جایگاه خرافه‌گرایی و خرافه‌ستیزی در فکر سیاسی ایران (با تاکید بر عصر قاجار)

الموضوعات : سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)

فریبا مسعودی ¹ (دکترای علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شهرضا، شهرضا، ایران)
محمود کتابی ² (دانشیار، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شهرضا، شهرضا، ایران.)
علی اکبر امینی ³ (دانشیار، دانشکده علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکز، تهران، ایران.)

تاريخ الإرسال : 22 الأحد , شوال, 1441 تاريخ التأكيد : 12 الجمعة , ذو القعدة, 1441 تاريخ الإصدار : 05 الثلاثاء , صفر, 1442

الکلمات المفتاحية: منجم‌باشی, خرافه‌ستیزی, لمپنیسم, عصر قاجار, فکر سیاسی, خرافه‌گرایی,

ملخص المقالة :

هدف پژوهش حاضر بررسی نقش و تاثیرات خرافه، در توسعه نیافتگی سیاسی دوره قاجار بود. در این راستا ارتباط فرهنگ خرافه‌گرا با توسعه نیافتگی دوره قاجار و تاثیر آن در فرهنگ سیاسی غیرمشارکتی مورد بررسی قرار گرفت. روش پژوهش کیفی - علّی و مبتنی بر رویکرد تاریخی و جامعه‌شناسی بوده و نتایج نشان داد، در مجموع فرهنگ خرافه‌گرای قاجار با رویکردهای غیرعلمی، غیرعقلی و غیردینی جامعه ایران را به انحطاط کشانید و یا دست کم موجب توسعه‌نیافتگی سیاسی شد. در واقع اعتقاد به خرافه و خرافه‌گرایی در این عصر به نبود عقلانیت و حاکمیت ذهن اسطوره‌ای می‌انجامید و همین امر زمینه استبداد سیاسی و در نهایت توسعه‌نیافتگی سیاسی را فراهم می‌کرد.

المصادر:

اتحادیه، منصوره؛ سعدوندیان، سیروس (1362). خاطرات تاج‌السلطنه. تهران: نشر تاریخ ایران.

اعتضادالسلطنه، علی‌قلی‌میرزا (1278ق.). رساله فلک‌السعاده. زنجان: دارالطباعه میرمحمدباقر طهرانی.

اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌خان صنیع‌الدوله (1362). مطلع‌الشمس. تهران: نشر تاریخ و فرهنگ ایران زمین.

اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌خان (1357). صدرالتواریخ. تصحیح محمد مشیری. تهران: انتشارات روزبهان، چاپ دوم.

اوبن، اوژن (1391). ایران امروز: سفرنامه و خاطرات اوژن اوبن (1907-1906). تهران: نشر علم.

اولیویه، آنتوان گیوم (1371). سفرنامه اولیویه. ترجمه محمدطاهر میرزا؛ به کوشش غلامرضا ورهرام. تهران: نشر اطلاعات.

پولاک، یاکوب ادوارد (بی‌‌تا). سفرنامه پپولاک (ایران و ایرانیان). ترجمه کیکاووس جهانداری. تهران: خوارزمی.

جهانگیر میرزا قاجار (1384). تاریخ نو. به سعی و اهتمام عباس اقبال. تهران: نشر علم.

جوادی آملی، عبدالله (1391). مفاتیح‌الحیات. قم: اسراء.

حائری، عبدالهادی (1360). تشیع و مشروطیت در ایران. تهران: امیرکبیر.

خوانساری، جمال (1342). کلثوم ننه. تهران: اقبال.

دوکوتزبوئه، موریس (1365). مسافرت به ایران. ترجمه محمد هدایت. تهران: انتشارات جاویدان.

دولوری، اوستاس؛ سلادن، دوگلاس (بی‌‌تا). ماه شب چهاردهم. ترجمه: علی‌‌اصغر امیرمغز. تهران: نشر
کتاب.

دیولافوا، ژن (1390). سفرنامه مادام دیولافوا: ایران و کلده. ترجمه علی محمد فره‌وشی. تهران: دنیای
کتاب.

