معناشناسی نسخ در اندیشه سلفیان با تأکید بر آراء ابن‌تیمیه

الموضوعات : فصلنامه مطالعات قرآنی

حمزه علی بهرامی ¹ (استادیار گروه معارف دانشگاه اصفهان)

تاريخ الإرسال : 12 الخميس , شعبان, 1442 تاريخ التأكيد : 12 الخميس , شعبان, 1442 تاريخ الإصدار : 08 الأحد , شعبان, 1442

الکلمات المفتاحية:

ملخص المقالة :

مسأله نسخ یکی از مسائل بسیار مهم در علوم قرآنی است که میان صاحبنظران در تعریف و مصادیق آن اختلافات فراوانی وجود دارد. قرآن مجید خود در چند آیه به وقوع نسخ در قرآن تصریح فرموده است(بقره/ 106؛ نحل/ 101؛ رعد/ 39). نوع مواجهه با مسأله نسخ می‌تواند موجب پذیرش یا انکار حجیت ظاهری آیات فراوانی از قرآن باشد. جریان سلفی- تکفیری فرقه‌ای منسوب به اهل سنت با گرایش و رویکردی خاص در تفسیر و علوم قرآنی برداشتی متفاوت‌تر از سایر فرق اسلامی در موضوع نسخ دارد. به نظر، این اختلاف خود یکی از عوامل شکل گیری فتنه‌ها، خونریزی‌ها و کشتن مسلمان‌ها در عصر حاضر است. این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی و رویکرد اسنادی و نیز آگاهی از ضروت شناخت مبانی فکری جریان سلفی- تکفیری به مطالعه و تحلیل نسخ در دیدگاه آنان می‌پردازد و در پایان به این نتیجه می‌رسد که سلفیان نسخ اصطلاحی را انکار می‌کنند و نسخ را در معنایی به کار می‌برند که شامل تخصیص، تقیید، مطلق، استثنا و... هم می‌شود. عدم توجه به این نکته می‌تواند موجب خطا در قضاوت‌های ما باشد.

المصادر:

ابن الجوزی، ابوالفرج عبدالرحمن. 1404ق، نواسخ القرآن، تحقیق محمد اشرف الملباری، ط1، المدینة المنورة: المجلس العلمی.

ابن جوزی، جمال‌الدین ابوالفرج عبدالرحمن بن علی. 1422ق- 2001م)، نواسخ القرآن= ناسخ القرآن ومنسوخه، تحقیق أبو عبدالله العاملی السّلفی، ط1، بیروت: شرکه أبناء شریف الأنصاری.

ابن حبان، ابوحاتم محمد التمیمی الدارمی. 1424ق- 2003م، التعلیقات الحسان على صحیح ابن‌حبان، تحقیق البانی، ط1، السعودی- جده: دار وزیر للنشر والتوزیع.

ابن حزم اندلسی، ابومحمد علی بن احمد. 1404ق، الإحکام فی أصول الأحکام، ط1، قاهره: دار الحدیث.

ابن عربی، ابوبکر محمد بن عبدالله. 1424ق- 2003م، أحکام القرآن، تحقیق عبدالقادر عطا، ط3، بیروت: دار الکتب.

ابن‌تیمیه، تقی الدین. 1418ق، المستدرک علی مجموع فتاوی، تحقیق محمد بن عبدالرحمن، ط1، بی‌جا: بی‌نا.

ابن‌تیمیه، تقی الدین. 1426ق/ 2005م، مجموع الفتاوی، تحقیق أنور الباز- عامر الجزار، ط3، بی‌جا: دار الوفاء.

ابن‌تیمیه، تقی الدین. بی‌تا، المسودة فی أصول الفقه، تحقیق عبدالحمید، القاهرة: بی‌نا.

ابن­فارس، احمد. 1404ق، معجم مقاییس اللغة، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، ط1، قم: مکتبة الاعلام الاسلامی.

ابن‌قیم الجوزیه، ابوعبدالله محمدبن ابی بکر. 1973م، إعلام الموقعین، تحقیق طه عبد الرءوف سعد، بیروت: دار الجیل.

ابن­منظور، ابوالفضل جمال‌الدین محمدبن مکرم. 1414ق، لسان العرب، تحقیق احمد فارس، چ3، بیروت: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع- دار صادر.

امدی، ابوالحسن علی بن ابی علی. بی‌تا، الإحکام فی أصول الأحکام، تحقیق عفیفی، بیروت- دمشق: المکتب الإسلامی.

آل تیمیه، عبدالحلیم بن تیمیه و أحمد بن تیمیه. بی‌تا، المسودة فی أصول الفقه، تحقیق محمد محی الدین عبدالحمید، بیروت: دار الکتاب العربی.

