بررسی فقهی و حقوقی قانون وصیت واجب از دیدگاه فاضل مقداد و ابوبکر جصاص

الموضوعات :

سیدطه حسن نژاد ¹ , احمد رضا رفیعی ² , جواد پنجه پور ³

1 - دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد خوراسگان، اصفهان، ایران .
2 - استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد خوراسگان، اصفهان، ایران.
3 - استادیار، فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد خوراسگان، اصفهان، ایران.

تاريخ الإرسال : 04 الجمعة , ربيع الأول, 1441 تاريخ التأكيد : 23 السبت , رجب, 1440 تاريخ الإصدار : 19 السبت , شوال, 1440

الکلمات المفتاحية: ابوبکر جصاص, سهم الارث, فاضل مقداد, وارثان, ارث, وصیت واجب,

ملخص المقالة :

در این پژوهش با روش کتابخانه‌ای برای بررسی تفسیری و فقهی حکم آیه 180 سوره بقره با توجه به آیات ارث و روایات ابتدا مفهوم وصیت از نظر لغوی و اصطلاحی و سپس با توجه به دیدگاه فقهای امامیه از جمله فاضل مقداد و فقهای مذاهب اهل سنت ازجمله ابوبکر جصاص این سئوالات مورد بررسی قرار گرفته است: مشروعیت وصیت برای وارثین و غیر وارثین؟ بررسی اجتهاد ابن حزم و عده دیگر از فقهای سلف از آیه 180 بقره؟ در مرحله بعد به بررسی دلایل موافقان و مخالفان قانون وصیت واجب با توجه به آرای فقهای متقدم و حقوق‌دانان متاخر و در پایان به نتیجه‌گیری موضوع در لزوم این قانون در قوانین احوال شخصیه ایران پرداخته شده است.

المصادر:

قرآن کریم.

1. ابن حزم (بی‌تا). المحلى بالآثار. بیروت: دار الجیل.


2. ابن قدامه، ابو محمد (1418ق). المغنی. قاهره: دارالحدیث، ج8.


3. ابن ماجه، ابو عبدالله (۱۴۱۵ق). سنن ابن ماجه. بیروت: دارالفکر، ج2.


4. ابن منظور (1414ق). لسان العرب. بیروت: دار صادر، الطبعه الثالثه، ج4،6.


5. ابن نجیم، زین العابدین (1400ق). الأشباه و النظائر علی مذهب أبی حنیفه. بیروت: دارالکتب العلمیه.


6. ابوزهره ، محمد (۱۴۰۹ق). شرح قانون الوصیه. القاهره: دارالفکر العربی. 


7. ابوزهره، محمد (1409ق). احکام الترکات و المواریث. قاهره: دارالفکر.


8. احمدی میانجی، علی (1424ق). مالکیت خصوصی در اسلام. تهران: نشر دادگستر.


9. انصاری‌خوشابر، مسعود؛ طاهری، محمدعلی (1386). دانشنامه حقوق خصوصی. تهران: محراب فکر، چاپ دوم، ج3.


10. بخاری، ابوعبدالله (1407ق). صحیح البخاری. بیروت: دار طوق النجاه، ج3.


11. ترمذی، محمد بن عیسی (1403ق). سنن الترمذی. بیروت: احیاء التراث العربی، ج4.


12. جصاص، احمد بن علی (1405ق). احکام القرآن للجصاص. تحقیق محمد الصادق قمحاوی. بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.


13. جوهری، اسماعیل بن حماد مقدم (1407ق). الصحاح تاج اللغه و صحاح العربیه. بیروت: دار العلم للملایین، ج6.        


14. حرعاملی، محمد بن حسن (1409ق). وسایل الشیعه. قم: موسسه آل البیت(ع)، ج19.


15. خلیفه‌، محمد طه‌ ابوالعلاء (۱۴۲۶‌ق). احکا‌م‌ المواریث‌ دراسه‌ تطبیقه‌. قاهره‌: دارالسلام‌.


16. داود، أحمد محمدعلی (2006م). الحقوق المتعلقة بالترکة بین الفقه و القانون. الأردن: دار النشر.


17. رازی، محمد (1986م). مختار الصحاح. بیروت: دارالمعاجم.  


