد می‌شود، در طول تاریخ مورد توجه نظام‌های دینی و فکری مختلف بوده است. در نظام فکری سهروردی و در شریعت اسلامی نیز به این مسأله پرداخته شده است. هدف این نوشتار بررسی مسأله خلافت الهی در دستگاه فلسفی سهروردی با تکیه بر تأثیر و نفوذ آیات و روایات اسلامی است. در هر دو دیدگاه، انسان دارای ظرفیت‌های بالقوه علمی و عملی است که با به فعلیت رساندن آن‌ها می‌تواند به مقام جانشینی خداوند برسد؛ اما میان مصادیقی که شیخ برای خلیفه الهی ذکر می‌کند با مصادیقی که شریعت اسلامی به‌ویژه روایات شیعی برای خلیفه خدا برمی‌شمرد، اختلاف چشمگیری وجود دارد؛ بنابراین نمی‌توان قاطعانه اظهار کرد که آراء سهروردی با آیات و روایات کاملاً همخوانی دارد.

المصادر:

قرآن کریم.

کتب عربی

بیضاوی، عبدالله بن عمر. 1418ق، أنوار التنزیل وأسرار التأویل، تحقیق محمد عبد الرحمن المرعشی، بیروت: دار احیاء التراث العربی. ‏

خرازی‏، سید محسن. 1417ق، بدایة المعارف الإلهیة فی شرح عقائد الإمامیة، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.‏

سهروردی. 1373ش،حکمة الإشراق، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی. ‏

سیوطی، جلال الدین. 1404ق، الدر المنثور فى تفسیر المأثور، قم: کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی.‏

شهرزوری،شمس الدین. 1372ش، شرح حکمة الإشراق، مقدمه و تحقیق حسین ضیایی تربتی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

شیرازی،قطب الدین. 1383ش، شرح حکمة الإشراق، به اهتمام عبدالله نورانی و مهدی محقق، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

طوسی، محمد بن حسن. التبیان فى تفسیر القرآن‏، مقدمه شیخ آغابزرگ تهرانی و تحقیق احمد قصیر عاملی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه. 1415ق، تفسیر نور الثقلین، تحقیق سید هاشم رسولی محلاتی، قم: اسماعیلیان.

فارابی‏، ابو نصر. 1995م، آراء اهل المدینة الفاضلة ومضاداتها، مقدمه علی بو ملحم، بیروت‏: مکتبة الهلال‏‏.

فیض کاشانی. 1425ق‏، ‏أنوار الحکمة، قم: بیدار.

‏فیض کاشانی. 1428ق‏، عین الیقین الملقب بالأنوار والأسرار، بیروت: ‏دار الحوراء.

قمی، علی بن ابراهیم. 1367ش، تفسیر قمى، تحقیق سید طیب موسوی جزایری، قم: دار الکتاب. 

ملاصدرا‏.1360ش، أسرار الآیات‏، تهران: ‏انجمن حکمت و فلسفه‏.

کتب فارسی

حسینی شاه عبدالعظیمی، حسین بن احمد. 1363ش، تفسیر اثنا عشرى‏، تهران: میقات.

سجادی، سید جعفر. 1373ش، فرهنگ معارف اسلامى، تهران: دانشگاه تهران.

سجادی، سید جعفر. 1379 ش‏، فرهنگ اصطلاحات فلسفى ملاصدرا، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی‏.

سهروردی. 1375ش، مجموعه مصنفات شیخ اشراق‏، تصحیح و مقدمه هانری کربن و سید حسین نصر و نجفقلی حبیبی‏، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.‏

صلیبا، جمیل و منوچهر صانعی دره بیدی. 1366ش، فرهنگنامه فلسفى‏، تهران: حکمت‏.

طیب، سید عبد الحسین. 1378ش، أطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران: اسلام.

علوی عاملی، ‏میر سیدمحمد. لطائف غیبیه‏، بی جا: مکتب السید الداماد.

غفاری، سید محمد خالد. ‏1380ش، فرهنگ اصطلاحات آثار شیخ اشراق‏، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگىی.

غلامحسین، ابراهیمی دینانی. 1383ش، شعاع اندیشه و شهود در اندیشه سهروردی، تهران: حکمت.

کوربن، هانری. 1373ش، تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمه سیدجواد طباطبائی، تهران: کویر.

مترجمان. 1360ش، ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تحقیق رضا ستوده، تهران، فراهانی.  ‏

محمدی وایقانی، کاظم.‏‏ 1385ش، سهروردی؛ دانای حکمت باستان، تهران: مؤسسه فرهنگی و انتشاراتی پازینه. 

مصباح یزدی، محمد تقی. 1388ش، انسان‌شناسی در قرآن، تنظیم و تدوین محمود فتحعلی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.

مطهری‏، مرتضی. بی تا، مجموعه آثار،‏ تهران‏: صدرا.

مکارم شیرازی، ناصر. 1374ش، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیة.