رضاقلی، علی (1377). جامعه‌شناسی خودکامگی. تهران: نشر نی.

روزنامه وقایع اتفاقیه، 1267ق، شماره 252.

ژوبر، آمده (1347). مسافرت به ایران و ارمنستان. ترجمه محمود مصاحب. تهران: کتابفروشی چهر.

سپهر، لسان‌الملک (1377). ناسخ‌التواریخ. به اهتمام جمشید کیانفر. تهران: انتشارات‌ اساطیر، ج1-2.

سرنا، کارلا (1363). مردم و دیدنی‌های ایران. ترجمه غلامرضا سمیعی. تهران: نشر نو.

شفیعی کدکنی، محمدرضا (1390). با چراغ و آیینه. تهران: سخن.

شیخ‌الاسلامی، محمدجواد (1372). سیمای احمدشاه. تهران: گفتار.

صنایع، داود (1377). امیرکبیر، سنت و مدرنیته. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران
مرکزی.

طباطبایی، سیدجواد (1393). نظریه حکومت قانون در ایران. تهران: انتشارات مینوی خرد.

طباطبایی، سیدجواد (1386). مکتب تبریز و مبانی تجددخواهی. تهران: ستوده.

عنایت، حمید (1358). سیری در اندیشه سیاسی عرب. تهران: انتشارات امیر کبیر، چاپ دوم.

فریزر، جیمز بیلی (1364). سفر زمستانی. ترجمه و حواشی منوچهر امیری. تهران: انتشارات توس.

فریزر، جیمز بیلی (1384). شاخه‌ی زرین. ترجمه کاظم فیروزمند. تهران: نشر آگاه.

کاسیرر، ارنست (1393). فلسفه صورت‌های سمبلیک. ترجمه یدالله موقن. تهران: هرمس.

محمود، محمود (1367). تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در قرن 19. تهران: اقبال، ج2.

مطهری، مرتضی (1389). مجموعه آثار شهید مطهری. تهران: انتشارات صدرا، ج24.

موریه، جیمز (1386). سفرنامه جیمز موریه. ترجمه ابوالقاسم سری. تهران: انتشارات سخن، ج2.

مومن‌الدوله (1380). خاطرات مومن‌الدوله. به کوشش سیروس سعدوندسان. تهران: زرین.

نجم‌آبادی، شیخ هادی (1362). تحریر و العقلا. تهران: زوار.

نجم‌آبادی، هادی بن مهدی (1378). تحریر العقلا: مجموعه تحریرات باقیه از مجدد علوم ربوبیه و رسوم اسلامیه. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

هدایت، مهدی‌قلی (1361). خاطرات و خطرات. تهران: زوار.

Aubin, E. (1391 AP). TodayIran: Travelogue and Memoirs of Eugene Aubin (1906-1907). Tehran: Elm Publications. [In Persian]

Cassirer, E. (1393 AP). Philosophy of Symbolic Forms. Translated by YadollahMovaghen. Tehran: Hermes. [In Persian]

de Loreyand, E.; Sladen, D. (n.d.). The Moon of the Fourteenth Night. Translation: Ali Asghar Amir Maghz. Tehran: Ketab Publications. [In Persian]

Dieulafoy, J. (1390AP). Madame Dieulafoy Travelogue: Iran and Chaldea. Translated by Ali Mohammad Farahvashi. Tehran: Donyay-e Ketab. [In Persian]

Dokotsboe, M. (1365AP). Travel to Iran. Translated by Mohammad Hedayat. Tehran: Javidan Publications. [In Persian]

Enayat, H. (1358 AP). Seyri Dar Andishay-E Siyasi-Ye Arab (An Overview of Arab Political Thought). Tehran: Amir Kabir Publications, second edition. [In Persian]

Etehadieh. M.; Saadvandian, S. (1362AP). Memories of Taj-o-Saltaneh. Tehran: Nashr-e Tarikh-e Iran Publications. [In Persian]

E'temad-o-Saltaneh, M.H. (1357AP). Sadr al-Tawarikh. Edited by Mohammad Moshiri. Tehran: Roozbehan Publications, Second Edition. [In Persian]

