بررسی «گرمابه» به عنوان آستانۀ گذر در حکایت «پسر بازرگان و شهر خاموشان» هشت بهشت امیر خسرو

الموضوعات :

محبوبه پورآقا ¹ (دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر، ایران.)
رامین صادقی نژاد ² (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر، ایران.)
مریم محمدزاده ³ (استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر، ایران.)

تاريخ الإرسال : 29 الإثنين , ذو القعدة, 1441 تاريخ التأكيد : 28 الثلاثاء , ذو الحجة, 1441 تاريخ الإصدار : 27 الجمعة , صفر, 1444

الکلمات المفتاحية: آستانۀ گذر, نظریّۀ سفر قهرمان, گرمابه, مناسک گذر, جوزف کمبل,

ملخص المقالة :

راویان افسانه های عامیانه برای رازآلود کردن حکایت های خود، نیاز به فضاهای ناشناخته و مرموز دارند. فضایی که بتواند قهرمان را از دنیای واقعی، جدا ساخته به دنیایی جادویی و اساطیری روانه کند که از این فضا به آستانۀ گذر تعبیر می شود. بدون تردید یکی از به ترین مکان ها برای درگیر ساختن قهرمان با موضوعات و مسائل ناشناخته، گرمابه ها می باشند. شناخت و تحلیل این فضای راز آلود، شرط اساسی رمزگشایی افسانه ها و دست یافتن به پیام پنهان در آنهاست. یکی از ابزارهای کار آمد برای رمز گشایی این دست از افسانه ها، نظریّۀ تک اسطورۀ سفر قهرمان جوزف کمبل (Campbell, Joseph)، می باشد. هدف اصلی این نوشته، تأکید بر اهمیّت گرمابه به عنوان آستانۀ گذار است. در این پژوهش، گرمابه به عنوان آستانۀ گذر در حکایت پسر بازرگان روم و شهر خاموشان، اثر امیر خسرو دهلوی، تحلیل شده است. نتیجۀ بررسی نشان می دهد، امیر خسرو در استفاده از فضای رازآلود گرمابه به عنوان آستانۀ گذر و همچنین تطبیق آن با مناسک گذر و بخش های سه گانۀ گرمابه های سنّتی بسیار هوشمندانه و مؤفّق عمل کرده است.

المصادر:

کتاب‌ها

آذر گشسب، اردشیر (1343) آیین سدره‌پوشی زرتشتیان، تهران: کانون زرتشتیان.

ابوالفتوح رازی، علی بن حسین (1371) روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، به تصحیح محمّد جعفر یاحقی و محمّد مهدی ناصح، جلد 15، مشهد: انتشارات آستان قدس.

اسماعیلی، حسین (1386) حاتم‌نامه (روایت اوّل: هفت سیره حاتم)، تهران: معین.

الیاده، میرچا (1372) رساله در تاریخ ادیان، ترجمۀ جلال ستّاری، تهران: سروش.

الیاده، میرچا (1375) مقدّس و نا مقدّس، ترجمۀ نصرالله زنگویی، تهران: سروش.

امیر قاسمی، مینو و حاجیلو، فتّانه (1390) نشانه‌شناسی مناسک گذر، تبریز: ستوده.

بیتس، دانیل و فرد پلاگ (1375) انسان‌شناسی فرهنگی، ترجمۀ محسن ثلاثی، تهران: علمی.

حجّت، مهدی (1394) حضور و ظهور در شرح سکوت و نور، تهران: علمی.

دهخدا، علی اکبر (1377) لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران.

دهلوی، امیر خسرو (1391) هشت کتاب، تصحیح حسن ذوالفقاری و پرویز ارسطو، تهران: چشمه.

زنز، آرسی (1377) تعالیم مغان، ترجمۀ فریدون بدره‌ای، تهران: توس.

عطّار، فریدالدین (1339) خسرونامه، به تصحیح احمد سهیلی خوانساری، تهران: انجمن آثار ملّی.