بوطی، محمد سعید رمضان. 1411ق،السلفیة مرحلة زمنیة مبارکة لا مذهب اسلامی، دمشق: دار الفکر.

جصاص، أحمد بن علی أبو بکر. 1405ق، أحکام القرآن، تحقیق محمدصادق القمحاوی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

جوینی، عبدالملک بن عبدالله بن یوسف. 1418ق، البرهان فی أصول الفقه، تحقیق الدیب، چ4، مصر: الوفاء.

جیزانی، محمد بن حسین بن حسن. 1427ق، معالم أصول الفقه عند أهل السنة والجماعة، چ5، بی‌جا: بی‌نا.

حسینی زاده، سید عبدالرسول. 1390ش، بررسی تطبیقی نسخ در قرآن کریم، چ1، قم: مؤسسه بوستان کتاب.

خویی، سید ابوالقاسم. 1394ق، البیان فی تفسیر القرآن، چ5، قم: حوزه علمیه.

خویی، سید ابوالقاسم. 1401ق، البیان فی تفسیر القرآن، قم: أنوار الهدی.

دهلوی، ولی ‌الله احمد بن عبدالرحیم. 1407ق، الفوز الکبیر فی أصول التفسیر، تحقیق سلمان الحسینی النَّدوی، ط2، قاهره: دار الصحوة.

رازی، محمد بن عمر بن حسین. 1400ق، المحصول فی علم الأصول، تحقیق طه العلوانی، ط1، ریاض: جامعة الإمام محمد بن سعود.

زرقانی، محمد عبدالعظیم. 1423ق، مناهل العرفان فی علوم القرآن، تحقیق فواز احمد زمرلی، بیروت: دار الکتب العربی.

زرقانی، محمد عبدالعظیم. 1996م، مناهل العرفان، تحقیق مکتب البحوث والدراسات، ط1، بیروت: دار الفکر.

زرکشی، محمد بن بهادر. 1391ق، البرهان فی علوم القرآن، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دار المعرفة.

زلمی، مصطفی ابراهیم. 1392ش، رفع ابهام نسخ در قرآن، ترجمه ابوبکر حسن‌زاده، سنندج: آراس.

سبکی، علی بن عبدالکافی. 1404ق، الإبهاج فی شرح المنهاج، تحقیق جماعة من العلماء، بیروت: دار الکتب العلمیة.

شاطبی، ابراهیم بن موسی. 1997م، الموافقات، المحقق أبو عبیدة، ط1، دار ابن عفان.

شرقاوی، احمد محمد. 1425ق، اختلاف المفسرین، أسبابه وضوابطه، کلیة أصول الدین والدعوة، جامعة الأزهر.

شوکانی، محمد بن علی بن محمد. 1419ق، إرشاد الفحول إلی تحقیق الحق، تحقیق أحمد عزو عنایة، بیروت: دار الکتاب العربی.

شیرازی، ابواسحاق ابراهیم بن علی. 1403ق، التبصرة فی أصول الفقه، تحقیق محمدحسن هیتو، دمشق: دار الفکر.

طباطبایی، محمدحسین. 1417ق، المیزان فی تفسیر القرآن، چ5، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین.

طبری، ابوجعفر محمد بن جریر. 1420ق/ 2000م)، جامع البیان فی تأویل القرآن، المحقق أحمد محمد شاکر، ط1، بیروت: مؤسسة الرسالة.

طوسی، محمد بن الحسن. 1417ق، العدّة فی اصول الفقه، تحقیق محمدرضا انصاری، بی‌جا: بی‌نا.

طوسی، محمد بن الحسن. بی‌تا، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

عک، خالد عبدالرحمن. 1414ق، اصول التفسیر وقواعده، ط3، دمشق: دار النقاش.

عمرو عبدالمنعم، سلیم. بی‌تا، المنهج السلفی عند الشیخ ناصرالدین الألبانی، بی‌جا: بی‌نا.

غزالی، ابو حامد محمد بن محمد. 1993م، المستصفى، تحقیق محمد عبد الشافی، ط1، بیروت: دار الکتب.

فراهیدی، خلیل بن احمد. 1410ق،کتاب العین، محقق دکتر مخزومی و دکتر سامرائی‌، چ2، قم: نشر هجرت.

قرطبی، ابوعبدالله محمد بن احمد. 2003م، الجامع لأحکام القرآن،تحقیق هشام البخاری، ریاض: دار عالم الکتب.

قیسی، ابومحمد مکی بن ابی‌طالب. 1406ق، الإیضاح لناسخ القرآن ومنسوخه، تحقیق احمد فرحات، دار المنارة.

معرفت، محمدهادی. 1425ق،التمهید فی علوم القرآن، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.

مفید، محمد بن نعمان. بی‌تا، التذکرة بأصول الفقه، بی‌جا: بی‌نا.

