مقایسۀ طبقات نویسی و تذکره نویسی و امکان در نظر گرفتن آن‌ها به عنوان دو گونۀ متفاوت
الموضوعات :اصغر مظفری 1 , علی محمدی آسیابادی 2 , احمد امین 3
1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران.
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران.
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران.
الکلمات المفتاحية: طبقات, تذکره, گونه, شاخص‌ها, تذکرة الاولیاء طبقات الصوفیه.,
ملخص المقالة :
چکیده ژانر یا نوع ادبی را الگوها، فرم‌ها، سبک‌ها و ساختارهایی تعریف کرده‌اند که از چهارچوب محصولات هنری منفرد فراتر می‌روند و بر خوانش مخاطبان تأثیر می‌گذارند. نخستین بار در روم و یونان باستان انواع ادبی را بر سه نوع دانسته‌اند؛ اما امروزه اغلب پژوهشگران برآن‌اند که تعداد بیشتری از انواع در ادبیات هر فرهنگی دیده می‌شود. در این مقاله دو نوع از زندگی‌نامه‌ها، طبقات و تذکره، و امکان اینکه آیا می‌توان عنوان ژانر را بر آن‌ها اطلاق کرد یا خیر، بررسی شده است. نتیجۀ این مطالعه که به روش توصیفی و تحلیلی انجام شده است، نشان می‌دهد با توجه به اختلافاتی که در شکل، انگیزۀ نگارش، وجه، مخاطبان احتمالی، کارکرد و هدف آثار طبقات و تذکره دیده می‌شود، می‌توان گفت دو ژانر مختلف هستند. بدین ترتیب فروکاستن انواع به تعداد محدود و مطالعه نکردن آن‌ها به طور جزئی باعث می‌شود تا جوهرۀ انواع ادبی در آثار به درستی شناخته نشود. همچنین آثار طبقات در قرن‌های نخستین اسلامی و بنا بر مقتضیات زمان به وجود آمده‌اند. پس از آن کتب تذکره رواج یافته‌اند و نگارش آثار در این ژانر هنوز به شیوه‌های مختلف و در مناطق مختلف ادامه دارد. واژگان کلیدی: طبقات، تذکره، ژانر، شاخص‌ها.
کتاب¬ها
قرآن کریم.
ابن حمزه اهری، عبدالقاهر. (1358). الاقطاب القطبیه، مقدمه و تصحیح محمدتقی دانش¬پژوه، تهران: انجمن فلسفۀ ایران.
ابونعیم اصفهانی، احمد ابن عبدالله. (1407ق). حلیة¬الاولیا و طبقات¬الاصفیا، به تصحیح محمد امین خانحی، بیروت: دار الکتاب العربی.
استعلامی، محمد. (1374). مقدمه تذکرةالاولیا، نوشتۀ عطار نیشابوری، تهران: زوار.
الاصبهانی، الحافظ ابی نعیم. (1430ق). حلیة¬الاولیا و طبقات¬الاصفیا، تحقیق سامی انور جاهین، قاهره: دار¬الحدیث.
انصاری، عبدالله ابن محمد. (۱۳۶۲). طبقات الصوفیه، به تصحیح و مقابله و فهارس محمد سرور مولایی، تهران: توس.
الترمذی، حکیم محمد بن علی. (1428ق). کیفیّةالسلوک الی رب العالمین، تحقیق عاصم ابراهیم الکیالی، بیروت: دارالکتب العلمیّه
الثعالبی النیسابوری، ابی منصور عبدالملک ابن محمد بن اسماعیل. ¬(1973م). یتیمه الدهر فی محاسن اهل العصر، تحقیق محمد محیی الدین عبدالحمید. بیروت: دارالفکر.
جامی، نورالدین عبدالرحمان. (1375). نفحات¬الانس، تصحیح و تعلیقات از محمود عابدی، تهران: اطلاعات.
داف، دیوید. (2000م). نظریۀ نوع مدرن، لندن: لانگمن و هارولد.
دهخدا، علی اکبر. (1375). لغت¬نامه، به کوشش محمد دبیر سیاقی، تهران: دانشگاه تهران و مؤسسه دهخدا.