عطّار، فریدالدین (1383) تذکرة الاولیاء، به تصحیح محمّد استعلامی، تهران: زوّار.

عنصر المعالی، کیکاوس بن وُشمگیر (1373) قابوس‌نامه، به تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: علمی و فرهنگی.

غزّالی طوسی، ابو حامد محمّد (1374) کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیو جم، جلد1، تهران: علمی و فرهنگی.

فروزان‌فر، بدیع الزمان (1376) احادیث و قصص مثنوی، تهران: امیرکبیر.

کمپبل، جوزف (1385) قهرمان هزار چهره، ترجمۀ شادی خسرو پناه، مشهد: گل آفتاب.

کیانی، یوسف (1366) معماری ایران، تهران: جهاد دانشگاهی.

مایس، پیرفون (1383) نگاهی به مبانی معماری (از فُرم تا مکان)، ترجمۀ سیمون آیوازیان، تهران: دانشگاه تهران.

مولوی، جلال الدین محمّد (1380) فیه مافیه، به تصحیح بدیع الزمان فروزان‌فر، تهران: امیرکبیر.

مولوی، جلال الدین محمّد (1383) کلیّات دیوان شمس، به تصحیح بدیع الزمان فروزان‌فر، تهران: بهزاد.

میر صادقی، جمال (1388) عناصر داستان، تهران: سخن.

نوربرگ شولتس، کریستینه (1387) معماری، حضور زمان و مکان، ترجمۀ علیرضا سیّد احمدیان، تهران: نیلوفر.

وارتر، رکس،(1387) دانشنامۀ اساطیر جهان، ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل‌پور، چاپ دوم، تهران: نشر اسطوره.

وولگر، کریستفر (1387) سفر نویسنده، ترجمۀ محمّد گذر آبادی، چاپ اوّل، تهران: هرمس.

وُیتیلا، استوارت (1392) اسطوره و سینما، ترجمۀ محمّد گذر آبادی، چاپ سوم، تهران: هرمس.

مقالات

بلمکی، بهزاد و تقوایی، آزاده. (1387). هنر، اسطوره و کارکردهای آیینی در شکل‌گیری حمام. کتاب ماه هنر، 11(122)، 112-106.

حسینی، مریم، شکیبی ممتاز، نسرین. (1392). سفر قهرمان در داستان «حمام بادگرد» براساس شیوۀ تحلیل کمپبل و یونگ. ادب پژوهی، 6(22)، 33-63.dor: 20.1001.1.17358027.1391.6.22.2.6.

رهو، روشنک. (1384). حمام و مناسک گذر، مجموعه مقالات اوّلین همایش حمام در فرهنگ ایرانی اوّل تا سوم خرداد 1382. پژوهشکدۀ مردم شناسی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کرمان، تهران: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری (پژوهشکدۀ مردم شناسی)، 118-113.

کاظمی شیشوان، مهروش، بایبوردی، مهسا. (1398). نقش آیین گذار در ساختار کالبدی حمام‌های عمومی ایران. باغ نظر، 16(79)، 39-50. doi: 10.22034/bagh.2019.136094.3636.

مدقالچی، لیلا. (1396). بازشناسی مفهوم آستانه در باغ ایرانی، مجلّۀ نظر، 9(39)، 19-6.

میرهاشمی، سید مرتضی. (1390). تحلیل عرفانی افسانۀ پنجم از هشت بهشت امیرخسرو دهلوی. پژوهش‌های ادبی، 8(31)، 205-187.dor: 20.1001.1.17352932.1390.8.31.9.8

میناسیان، لئون. (1384). حمام و آداب رفتن ارمنیان (جلفا)». مجموعه مقالات اوّلین همایش حمام در فرهنگ ایرانی اوّل تا سوم خرداد 1382. پژوهشکدۀ مردم شناسی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کرمان، تهران: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری (پژوهشکدۀ مردم شناسی)، 26-23.