نحاس، احمد بن محمد بن اسماعیل. 1408ق، الناسخ والمنسوخ، تحقیق محمد عبدالسلام محمد، ط1، کویت: مکتبة الفلاح.

 

مقالات

الرئاسة العامة لإدارات البحوث العلمیة والإفتاء والدعوة والإرشاد. 1411ق، مجلة البحوث الإسلامیة- مجلة دوریة: http://www.alifta.com

غلامی، فرج الله. 1376ش، «کتاب شناسی ناسخ و منسوخ»، آیینه پژوهش، شماره 43، فروردین و اردیبهشت 76.

فاکر میبدی، محمد. 1390ش، «بررسی نسخ و اقسام آن در آیات قرآن»، فصلنامه مطالعات تفسیری، پاییز سال دوم، شماره 7.

References:

 

Ibn al-Jawzi, Abu al-Faraj Abdul Rahman, copies of the Qur'an, researched by Muhammad Ashraf al-Mulbari, 1st floor, Al-Madinah Al-Munawwarah: Scientific Assembly.

Ibn Jawzi, Jamal al-Din Abu al-Faraj Abdul Rahman bin Ali. 1422 -2001), copies of the Qur'an = copies of the Qur'an and abrogated, researched by Abu Abdullah Al-Ameli Al-Salafi, 1st floor, Beirut: the company of the sons of Sharif Al-Ansari.

Ibn Habban, Abu Hatim Muhammad al-Tamimi al-Darmi. 1424 -2003, Al-Hassan comments on Ali Sahih Ibn Nahban, Al-Albani research, 1st floor, Saudi Arabia - Jeddah: Dar Wazir for publishing and distribution.

Ibn Hazm Al-Andalus, Abu Muhammad Ali Ibn Ahmad, rulings in the principles of rulings, 1^st floor, Cairo: Dar al-Hadith.

Ibn Arabi, Abu Bakr Muhammad ibn Abdullah. 1424 -2003, Ahkam al-Quran, research by Abdul Qadir Atta, 3rd floor, Beirut: Dar al-Kitab.

Ibn Taymiyyah, Taqi al-Din., Al-Mustadrak on the total of fatwas, research of Muhammad ibn Abd al-Rahman, I 1.

Ibn Taymiyyah, Taqi al-Din. 1426 / 2005, collection of fatwas, investigation of Anwar Al-Baz - Amer Al-Jazar, 3rd floor: Dar Al-Wafa.

Ibn Taymiyyah, Taqi al-Din. Beta, the draft in the principles of jurisprudence, research by Abdul Hamid, Cairo

Dictionary of Comparative Language, research by Abdul Salam Mohammad Haroon, 1st floor, Qom: Islamic Media Library.

Ibn al-Qayyim al-Jawziyya, Abu Abdullah Muhammad ibn Abi Bakr. 1973, Announcement of the Situated, Research by Taha Abd al-Rauf Saad, Beirut: Dar al-Jail.

Arabic language, research of Ahmad Fars, Ch 3, Beirut: Dar al-Fikr for printing, publishing and distribution - Dar Sader.

Amdi, Abu al-Hasan Ali ibn Abi Ali. Rulings in the principles of rulings, investigation of chastity, Beirut - Damascus: Islamic School.

Al-Taymiyyah, Abdul Halim bin Taymiyyah and Ahmad bin Taymiyyah. Al-Masooda in the Principles of Jurisprudence, by Muhammad Mohi al-Din Abdul Hamid, Beirut: Dar Al-Kitab Al-Arabi.

Bouti, Mohammad Saeed Ramadan 1411, Salafism is the blessed earthly stage of the Islamic religion, Damascus: Dar al-Fikr.

Jasas, Ahmad bin Ali Abu Bakr, Ahkam al-Quran, investigation by Muhammad Sadegh al-Qamhawi, Beirut: Dar Al-Ahya Al-Tarath Al-Arabi.

Jouni, Abdul Malik bin Abdullah bin Yusuf 1418, Al-Burhan Fi Asul Al-Fiqh, Tahqiq Al-Deeb, Ch 4, Egypt: Al-Wafa.

Jizani, Muhammad ibn Husayn ibn Hassan. 1427, the teachings of the principles of jurisprudence among the people of the Sunnah and the congregation, Ch 5

Hosseinizadeh, Seyed Abdul Rasool 1390, a comparative study of manuscripts in the Holy Quran, Ch 1, Qom: Bustan Ketab Institute.

Khoei, Seyed Abolghasem 1394, Al-Bayan Fi Tafsir Al-Quran, Ch 5, Qom: Seminary.

Khoei, Sayyid Abu al-Qasim 1401, the statement in the interpretation of the Qur'an, Qom: Anwar al-Huda.