ذهبی، ابوعبدالله شمس‌الدین. (1956م). تذکرةالحفاظ للذهبی، تصحیح بر اساس نسخه کتابخانه حرم مکی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
زرقانی، سید مهدی. (1388). تاریخ ادبی ایران و قلمرو زبان فارسی تطور و دگردیسی ژانرها تا میانۀ سدۀ پنجم، تهران: سخن.
زرقانی، سیدمهدی و قربان صباغ، محمود. (1395). نظریۀ ژانر، تهران: هرمس.
السراج الطوسی، ابی نصر. (1960م). اللمع فی التصوف، تحقیق عبدالحلیم محمود و طه عبدالباقی سرور، بغداد: مکتبه المثنی.
سمرقندی، دولتشاه. (1382). تذکرةالشعرا، به اهتمام و تصحیح ادوارد براون، تهران: اساطیر.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1370). صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگاه.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1398). مقدمۀ تذکرة¬الاولیا، نوشتۀ فریدالدین عطار نیشابوری، تهران: سخن.
شمیسا، سیروس. (1386). انواع ادبی، تهران: پیام‌نور.
صفوی، کوروش. (1361). واژنامۀ زبان¬شناسی، تهران: مجرد.
عبدالغنی حسن، محمد. (1362). زندگی¬نامه‌ها، ترجمۀ امیره ضمیری، تهران: امیرکبیر.
عطار نیشابوری، فریدالدین. ¬(1390). تذکرة¬الاولیا، براساس نسخۀ تصحیح شدۀ رینولد نیکلسون، تهران: طلایه.
عوفی، محمد. (1335). لباب¬الالباب، نوشتۀ محمد عوفی، با مقدمۀ محمد قزوینی و با تصحیح جدید سعید نفیسی، تهران: کتابفروشی ابن سینا.
فاولر، آلستر. (1982م). نوع ادبیات، آکسفورد: انتشارات کلاریدو.
فروزانفر، بدیع¬الزمان. (1385). مقدمۀ رسالۀ قشیریه، نوشتۀ عبدالکریم ابن هوازن قشیری، تهران: علمی و فرهنگی.
قزوینی، محمد. (1389). مقدمۀ تذکره الاولیا، عطار نیشابوری، تصحیح رینولد نیکلسون، تهران: هرمس.
قشیری، عبدالکریم بن هوازن. (1385). رسالۀ قشیریه، ترجمۀ ابوعلی حسن ابن احمد عثمانی، با تصحیحات و استدراکات بدیع¬الزمان فروزانفر، تهران: علمی و فرهنگی.
قمی، شیخ عباس. (1385). فرهنگ واژگان قرآن کریم، ترجمه غلامحسین انصاری، تهران: امیرکبیر و بین الملل.
کاتب واقدی، محمد ابن سعد. (1374). طبقات، ترجمۀ محمود مهدوی دامغانی، تهران: فرهنگ و اندیشه.
المناوی، محمد عبدالرؤوف. (1999م). الکوکب¬الدرِیّه فی تراجم السادة الصوفیه، تحقیق و اعداد محمد ادیب الجادر، بیروت: دارالمصادر.
منیر عالم، محمد. (1376). مقدمۀ تذکرۀ بغراخانی، (تذکرۀ مشایخ اویسیه) مؤلف ناشناس، اسلام آباد: مرکز تحقیقات ایران و پاکستان.
نصرآبادی، محمدطاهر. (1378). تذکرۀ نصرآبادی، (تذکرة الشعرا)، مقدمه تصحیح و تعلیقات محسن ناجی نصرآبادی، تهران: اساطیر .
هالیدی، میشل و حسن، رقیه. (1985م). زمینۀ زبان: جنبۀ زبان در دیدگاه نشانه¬شناسی اجتماعی، آکسفورد: انتشارات دانشگاه آکسفورد.
مقالات
اشرف¬زاده، رضا، تقوی بهبهانی، سید مجید و کارآموز، فتحیه¬السادات. (1401). بررسی، تحلیل و طبقه¬بندی کرامات مشایخ در طبقات الصوفیه خواجه عبدالله انصاری. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 14(52)، 214-239.
