تبیین رابطه فاعلیت خدا و انسان در قرآن با تأکید بر نظریات فخر رازی

الموضوعات : فصلنامه مطالعات قرآنی

رضا کهساری ¹ (استادیار، دکتری تخصصی الهیات و فلسفه و کلام سمنان، دانشگاه آزاد اسلامی، سمنان، ایران)
محمدرضا عامریان ² (دانشجوی دکتری الهیات، علوم قرآن و حدیث، واحد سمنان، دانشگاه ازاد اسلامی، سمنان، ایران)
علیرضا صابریان ³ (استادیار، دکتری تخصصی علوم و قرآن حدیث، سمنان، دانشگاه آزاد اسلامی، سمنان، ایران)

تاريخ الإرسال : 23 الثلاثاء , محرم, 1443 تاريخ التأكيد : 23 الثلاثاء , محرم, 1443 تاريخ الإصدار : 16 الخميس , صفر, 1443

الکلمات المفتاحية:

ملخص المقالة :

نقش انسان در افعال خود از مباحث مهم کلامی و تفسیری است، بدین معنا که آیا انسان در افعال خود قدرت انتخاب دارد و یا اینکه مجبور اراده الهی است و اراده او در انجام افعال نقشی ندارد؟ فخر رازی، فیلسوف، متکلم و مفسر بزرگ قرن ششم و هفتم، افعال انسان را مخلوق خدا دانسته و معتقد است که انسان در انجام افعال خود هیچ اختیاری از خود نداشته، و اراده و اختیار انسان را منافی با توحید در خالقیت و ربوبیت می‌داند. وی علم ازلی و گستره الهی را موجب جبری بودن افعال می‌داند و بیان می‌کند همانگونه که خدا، خالق انسان است، آفریدگار افعال او نیز می‌باشد. نگارنده به روش توصیفی تحلیلی، به کنکاش آرای فخر پرداخته و نظریه وی را متعارض با آیات قرآن و اصل علیت می‌داند. از دیگر نتایج این پژوهش، رابطه عرضی خالقیت خدا و انسان و تبیین رابطه ثبت اعمال انسان در ام‌الکتاب با جبری بودن انسان، می‌توان اشاره کرد.

المصادر:

کتابنامه

قرآن‌کریم، ترجمه آیت‌الله مکارم شیرازی.

جوادی‌ آملی، عبدالله. 1392ش، تفسیر تسنیم، چاپ چهارم، قم: اسراء.

حلی، جمال‌الدین حسن بن یوسف. 1373ش، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، شرح علی‌ محمدی، چاپ سوم، قم: دار الفکر.

حلی، جمال‌الدین حسن بن یوسف. 1376ش، باب حادی عشر، شرح حسن‌ مصطفوی، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.

رازی، فخر. 1378ش، تفسیر کبیر، ترجمه علی‌اصغر حلبی، چاپ اول، تهران: اساطیر.

رازی، فخر. 1407ق، المطالب العالیة من العلم الإلهی، تصحیح سقا احمد حجازی، بیروت: دار الکتاب.

رازی، فخر. 1414ق، القضاء والقدر، تصحیح محمد معتصم بالله بغدادی، چاپ دوم، بیروت: دار الکتاب العربی.

رازی، فخر. 1420ق، التفسیر الکبیر، چاپ دوم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

رازی، فخر. ۱۹۸۴م، محصل أفکار المتقدمین والمتأخرین من العلماء والحکماء والمتکلمین، تقدیم وتعلیق عبد الرؤوف سعد، بیروت: دار الکتاب العربی.

رازی، فخر. 1992م، اسرار التنزیل وأنوار التأویل، تحقیق احمد حجازی السقا، چاپ اول، بیروت: دار الجیل.

سبحانی، جعفر. 1368ش، جبر و اختیار، تحقیق علی‌ ربانی‌گلپایگانی، چاپ اول، قم: مؤسسه تحقیقاتی سید الشهداء.

طباطبایی، محمدحسین. 1387ش، نهایت فلسفه: ترجمه نهایة الحکمة، ترجمه مهدی تدین، به کوشش هادی خسروشاهی، قم: بوستان کتاب قم(انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم).

مصباح یزدی، محمدتقی. 1368ش، معارف قرآن، چاپ دوم، قم: مؤسسه در راه حق.

 

مقالات

سبحانی، جعفر. 1369ش، «جبر و اختیار از دیدگاه وحی و خرد»، شماره 11(مسلسل 47)، تهران: کیهان فرهنگی.

The Holy Quran, translated by Ayatollah Makarem Shirazi.

Javadiya Amoli, Abdullah 2013, Tafsir Tasnim, fourth edition, Qom: Esra '.

Hali, Jamaluddin Hassan bin Yusuf. 1994, Kashf al-Murad fi Sharh Tajrid al-A'tiqad, Sharh Ali Mohammadi, third edition, Qom: Dar al-Fikr.

Hali, Jamaluddin Hassan bin Yusuf. 1997, Bab Hadi Ashar, discribtion by Hasna Mostafavi, second edition, Tehran: Amirkabir.

Razi, Fakhr. 1999, Tafsir Kabir, translated by Ali Asghar Halabi, first edition, Tehran: Asatir.

Razi, Fakhr. 1407 AH, the highest content of the divine knowledge, corrected by Saqa Ahmad Hejazi, Beirut: Dar al-Kitab.

Razi, Fakhr. 1414 AH, Al-Qaza 'al-Qadr, edited by Muhammad Mutasim al-Baghdadi, second edition, Beirut: Dar al-Kitab al-Arabi.

Razi, Fakhr. 1420 AH, Al-Tafsir Al-Kabir, second edition, Beirut: Dar Al-Ahya Al-Tarath Al-Arabi.

Razi, Fakhr. 1984, Student of the Thoughts of the Early and the Latest Scholars and the Wise and the Theologians, Presented and Commented by Abdul Rauf Saad, Beirut: Dar Al-Kitab Al-Arabi.

Razi, Fakhr. 1992, Asrar Al-Tavil and Anvar Al-Tavil, by Ahmad Hejazi Al-Saqqa, First Edition, Beirut: Dar Al-Jail.

Sobhani, Jafar 1989, Force and Authority, Research on Rabbani Golpayegani, First Edition, Qom: Seyyed Al-Shohada Research Institute.

Tabatabai, Mohammad Hussein 2008, The End of Philosophy: Translation of the End of Wisdom, translated by Mehdi Tadayon, by Hadi Khosroshahi, Qom: Bustan Ketab Qom (Qom Seminary Islamic Propaganda Office Publications).

Mesbah Yazdi, Mohammad Taqi 1989, Maaref Quran, second edition, Qom: Institute of Dar Rahe Hagh.

 

Articles

Sobhani, Jafar 1990, "Force and Authority from the Perspective of Revelation and Wisdom", No. 11 (Series 47), Tehran: Kayhan Farhangi.