E'temad-o-Saltaneh, M.H. (1362AP). Motaleol-Shams. Tehran: TarikhvaFarhang-e Iran-zamin Publications. [In Persian]

E'tezad-o-Saltaneh, A.G.M. (1278AH). Falak al-Sa'adah Treatise. Zanjan: Mir Mohammad Bagher Tehrani Printing House. [In Persian]

Frazer, J.B. (1364 AP). Winter Travel. Translated and annotated by ManouchehrAmiri. Tehran: Toos Publications. [In Persian]

Frazer, J.B. (1384 AP). Golden Bough. Translated by KazemFiroozmand. Tehran: Agah Publications. [In Persian]

Haeri, A.H. (1360AP). Shiism and Constitutionalism in Iran. Tehran: AmirKabir.
[In Persian]

Hedayat, M.G. (1361AP). Memories and Hazards. Tehran: Zavar. [In Persian]

Jahangir Mirza Qajar (1384AP). New History. Through the efforts of Abbas Iqbal. Tehran: Elm Publications. [In Persian]

Jaubert, A. (1347 AP). Travel to Iran and Armenia. Translated by Mahmoud Mosaheb. Tehran: Chehr Bookshop. [In Persian]

JavadiAmoli, A. (1391 AP). Mafatih al-Hayat. Qom: Esra. [In Persian]

Journal of Accidental Events, 1267 AH, No. 252. [In Persian]

Khansari, J. (1342 AP). KolsumNaneh. Tehran: Eghbal. [In Persian]

Mahmoud, M. (1367 AP). The Political Relations of Iran and Britain in the 19th Century. Tehran: Eghbal, Vol. 2. [In Persian]

Momen al-Dawlah (1380AP). Memoirs ofMomen al-Dawlah. Through the efforts of Sirus Saadvandian. Tehran: Zarrin. [In Persian]

Motahari, M. (1389 AP). The Collection of ShahidMotahhari Works. Tehran: Sadra Publications, Vol. 24. [In Persian]

Murray, J. (1386AP). Travelogue of James Murray. Translated by Abolghasem Seri. Tehran: Sokhan Publications, Vol. 2. [In Persian]

Najmabadi, H. (1362AP). Tahrir al Oghala. Tehran: Zavar. [In Persian]

Najmabadi, H. (1378AP). Tahrir al Oghala: A collection of writings remaining from
re-creation of Divinity Sciences and Islamic Traditions. Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance. [In Persian]

Olivier, A.G. (1371AP). Travelogue of Olivier. Translated by Mohammad Taher Mirza; By the efforts of GholamrezaVarhram. Tehran: Etela’at Publications. [In Persian]

Polak, J.E. (n.d.). PolakTravelogue (Iran and Iranians). Translated by Kikavous Jahandari. Tehran: Kharazmi. [In Persian]

Rezagholi, A . (1377AP). Sociology of Despotism. Tehran: Nashreney. [In Persian]

Sanaye, D. (1377 AP). Amir Kabir, Tradition and Modernity. Master Thesis. Islamic Azad University, Central Tehran Branch. [In Persian]

Sepehr, L.M. (1377 AP). Nasekh al-Tawarikh. Through the efforts of JamshidKianfar. Tehran: Asatir Publications, Vol. 1-2. [In Persian]

Serena, C. (1363 AP). MardumvaDidaniha-ye Iran (People and Sights of Iran). Translated by GholamrezaSami’ei. Tehran: No Publications. [In Persian]

Shafiei Kadkani, M.R. (1390 AP). Ba Cheragh-o-Ayene (With Lights and Mirrors). Tehran: Sokhan. [In Persian]

Sheykh al-Islami, M.J. (1372 AP). Simay-e Ahmad Shah (Portrait of Ahmad Shah). Tehran: Goftar. [In Persian]

Tabatabee, S.J. (1386 AP). School of Tabriz and the Principles of Modernism. Tehran: Sotudeh. [In Persian]

Tabatabee, S.J. (1393 AP). Theory of Rule of Law in Iran. Tehran: Minooy-e Kherad. Publications. [In Persian]