مکانیسم‎های اثرگذاری عوامل فرهنگی، اجتماعی بر تعین احکام فقهی

الموضوعات :

محمود منصوری ¹ , حسین اژدری زاده ² , محمدحسین پوریانی ³

1 - دانشجوی دکتری، گروه فقه و مبانی حقوق، واحد محلات، دانشگاه آزاد اسلامی، محلات، ایران
2 - استادیار، گروه معارف اسلامی و جامعه‌شناسی، واحد نراق، دانشگاه آزاد اسلامی، نراق، ایران
3 - استادیار گروه جامعه‌شناسی، واحد نراق، دانشگاه آزاد اسلامی، نراق، ایران

تاريخ الإرسال : 23 الثلاثاء , رجب, 1444 تاريخ التأكيد : 10 الأحد , شوال, 1444 تاريخ الإصدار : 29 الثلاثاء , شعبان, 1444

الکلمات المفتاحية: عوامل اجتماعی, تغییر حکم, عوامل فرهنگی, تغییر موضوع, تعین احکام فقهی, حکم واقعی,

ملخص المقالة :

هدف پژوهش حاضر بررسی مکانیسم‌های اثرگذاری عوامل فرهنگی و اجتماعی بر تعین احکام فقهی است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که عوامل فرهنگی و اجتماعی در تعین احکام فقهی در سه حیطه تغییر حکم واقعی، تغییر حکم ظاهری وتغییر حکم حکومتی با مکانیسم‌های مختلف تاثیرگذار هستند. در حیطه تغییر احکام واقعی، عوامل فرهنگی و اجتماعی، با ایجاد تغییر در موضوع حکم، مصداق حکم، متعلق حکم و یا مصداق متعلق و نیز زوال علت حکم و همچنین ایجاد تغییر در اهمیت حکم و بروز تزاحم دو حکم در مقام امتثال، در تغییر حکم واقعی و تعین آن تاثیر می‌گذارند. در احکام ظاهری عوامل فرهنگی و اجتماعی با ایجاد تغییر در ظهور دلیل فقهی، پدیدارسازی موردی یا موسمی بودن حکم، کشف حکومتی بودن حکم، ظاهرسازی مرتبه‌دار بودن دلیل حکم و تغییر مفهوم، با ایجاد توجه به لوازم عادی یا عقلی معنی، تغییر این احکام را سبب می‎شوند. در احکام حکومتی عوامل فرهنگی و اجتماعی با ایجاد تغییر در درجه اهمیت قوانین الهی، مصالح و نظم عمومی و به واسطه فقیه حاکم، در تعین احکام فقهی تاثیرگذار هستند.

المصادر:

قرآن کریم

 اراکی، محسن (1389). نقش تحولات اجتماعی در نظریات فقهی. رواق اندیشه، شماره 20.

اشرفی شاهرودی، مصطفی (1396). همسویی فقه با تحوّلات و نیازهای جامعه. در: مجموعه آثار کنگره بررسی مبانی فقهی حضرت امام خمینی «نقش زمان و مکان در اجتهاد»، ج 1.

انصاری، مرتضی بن محمدامین (1415ق). کتاب المکاسب. قم: کنگره‏ جهانی بزرگداشت شیخ انصاری.

بجنوردی، سید محمد (1374). نقش زمان و مکان در اجتهاد. تهران: مجموعه آثار کنگره بررسی مبانی فقهی حضرت امام خمینی.

خمینی، سید روح‌الله (1378). صحیفه امام. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.

خمینی، سید روح‌الله (1393). تحریر الوسیله. ترجمه محمدباقر موسوی همدانی. تهران: دارالعلم.

رحیمیان، سعید (1379). فقه و زمان. شیراز: انتشارات نوید.

سلمان‏پور، محمدجواد؛ حمیدی، مهدی (1398). بازپژوهی معنای تغییر احکام شرعی و عوامل مؤثر بر آن. فقه و مبانی حقوق اسلامی، 52(2)، ص352-333.

شاهرودی، سیدمحمود (1426ق). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت. قم: موسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامی.

ضیائی‎فر، سعید (1392). فلسفه‏ علم فقه. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه؛ تهران: سمت.

عابدیان، میرحسین (1389). عوامل مؤثر در تغییر حکم. متین، شماره 16-15.

کلانتری، علی‎اکبر (1382). تنقیح مناط. فقه،11(35)، ص  178-136.

محقق حلّی، نجم‏الدین (1423ق). معارج الأصول. لندن: مؤسسه‏ امام علی(ع).

مصباح یزدی، محمدتقی (1388). نقش تقلید در زندگی انسان. تحقیق کریم سبحانی. قم: مؤسسه‏ آموزشی و پژوهشی امام خمینی

مکارم شیرازی، ناصر (1422ق). بحوث فقهیة هامة. قم: انتشارات مدرسة الإمام علی بن أبی طالب.

منتظری، حسینعلی (1429ق). مجازات‌هاى اسلامى و حقوق بشر. قم: ارغوان دانش.