Dehlavi, Wali Allah Ahmad bin Abdul Rahim. 1407, Al-Fawz Al-Kabir in the Principles of Interpretation, investigated by Salman Al-Husseini Al-Nadawi, 2nd floor, Cairo: Dar Al-Sahwa.

Razi, Muhammad ibn Umar ibn Husayn. the product in the science of principles, research by Taha Al-Alwani, 1st floor, Riyadh: Imam Muhammad Ibn Saud University.

Zarqani, Mohammad Abdul Azim 1423, Manahal al-Irfan fi Uloom al-Quran, research by Fawaz Ahmad Zamrli, Beirut: Dar al-Kitab al-Arabi.

Zarqani, Mohammad Abdul Azim 1996, Manahel al-Irfan, research of the School of Research and Studies, 1st floor, Beirut: Dar al-Fikr.

Zarkashi, Muhammad bin Bahadur 1391, Al-Burhan Fi Uloom Al-Quran, research by Mohammad Abolfazl Ibrahim, Beirut: Dar Al-Ma'rifah.

Zalmai, Mustafa Ibrahim. 1392, removing the ambiguity of copying in the Quran, translated by Abu Bakr Hassanzadeh, Sanandaj: Aras.

Sabki, Ali bin Abdul Kafi., Al-Bahjah in Sharh Al-Minhaj, research of the congregation of scholars, Beirut: Dar Al-Kitab Al-Ulmiya.

Shatbi, Ibrahim bin Musa. 1997, Al-Mawafiqat, Al-Muhaqiq Abu Ubaidah, 1^st floor, Dar Ibn Affan.

Sharqawi, Ahmad Mohammad 1425, Difference of the commentators, reasons and relations, all the principles of religion and invitation, Al-Azhar University.

Shokani, Muhammad ibn Ali ibn Muhammad., Irshad al-Fahul al-Tahqiq al-Haqq, Tahqiq Ahmad Azzu Anayah, Beirut: Dar al-Kitab al-Arabi.

Shirazi, Abu Ishaq Ibrahim bin Ali. Insight into the Principles of Jurisprudence, researched by Muhammad Hassan Hito, Damascus: Dar al-Fikr.

Tabatabai, Mohammad Hussein 1417, Al-Mizan Fi Tafsir Al-Quran, Ch 5, Qom: Islamic Publications Office of the Teachers Association.

Tabari, Abu Ja'far Muhammad ibn Jarir. 1420 AH / 2000 AD), Comprehensive Statement in the Interpretation of the Qur'an, Researcher Ahmad Muhammad Shakir, 1^st floor, Beirut: Al-Risalah Foundation.

Tusi, Muhammad ibn al-Hassan 1417, Al-Adha fi Usul al-Fiqh, research by Mohammad Reza Ansari

Tusi, Muhammad ibn al-Hassan, Al-Tibyan Fi Tafsir Al-Quran, Beirut: Dar Al-Ahya Al-Tarath Al-Arabi.

Khalid Abdul Rahman. Principles of Interpretation and Rules, Vol. 3, Damascus: Painting House.

Salafi method under Sheikh Nasser al-Din al-Albani,

Al-Ghazali, Abu Hamid Muhammad ibn Muhammad. 1993 AD, Al-Mustafa, research by Muhammad Abdul Shafi, 1st floor, Beirut: Dar Al-Kitab.

Farahidi, Khalil bin Ahmad 1410, Kitab al-Ain, researcher Dr. Makhzoumi and Dr. Samarra, Ch 2, Qom: Hijrat Publishing.

Qurtubi, Abu Abdullah Muhammad bin Ahmad. Al-Jami 'on the rules of the Qur'an, researched by Hisham Al-Bukhari, Riyadh: Dar Alam Al-Kitab.

Qaisi, Abu Muhammad Maki bin Abi Talib.Idiot for the copying of the Qur'an and the abrogated, Tahiqiq Ahmad Farhat, Dar Al-Manara.

Knowledge, Mohammad Hadi 1425, Al-Tamheed Fi Uloom Al-Quran, Qom: Islamic Publishing Foundation.

Mufid, Muhammad ibn Nu'man. the reminder of the principles of jurisprudence,

Nahs, Ahmad ibn Muhammad ibn Ismail. Abrogation and abrogation, research of Muhammad Abdul Salam Muhammad, 1st floor, Kuwait: Maktab al-Falah.

 

Articles

Public opinion for scientific research, inspections, invitations and guidance. Journal of Islamic Research - Journal of Dura: http://www.alifta.com

"Obsolete Bibliography", Mirror of Research, No. 43, April and May 1976.

Faker Meybodi, Mohammad 1390, "Study of copies and their types in Quranic verses", Quarterly Journal of Interpretive Studies, second year, Automn, No. 7.