تعامل نوع ادب تعلیمی با قوالب برجستۀ شعری (ازدورۀ سامانی تا پایان دورۀ تیموری)

الموضوعات :

فاطمه معنوی ¹ , رحمان مشتاق مهر ² , احمد گلی ³

1 - دانش آموختۀ دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران.
2 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران
3 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران

تاريخ الإرسال : 05 الأحد , رجب, 1443 تاريخ التأكيد : 26 الأربعاء , رمضان, 1443 تاريخ الإصدار : 19 الأحد , ربيع الأول, 1446

الکلمات المفتاحية: انواع ادبی, ادب تعلیمی, جامعه, قالب های شعری, دوره های تاریخی,

ملخص المقالة :

فرهنگ و ادبیات ایرانی از گذشته‌های دور تا کنون، پیوندی ناگسستنی با تعلیم و اخلاقیات داشته‌است و شعرا همواره از پیشگامان نظم مباحث اخلاقی و تربیتی در جامعه بوده‌اند، درواقع به جرأت می‌توان گفت که از ادوار آغازین شعر فارسی، اولین مباحثی که بیش از هر موضوع دیگری به سلک نظم کشیده شد، آثار حکمت‌آمیز و اخلاقی بوده‌است، آثاری که از همان ابتدا به تأسی از گفتمان‌های مختلف جامعه همواره در معرض تطور و دگرگونی بوده‌اند و متناسب با اوضاع اجتماعی و فرهنگیِ هر عصرمتحول شده‌اند؛ درواقع بین آفرینش‌های هنری و پدیده‌های اجتماعی تعامل انکارناپذیری وجود دارد، که این تعامل نه تنها در محتوا و مضمون آثار ادبی، بلکه در قوالب شعری هر دوره‌ای بعینه دیده می‌شود. بر این اساس و با توجه به اهمیت ادب تعلیمی و ارتباط دوسویۀ آن با قوالب مختلف شعر فارسی بر آن شدیم تا به بررسی روابط متقابل نوع ادب تعلیمی با برجسته-ترین و پر افت و خیزترین قالب‌های شعر فارسی، از آغاز تا پایان دورۀ تیموری بپردازیم. بدین منظور دواوین و منظومه‌های شاعران برجسته و دوران ساز این مرزو بوم از دورۀ سامانی تا پایان دورۀ تیموری با محوریت بررسی ادبیات تعلیمی بر اساس دوره‌های تاریخی در قالب‌های قصیده، غزل، قطعه، مثنوی و رباعی مورد نقد و بررسی قرار گرفت و در پایان تبیین علل و چرایی بازتاب ادب تعلیمی در قوالب مختلف در دوره‌های تاریخیِ موردِ مطالعه عرضه گردید.

المصادر:

کتاب‌ها
احمدی، بابک. (1380). حقیقت و زیبایی، تهران: مرکز.
اهلی شیرازی. (1344). دیوان، به کوشش حامد ربانی، تهران: نشر کتابخانه سنایی.
ترابی، علی اکبر. (1370). جامعه¬شناسی و ادبیات، تبریز: نوبل.
جامی، عبدالرحمن بن احمد. (بی¬تا). دیوان، به اهتمام ح. پژمان، تهران: انتشارات حسین محمودی، چاپخانۀ حیدری.
خاقانی شروانی، افضل¬الدین علی. (1382). دیوان، به کوشش و تصحیح ضیاءالدین سجادی، تهران: زوار.
داد، سیما،. (1371). فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: نشر مروارید.
رستگارفسایی، منصور. (1380). انواع شعر فارسی، شیراز: نوید.
زاکانی، عبید. (1379). کلیات، مقدمه عباس اقبال، تصحیح و شرح و ترجمه حکایات عربی از پرویز اتابکی، تهران: پیک فرهنگ.
زرین¬کوب، عبدالحسین. (1372). آشنایی با نقد ادبی، تهران: علمی.
زرین¬کوب، عبدالحسین. (1363). سیری در شعر فارسی، تهران: علمی.
زرین¬کوب، عبدالحسین. (1378). سعدی شاعر و معلم اخلاق، سعدی شناسی، دفتر دوم، به کوشش کورش جمالی سروستانی، شیراز: بنیاد فارس شناسی.
سعدی، مشرف¬الدین مصلح بن عبدالله. (1385). کلیات، تصحیح محمدعلی فروغی، تهران: هرمس.
سنایی، مجدود بن آدم. (1329). حدیقه الحقیه و طریقه الشریعه، تصحیح مدرس رضوی، تهران: سپهر.
سنایی، مجدود بن آدم. (1388). دیوان، تصحیح محمد تقی مدرس رضوی، تهران: نشر سنایی.
شاه نعمت الله ولی ماهانی کرمانی، سید نورالدین. (1362). دیوان، مقدمه سعید نفیسی، حواشی از م . درویش، تهران: نشر باران.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1366). صور خیال در شعر فارسی، تهران: اختر زمانه.
شمیسا، سیروس. ( 1362). سیر غزل در شعر فارسی، تهران: فردوس.
شمیسا، سیروس. (1383). انواع ادبی، تهران: میترا.
عطارنیشابوری، فریدالدین. (1362). دیوان، به تصحیح تقی تفضلی، تهران: علمی و فرهنگی.
فریومدی، ابن یمین. (1344). دیوان، تصحیح حسینعلی باستانی راد، تهران: سنایی.
قبادیانی، ابومعین ناصرخسرو. (1356). دیوان، تصحیح مهدی محقق و مجتبی مینوی، مؤسسۀ مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل، تهران: دفتر تهران.
محجوب، محمدجعفر. ( 1369). سبک¬خراسانی در شعر فارسی، تهران: فردوس.
مندراس، هانری. (1349). مبانی جامعه¬شناسی، ترجمۀ باقر پرهام، تهران: نشر امیرکبیر
مولوی، جلال¬الدین محمد بن محمد. (1390). مثنوی معنوی، به تصحیح رینولد ا. نیکلسون، تهران: نشر هرمس.
نظامی عروضی سمرقندی، احمد بن عمر بن علی. (1364). چهارمقاله، به اهتمام محمد معین، تهران: امیرکبیر.
ولک، رنه، وارن، آوستین. (1373). نظریۀ ادبیات، ترجمۀ ضیاء موحد و پرویز مهاجر، تهران: علمی و فرهنگی.
یارشاطر، احسان. (1334). شعر فارسی در عهد شاهرخ، تهران: دانشگاه تهران.
مقالات
طهماسبی، فرهاد. (1391). جامعه¬شناسی غزل حافظ با تکیه بر شیوۀ تحلیل گفتمان انتقادی. تفسیر و تحلیل متون زبان فارسی(دهخدا)، 4(13)، 41-9.
Reference
Books
Ahli Shirzi. (1966). Divan, by Hamed Rabbani, Tehran: Sanai Library Publishing. [In Persian]
Ahmadi, B. (2001). The Truth of Beauty, Tehran: Center. [In Persian]
Attar Nishabouri, F. (1984). Divan, edited by Taghi Tafazoli, Tehran: scientific and cultural. [In Persian]
Dad, S. (1992). Dictionary of Literary Terms, Tehran: Morvarid Publishing. [In Persian]
Freyomadi, Ibn Y. (1966). Divan, edited by Hossein Ali Bastani Rad, second edition, Tehran: Sanai. [In Persian]
Ghobadiani, A. M. N. Kh. (1977). Divan, edited by Mehdi Mohaghegh and Mojtaba Minavi, Institute of Islamic Studies, McGill University, Tehran: Tehran Office. [In Persian]
Jami, A. R. A. (No date). Divan, by H. Pejman, Tehran: Hossein Mahmoudi Publications, Heidari Printing House. [In Persian]
Khaghani Shervani, A. A. (2003). Divan, by the effort and correction of Ziauddin Sajjadi, Tehran: Zavar. [In Persian]
Mahjoub, M. J. (1990). Khorasani style in Persian poetry, Tehran: Ferdows. [In Persian]
Molavi, J. M. M. (2012). Masnavi Manavi, edited by Reynold A. Nicholson, Tehran: Hermes Publishing. [In Persian]
Mendras, H. (1970). Fundamentals of Sociology, Trans. Baqer Parham, Tehran: Amirkabir Publishing. [In Persian]
Nezami Aroozi Samarkandi, A. O. A. (1986). four articles, by Mohammad Moin, Tehran: Amirkabir. [In Persian]
Rastegarfasaei, M. (2001). types of Persian poetry, Shiraz: Navid. [In Persian]
Saadi, M. M. A. (2006). Generalities, edited by Mohammad Ali Foroughi, Tehran: Hermes. [In Persian]
Sanai, M. A. (1951), Hadiqah al-Haqiyyah and the method of Sharia, edited by Modarres Razavi, Tehran: Sepehr. [In Persian]
Sanai, M. A. (2009). Divan, edited by Mohammad Taghi Modarres Razavi, Tehran: Sanai Publishing. [In Persian]
Shafiee Kadkani, M. R. (1987). Imagination in Persian Poetry, Tehran: Akhtar Zamaneh. [In Persian]
Shah Nematullah Vali Mahani Kermani, S. N. (1984). Divan, Introduction by Saeed Nafisi, Notes by M. Darwish, Rain Publishing. [In Persian]
Shamisa, S. (1984). The course of lyric poetry in Persian poetry, Tehran: Ferdows.
Shamisa, S. (2004). Literary genre, Tehran: Mitra. [In Persian]
Torabi, A. A. (1991). Sociology and Literature, Tabriz: Nobel. [In Persian]
Volk, René, Warren, A. (1994). Literary Theory, Trans. Zia Movahed and Parviz Mohajer, Tehran: Scientific and Cultural. [In Persian]
Yarshater, E. (1956). Persian poetry in the era of Shahrokh, Tehran: University of. [In Persian]
Zakani, O. (2000). Generalities, Introduction by Abbas Iqbal, correction and explanation and translation of Arabic anecdotes by Parviz Atabaki, Tehran: Peyk Farhang. [In Persian]
Zarrinkoob, A. H. (1985). A Look at Persian Poetry, Tehran: Scientific.
Zarrinkoob, A. H. (1993). Introduction to Literary Criticism, Tehran Elmi. [In Persian]
Zarrinkoob, A. H. (2000). Saadi, poet and teacher of ethics, Saadiology, second book, by the efforts of Kourosh Jamali Sarvestani, Shiraz: Persian Studies Foundation. [In Persian]
Articles
Tahmasebi, F. (2012). Sociology of Hafez lyric poetry based on the method of critical discourse analysis, Interpretation and analysis of Persian language texts (Dehkhoda), 4(13), 9-41.. [In Persian]