پازوکی، شهرام. (1387). تذکرة¬الاولیا؛ تذکره چیست؟ اولیا کیستند؟. جاویدان¬خرد، 5(1)، 34-5.
زرقانی، سیدمهدی و زرقانی، سیدجواد. (1396). رویکرد ژانری در مطالعات تاریخ ادبی. نامۀ فرهنگستان، 16(62)، 36-56.
شریفی، آزاده. (1397). بافت در زبان¬شناسی نقش¬گرا و کاربست¬های آن در نمونه¬هایی از ادبیات کلاسیک فارسی. رخسار زبان، (6 و 7)، 91-74.
صفری فروشانی، نعمت¬الله. (1379). طبقات¬نگاری اسلامی؛ فصلی در تاریخ. تاریخ اسلام، (4)، 71-32.
قاسمی‌پور، قدرت. (1389). وجه در برابر گونه؛ بحثی در قلمروی نظریۀ انواع ادبی. نقد ادبی، 3(۱۰)، 89-63.
لیسی، نیک. (1387). نگرۀ ژانر. ترجمۀ علی عامری مهابادی. رواق هنر و اندیشه، (۳۱ و ۳۲)، 196-168.
References
Books
Holy Quran.
Abdul Ghani Hasan, M. (1983). Biographies, Trans. Amira Zamiri, Tehran: Amir Kabir. [In Persian]
Abu Naim Isfahani, A. A. (1986). Haliya-al-Awliya and Tabaqat-al-Asfiya, edited by Mohammad Amin Khanhi, Beirut: Dar al-Katab al-Arabi. [In Persian]
Al-Manawi, M. R. (1999). Al-Kukb Al-Dariyyah in the translations of Al-Sada al-Sufiyyah, research and numbers by Muhammad Adib al-Jader, Beirut: Dar al-Masadr. [In Persian]
Al-Sarraj al-Tousi, A. N. (1960). Al-La'ma fi al-Susuf, research by Abdul Halim Mahmood and Taha Abdul Baqi Sarwar, Baghdad: Maktaba al-Muthani. [In Persian]
Al-Sbahani, A. N. (2008). Haliya-al-Awliya and Tabaqat-al-Asfiya, research by Sami Anwar Jahin, Cairo: Dar-al-Hadith. [In Persian]
Al-Thalabi al-Nisaburi, A. M. A. M. I. (1973). Yatimeh al-Dahr in the merits of Ahl al-Asr, research by Mohammad Mohiuddin Abdulhamid. Beirut: Dar al-Fekr. [In Persian]
Al-Tirmidhi, H. M. A. (2007). The quality of behavior towards the Lord of the worlds, research by Asim Ebrahim Al Kayali, Beirut: Dar al-Kutb al-Alamiya. [In Persian]
Ansari, A. M. (1983). Tabaqat al-Sufiyyah, revised and edited and indexed by Mohammad Sarwar Moulai, Tehran: Tos. [In Persian]
Attar Neishaburi, F. (2011). Tazkira Al-Awliya, based on the corrected version of Reynold Nicholson, Tehran: Talaiyeh. [In Persian]
Aufy, M. (1956). Labab-al-albab, written by Mohammad Aufy, with an introduction by Mohammad Qazvini and with a new correction by Saeed Nafisi, Tehran: Ibn Sina bookstore. [In Persian]
Dehkhoda, A. A. (1996). Dictionary, by the efforts of Mohammad Debir Siyaghi, Tehran: University of Tehran and Dehkhoda Institute. [In Persian]
Dhahabi, A. A. Sh. (1956). Tadzkirah al-Hafaz lal-Zahabi, corrected based on the Makkah Haram library version, Beirut: Dar Ihaa al-Trath al-Arabi. [In Persian]
Duff, D. (2000). Modern Type Theory, London: Longman and Harold. [In Persian]
Farozanfar, B. Z. (2006). Introduction to Risala Qashiriyya, written by Abdul Karim Ibn Hawazen Qashiri, Tehran: Scientific and cultural. [In Persian]
Fowler, A. (1982). Type of Literature, Oxford: Clarido Publishing. [In Persian]
Halliday, M. & Hasan, R. (1985). The Context of Language: Aspects of Language in Social Semiotic Perspective, Oxford: Oxford University Press. [In Persian]
Ibn Hamza Ahri, A. Q. (1979). Al-Aqtab al-Qutabiya, introduction and correction by Mohammad Taghi Danesh-pajoh, Tehran: Iranian Philosophy Society. [In Persian]
