گونه‌های تأویل در روایات با تأکید بر روایات تفسیری صادقین(ع)
الموضوعات : فصلنامه مطالعات قرآنی
حسن حسن زاده
1
,
سید محمد راستگوفر
2
,
محسن خوش فر
3
1 - دانشجوی دکتری تصوف و عرفان اسلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه کاشان، کاشان
3 - استادیار گروه حدیث جامعه المصطفی(ص) العالمیه، قم
الکلمات المفتاحية:
ملخص المقالة :
یکی از انواع تفاسیر قرآن مجموعه تفاسیری است که به عنوان تفاسیر روایی از آن‌ها یاد می‌شود. در این تفاسیر که مجموعه‌ای از روایات تفسیری است، این روایات هم از جهت مضمون و هم از جهت روش بیان تفسیری دارای انواع مختلفی می‌باشند. یکی از پربسامدترین روایات از حیث مضمون، روایات تأویلی است. از طرفی در تفاسیر عرفانی و حتی علم عرفان نیز بحث تأویل از مهم‌ترین مباحث مطرح‌شده می‌باشد. شناخت گونه‌های روایات تأویلی علاوه بر اینکه در فهم روایات تفسیری تأثیرگذار است، در شناخت نسبت میان این روایات و مباحث تأویل عرفانی نیز نقش مهمی ایفا می‌کند. این تحقیق به روش توصیفی- تحلیلی به بیان گونه‌های روایاتی که به نحوی در آن‌ها یا تأویل بیان شده و یا از نظر مصداقی تأویلی صورت گرفته است می‌پردازد. در نتیجه تحقیق گونه‌های متعدد و متنوعی از روایات تأویلی به دست آمد که از جمله آن‌ها تأویل طولی، عرضی، باطنی، ادبی- نحوی، ترکیبی، مجازی، خبری، انشایی، جری و تطبیقی و دلالی را می‌توان نام برد.
احسائی، ابن ابی جمهور. 1405ق، عوالی اللئالی، قم: انتشارات سید الشهداء.
بحرانی، سید هاشم. 1416ق، البرهان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، تهران: بنیاد بعثت.
برقی، احمد بن محمد بن خالد. ۱۳۷۱ق، المحاسن، تحقیق جلال الدین محدث، قم: دار الکتب الاسلامیه.
جوادی آملی، عبدالله. 1386ش، قرآن در قرآن(تفسیر موضوعی قرآن کریم)، چاپ هفتم، قم: مرکز نشر اسرا.
شاکر، محمد کاظم. 1381ش، روش‌های تأویل قرآن، چاپ دوم، قم: بوستان کتاب.
صدوق، محمد بن علی بن بابویه. 1361ق، معانی الأخبار، تحقیق علی اکبر غفاری، قم: انتشارات جامعه مدرسین قم.
صدوق، محمد بن علی بن بابویه. 1377ش، الخصال، مترجم: محمد باقر کمره‌ای، تهران: کتابچی.
صدوق، محمد بن علی بن بابویه. ۱۳۹۸ق، التوحید، تحقیق حسین هاشمی، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
صفار، محمد بن حسن. 1404ق، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد صلی الله علیهم، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی.
طارمی راد، حسن. 1370ش، درباره تأویل، ترجمه: سلیمان حشمت رضا و راتکه برند، تهران: نشر کتاب مرجع.
طباطبائی، محمد حسین. 1386ش، قرآن در اسلام، به کوشش سید هادی خسروشاهی، چاپ اول، قم: بوستان کتاب.
طبرسی، احمد بن علی بن ابی‌طالب. 1403ق، الإحتجاج، چاپ اول، مشهد: نشر المرتضی.
عیاشی، محمد بن مسعود. ۱۳۸۰ق، تفسیر عیاشی، محقق: سید هاشم رسولی محلاتی، تهران: مطبعة العلمیة.
قمی، علی بن ابراهیم بن هاشم. 1404ق، تفسیر قمی، قم: مؤسسه دار الکتب الاسلامیه.
کلینی، محمد بن یعقوب. 1388ق، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، الطبعة الثالثة، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
کوفی، فرات بن ابراهیم. 1410ق، تفسیر فرات، تحقیق: محمد کاظم، تهران: وزارت ارشاد.
مازندرانی، محمد بن شهرآشوب. 1379ق، المناقب، قم: مؤسسه انتشارات علامه.
مجلسی، محمدباقر. 1403ق، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ناظمیان، رضا و همکاران. 1389ش، ترجمه تفسیر روایی البرهان، چاپ اول، تهران: نشر کتاب صبح با همکاری نهاد کتابخانه‌های عمومی سراسر کشور.
واحدی، علی بن احمد. 1410ق، اسباب نزول القرآن، بیروت: دار الکتب العلمیه.
مقالات و پایان‌نامه‌ها
ایازی، سید محمد. پاییز و زمستان 1388ش، «قرآن و اهل بیت»، مجله حدیث پژوهی، تهران، دوره 1، شماره 2.
محبی، مرضیه. 1391ش، «شاخص‌های گونه‌های روایات تفسیری از نگاه اهل بیت(ع)»، رساله دکتری، مدرسه بنت الهدی.
مرادی، محمد. 1397ش، «تأویل در روایات تفسیری»، قم: رساله دکتری، جامعة المصطفی العالمیة.