موسوی همدانی، سید محمد باقر. 1374ش‏‏، ترجمه تفسیر المیزان، قم: جامعه‏ مدرسین حوزه علمیه قم.‏

نصری، عبدالله. 1376ش، سیمای انسان کامل از دیدگاه مکاتب، تهران: دانشگاه علامه طباطبائی.

الهروی، محمد شریف نظام الدین احمد. 1363ش، انواریه، مقدمه حسین ضیایی، تهران: امیرکبیر.

 

The Holy Quran

Brahimi Dinan, GH, radius thought and intuition on Suhrawardi, 1383, Tehran, Hekmat

Baydawi, Abdullah bin Omar, lights and secrets Altnzyl Taweel, 1418 AH, research Mohammed Abdul Rahman Almrshy, Beirut, Dar al-Arab revival Altras

Shah Hussain Abdul-Hussain bin Ahmad, interpretation Ashari Meanwhile, SB 1363, Tehran, miqat.

Kharrazi, SM, Bidayat Encyclopedia Alalhyh advertisement Car headlights opinion pieces, 1417 AH, Qom, al-Islami Institute Publishing House

Sajjad Sayed Jafar, culture and Islamic teachings, 1373 Sun, Tehran, Tehran University

Sajjad Sayed Jafar, His philosophical terminology, 1379 Sun, Tehran, Ministry of Culture and Islamic Guidance.

- Suhrawardi, Hikmat al, 1373, Tehran, Institute for Cultural Research Studies

Suhrawardi, Writings of Suhrawardi, 1375 Sun, correction and introduction of Henry Corbin and Seyyed Hossein Nasr and N. Habib, Tehran, Institute for Cultural Research and Studies .

Al-Jalal al-Din al-manthur fi Elder interpretation Almasvr, 1404 AH, Qom, Ayatollah Marashi Najafi library

- Zur, Shams al-Din, as Hikmat al, 1372, introduction and research Ziaee Torbati Hussein, Tehran, Institute for Cultural Research and Studies

- Shiraz, Qutb al-Din, as Hikmat al, 1383, the efforts of Abdullah light and researcher Mehdi, Tehran, cultural figures

- Saliba, Jamil - Manouchehr Sanei Darreh Bidi, a philosophical culture, SB 1366, Tehran, wisdom.

Ghaffari, Mohammad Khalid, glossary works of Suhrawardi, 1380, Tehran, cultural figures

Farabi, Abu Nasr, the votes of the people of Madinah Alfazlh and Mzadatha, 1995, the introduction of Ali Bou Melhem, Beirut, Find your Al Hilal.

Hvyzy wedding, Abdul Ali bin Juma, Tafsir Noor Al-Thaqalayn, 1415 AH, research Sayyed Hashem messenger neighborhoods, Qom, Ismailis

  Alawi factor, Mir Seyyed Mohammad, Facetiae heavenly, El-Sayed school Aldamad

Faiz Kashani, Balanvar Almlqb certainty and Asrar, 1428 AH, Beirut, Dar Alhvra’

Faiz Kashani, Anwar al-Hikmah, 1425 AH, Qom, Bidar

Qomi, Ali bin Ibrahim, interpretation Qomi, 1367 Sun, research Tayeb Mousavi islands, Qom, of the Book.

Corbin, Henry, History of Islamic Philosophy, 1373, the translation of Sayyid Jvadtbatbayy, Tehran, Desert

Tusi, Muhammad ibn Hasan, Altbyan fi tafsir al, Introduction Sheikh Ahmed Qsyramly research Ghabzrg Tehran, Beirut, Dar al-Arab revival Altras

Tayeb, Sayed Abdul Hussain, Atyb Al-Bayan fi Tafsir al, 1378 Sun, Tehran, Islamic.

Mohammadi Vayqany, K., Suhrawardi ancient wisdom of the wise, 1385, Tehran, Cultural Institute and publishing Pazynh

Makarem Shirazi, Naser, interpreting example, in 1374 the Tehran, with books Alaslamyh

Hamadani Mousavi, Seyed Mohammad Bagher, the translation of Al-Mizan, 1374 Sun, Qom, Society of Qom Seminary Teachers.

Translators, translation Bayan fi Tafsir al Assembly, SB 1360, research Reza Sotoudeh, Tehran, Farahani

Mesbah Yazdi, Mohammad Taqi, anthropology in the Quran, in 1388, formulation of Mahmoud Ali, Qom, Imam Khomeini Education and Research Institute

Motahhari, Morteza, Collected Works, Tehran, Sadra

Mulla Sadra, the secrets of trout, in 1360 the Tehran, philosophy association.

Nasri, Abdullah human face full of Schools of Thought, 1376, Tehran, Allameh Tabatabaei University

Alhrvy, Mohammad Sharif Nizamuddin Ahmed, the Nvaryh, 1363, Introduction Hossein Ziai, Tehran, Amir Kabir