Jami, N. A. R. (1996). Nafahat-Alans, correction and annotations by Mahmoud Abedi, Tehran: Information. [In Persian]
Kateb Waqidi, M. S. (1995). Tabaqat, Trans. Mahmoud Mahdavi Damghani, Tehran: Culture and Thought. [In Persian]
Munir Alam, M. (1997). Introduction to Baghrakhani's Tazkira, (Tazkira of Sheikh Awaisiya) unknown author, Islamabad: Iran-Pakistan Research Center. [In Persian]
Nasrabadi, M. T. (1998). Nasrabadi's Tazkera, (Tazkera of the poets), introduction, corrections and notes by Mohsen Naji Nasrabadi, Tehran: Asatir. [In Persian]
Qashiri, A. K. H. (2006). Rasala Qashiriyyah, Trans. Abu Ali Hasan Ibn Ahmad Osmani, with corrections and additions by Badia-al-Zaman Forozanfar, Tehran: Scientific and Cultural. [In Persian]
Qazvini, M. (2010). Introduction to Tazkireh Al-Awaliya, Attar Nishabouri, edited by Reynolds Nicholson, Tehran: Hermes. [In Persian]
Qomi, Sh. A. (2006). Vocabulary of the Holy Quran, Trans. Gholam Hossein Ansari, Tehran: Amir Kabir and International. [In Persian]
Safavi, C. (1982). Dictionary of Linguistics, Tehran: Meghrad. [In Persian]
Samarkandi, D. (2003). Tadzkira al-Shaara, edited by Edward Brown, Tehran: Asatir. [In Persian]
Shafii Kadkani, M. R. (1991). Images of imagination in Persian poetry, Tehran: Aghaz. [In Persian]
Shafii Kadkani, M. R. (2018). Introduction to Tadzkirah Al-Awliya, written by Fariduddin Attar Neishabouri, Tehran: Sokhon. [In Persian]
Shamisa, C. (2007). Literary types, Tehran: Payam Noor. [In Persian]
Steilami, M. (1995). Introduction to Tadzkirah al-Awliya, written by Attar Neishabouri, Tehran: Zovar. [In Persian]
Zarghani, S. M. & Ghorban Sabbagh, M. (2015). Genre Theory, Tehran: Hermes. [In Persian]
Zarghani, S. M. (2009). Literary history of Iran and the territory of the Persian language, the development and transformation of genres until the middle of the fifth century, Tehran: Sokhn. [In Persian]
Articles
Ashrafzadeh, R., Tagvi Behbahani, S. M. & Karamoz, F. A. (2022). Investigation, analysis and classification of the dignity of elders in Sufi classes of Khwaja Abdullah Ansari. Interpretation and analysis of Persian language and literature texts (Dehkhoda), 14(52), 214-239. [In Persian]
Ghasemipour, GH.. (2010). face against cheek; A discussion in the realm of the theory of literary genres. Literary Review, 3(10), 63-89. [In Persian]
Lacey, N. (2008). Look at the genre. Translated by Ali Ameri Mahabadi. Art and thought portico, (31 and 32), 168-196. [In Persian]
Pazuki, Sh. (2008). Tazkerat al-Auliya; What is the ID card? Who are the parents?. Javidan-Khard, 5(1), 5-34. [In Persian]
Safari Forushani, N. A. (2000). Islamic classification; A chapter in history. History of Islam, (4), 71-32. [In Persian]
Sharifi, A. (2017). Context in role-oriented linguistics and its applications in examples of classical Persian literature. Rakhsar Zaban, (6 and 7), 74-91. [In Persian]
Zarqani, S. M. & Zarqani, S. J. (2016). Genre approach in literary history studies. Farhangistan Letter, 16(62), 36-56.[In Persian]