18. ریاض، محمد (1429ق). أحکام المواریث بین النظر الفقهی و الطبیق العلمی. قاهره: بی‌نا.


19. زحیلی، وهبه (1417ق). الوصایا والوقف فی الفقه الإسلامی. دمشق: دارالفکر.


20. زحیلی، وهبه (1422ق). الفقه الإسلامی و ادلته. دمشق: دارالفکر، ج10.


21. زیعلی، فخرالدین (1313ق). تبیین الحقایق شرح کنز الدقائق. بی‌جا: دار الکتاب الاسلامی، ج5.


22. سبحانی، جعفر (1387). وصیت برای وارث. فقه اهل البیت، سال 14، شماره 53، ص 43-15.


23. سرخسی، شمس الدین (1406ق). المبسوط. بیروت: دارالمعرفه، ج27.


24. سرطاوی، فواد عبدالطیف (1421ق). الوجیز فی الوصیا و المواریث. بی‌جا: دارالبیارق.


25. سلطان، صلاح الدین (1394). المواریث و الوصیه بین الشریعه و القانون. بی‌جا: انتشارات عقیده.


26. سیوطی، جلال الدین (1399ق). الأشباه النظائر فی قواعد و فروع فقه الشافعه. بیروت: دارالکتب العلمیه.


27. شربینی، محمد (1377ق). مغنی المحتاج. دمشق: مکتبه و مطبعه مصطفی البابلی، ج3.


28. شوکانی، محمد (1412ق).  نیا الأطار شرح منتقی الاخبار. بیروت: دارالفکر، ج6.              


29. شهید ثانی، زین الدین بن علی (1415ق). الروضه البهیه فی الشرح اللمعه دمشقیه. قم: موسسه اسماعیلیان، ج2.


30. شیخ الاسلامی، سید اسعد (1374). احوال شخصیه در مذاهب چهارگانه اهل سنت. تهران: سمت.


31. طبرسی، أبو علی الفضل بن الحسن (1427ق). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دارالمرتضى.


32. طریحی نجفی (بی‌تا). مجمع البحرین. قم: دفتر نشر فرهنک اسلامی، ج4.


33. طوسی، محمد بن حسن (1407ق). الخلاف. تصحیح علی خراسانی و دیگران. قم: دفتر انتشارات اسلامی، جامعه مدرسین حوزه علمیه، ج4،2.


34. فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله (1392). کنز العرفان فی فقه القرآن. ترجمه و شرح عباس زراعت. تهران: انتشارات اندیشه‌های حقوقی، ج1.


35. فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله (1395). کنز العرفان فی فقه القرآن. ترجمه عبدالرحیم عقیقی بخشایشی. قم: پاساژ قدس.        


36. قطب راوندی، سعید (1405ق). فقه القرآن. قم: زمینه‌سازان ظهور امام عصر، ج2.


37. قیاسی، سیامک (1397). ماهیت وصیت واجب در قوانین کشورهای اسلامی- عربی. پژوهشنامه حقوق خصوصی عدالت، سال پنجم، شماره9، ص 26-9


38. کاسانی، ابوبکر علاء الدین (1420ق). بدائع الصنائع. بیروت: دارالمعرفه، ج7-8.


39. مجلسی، محمدباقر (1410ق). بحار الانوار. بیروت: موسسه الطبع و النشر، ج23.


40. محمدی، ابوالحسن (1358اسفند). وصیت واجب در حقوق مصر. مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی(دانشگاه تهران)، شماره 122-116.


41. مغنیه، محمدجواد (1422ق). الفقه علی المذاهب الخمسه. قم: دارالکتاب الاسلامی، ج2.


42. نووی، ابو زکریا (1420ق). صحیح مسلم. قاهره: دارالفجر، ج14،15.


43. ویح، أشرف (1420ق). الرائد فی علم الفرائض. بیروت: دارالنهضه العربیه.


44. هاشمی شاهرودی، سید محمود، ودیگران (1426ق). فرهنگ فقه مطابق با مذاهب اهل بیت(ع). قم: موسسه دائره‌المعارف فقه اسلامی بر مذاهب اهل بیت(ع)، ج1.