وحدتی شبیری، سیده زینب. 1392ش، «تحلیل گونه شناسی روایات تفسیری معصومین»، مجله حدیث و اندیشه، بهار و تابستان، شماره 15.
یزدان پناه، سید یدالله. بهار و تابستان 1392ش، «بررسی اصول و مبانی تأویل عرفانی از منظر روایات»، حکمت عرفانی، شماره 1، پیاپی 5.
_||_
Ehsaei, Ibn Abi Jomhour. 1405 AH, Awali al-Laali, Qom: Sayyid al-Shuhada Publications.
Bahrani, Seyed Hashem. 1416 AH, Al-Burhan Fi Tafsir Al-Quran, first edition, Tehran: Besat Foundation.
Barqi, Ahmad ibn Muhammad ibn Khalid. 1992, Al-Mahasin, investigation of Jalal al-Din Mohades, Qom: Dar al-Kitab al-Islamiyya.
Javadi Amoli, Abdullah 2007, Quran in the Quran (thematic interpretation of the Holy Quran), seventh edition, Qom: Esra Publishing Center.
Shakir, Mohammad Kazem 2002, Methods of Quran Interpretation, Second Edition, Qom: Book Garden.
Saduq, Muhammad ibn Ali ibn Babuyeh. 1982 AH, Ma'ani al-Akhbar, research by Ali Akbar Ghaffari, Qom: Qom Teachers Association Publications.
Saduq, Muhammad ibn Ali ibn Babuyeh. 1998, Al-Khasal, Translator: Mohammad Baqer Kamrei, Tehran: Ketabchi.
Saduq, Muhammad ibn Ali ibn Babuyeh. 2019, Al-Tawhid, research by Hossein Hashemi, Qom: Qom Seminary Teachers Association.
Saffar, Muhammad ibn Hassan 1404 AH, Basaer al-Darjat Fi Fazael Ale Muhammad Sallallah Alayhom, Qom: School of Ayatollah Al-Marashi Al-Najafi.
Tarami Rad, Hassan. 1991, About Interpretation, translated by Soleiman Heshmat Reza and Ratkeh Brand, Tehran: Reference Book Publishing.
Tabatabai, Mohammad Hossain 2007, Quran in Islam, by Seyyed Hadi Khosroshahi, first edition, Qom: Bustan Ketab.
Tabarsi, Ahmad ibn Ali ibn Abi Taleb. 1403 AH, Al-Ehtejaj, first edition, Mashhad: Al-Mortaza Publishing.
Ayashi, Muhammad ibn Mas'ud. 2001 AH, Tafsir Ayashi, researcher: Seyed Hashem Rasooli Mahallati, Tehran: Al-Elmiya Press.
Qomi, Ali ibn Ibrahim ibn Hashim. 1404 AH, Tafsir Qomi, Qom: Institute of Islamic Books.
Kelini, Muhammad ibn Ya'qub 2009, Al-Kafi, research by Ali Akbar Ghaffari, third edition, Tehran: Islamic Books House.
Kufi, Farat Ibn Ibrahim. 1410 AH, Tafsir Farat, research: Mohammad Kazem, Tehran: Ministry of Guidance.
Mazandarani, Mohammad Ibn Shahr Ashob 2000, Al-Manaqib, Qom: Allameh Publishing Institute.
Majlesi, Mohammad Baqir 1403, Behar Al-Anwar Al-Jame Ledorr Akhbar Al-Aema Al-Athar, Beirut: Dar Al-Ahya Al-Tarath Al-Arabi.
Nazemian, Reza et al. 2010, Translation of Al-Burhan Narrative Interpretation, First Edition, Tehran: Publication of Sobh Book in collaboration with Public Libraries throughout the country.
Wahidi, Ali ibn Ahmad. 1410 AH, the reasons for the revelation of the Qur'an, Beirut: Dar Al-Kotob Al-Elmiyeh.
Ayazi, Seyed Mohammad, Fall and Winter 2009, "Quran and Ahl al-Bayt", Journal of Hadith Studies, Tehran, Volume 1, Number 2.
Mohebbi, Marzieh 2012, "Characteristics of types of interpretive narrations from the perspective of Ahl al-Bayt (AS)", doctoral dissertation, Bent Al-Hoda School
Articles and dissertations
Ayazi, Seyed Mohammad, Fall and Winter 2009, "Quran and Ahl al-Bayt", Journal of Hadith Studies, Tehran, Volume 1, Number 2.
Mohebbi, Marzieh 2012, "Characteristics of the types of interpretive narrations from the perspective of the Ahl al-Bayt (AS)", doctoral dissertation, Bent Al-Hoda School.
Moradi, Mohammad 2018, "Interpretation in interpretive narrations", Qom: doctoral dissertation, Jamea Al-Mustafa Al-Alemiye.
Vahdati Shabiri, Seyedeh Zeinab. 2013, "Typological analysis of the interpretive narratives of the infallibles", Journal of Hadith and Thought, Spring and Summer, No. 15.
Yazdan Panah, Seyed Yadollah. Spring and Summer 2013, "Study of the principles and foundations of mystical interpretation from the perspective of narrations", Mystical Wisdom, No. 1, consecutive 5.