یلمه‌ها، احمدرضا، ذبیح نیا عمران، آسیه. (1397). بررسی و تحلیل مضامین تعلیمی در منظومۀ عاشقانۀ هشت‌بهشت امیرخسرو دهلوی. پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، 10(37)، 31-58.

منابع الکترونیکی

پور علم، مهرداد. (1396). دلوز آستانۀ معماری (فضای شدن)، قابل دسترس در http://wwww.ettlatehekmatvamarefat.com

منابع لاتین

Campbell, J (1949) the Hero with a Thousand Faces, (Bollingen series 17), Princeton: Princeton University Press.

Combs, Steven C (2005) The Doa of Rhetoric, Albany: State University of New York.

Turner, V (1972) the Ritual Process, Chicago: Aldine.

Turner, v (1974) Drams, Fields, and Metaphors, Symbolic Action in Human Societ, V. Turner, New York: Cornell University Press.

Van, G, A (1960) the Rites of Passage (M. Vizedom &G. Caffee, Trans.), Chicago: University of Chicago Press.

Books

Abul Fattuh Razi, Ali bin Hossein (1992) Ruz al-Jinnan and Ruh al-Jinan fi Tafsir al-Qur'an, corrected by Muhammad Ja'far Yahaghi and Muhammad Mahdi Naseh, Volume 15, Mashhad: Astan Quds Publications.

Amir Ghasemi, Mino and Hajilo, Fattane (2010) Semiotics of Passage Rites, Tabriz: Sotoudeh.

Attar, Farid al-Din (2004) Tazkira al-Awliya, corrected by Mohammad Estilami, Tehran: Zovar.

Attar, Fariduddin (1960) Khosronamah, edited by Ahmad Sohaili Khansari, Tehran: National Artifacts Association.

Azar Ghasseb, Ardeshir (1964) Zoroastrian Sedre-Poshi Ritual, Tehran: Zoroastrian Center.

Bates, Daniel and Fred Plag (1996) Cultural Anthropology, translated by Mohsen Talasi, Tehran: Scientific.

Campbell, Joseph (1385) Hero of a Thousand Faces, translated by Shadi Khosro Panah, Mashhad: Gol Aftab.

Dehkhoda, Ali Akbar (1998) Dictionary, Tehran: University of Tehran.

Dehlavi, Amir Khosrow (2012) eight books, edited by Hassan Zulfiqari and Parviz Aristo, Tehran: Cheshme.

Element al-Maali, Kikaus bin Voshamgir (1994) Qaboosnameh, edited by Gholamhossein Yousefi, Tehran: Scientific and Cultural.

Eliade, Mircha (1993) treatise on the history of religions, translated by Jalal Sattari, Tehran: Soroush.

Eliade, Mircha (1996) Holy and Unholy, translated by Nasrullah Zangoui, Tehran: Soroush.

Esmaili, Hossein (2007) Hatamnameh (first narration: Haft Sireh Hatem), Tehran: Moin.

Forozan-Far, Badie Al-Zaman (1996) Hadiths and Masnavi Stories, Tehran: Amir Kabir.

Ghazzali Tousi, Abu Hamed Mohammad (1995) Alchemy of Happiness, by Hossein Khadio Jam, Volume 1, Tehran: Scientific and Cultural.

Hojjat, Mehdi (2014) Presence and emergence in the description of silence and light, Tehran: Scientific.

Kayani, Yusuf (1987) Iranian Architecture, Tehran: Jihad Academic.

Maulavi, Jalaluddin Mohammad (2013) Kiyalat Divan Shams, corrected by Badiul Zaman Forozanfar, Tehran: Behzad.

Maulvi, Jalaluddin Mohammad (2010) Fieh Mafieh, corrected by Badiul Zaman Farozan Far, Tehran: Amir Kabir.

Mays, Pirfon (2013) A look at the basics of architecture (from form to place), translated by Simon Ayvazian, Tehran: University of Tehran.

Mir Sadeghi, Jamal (2009) Story Elements, Tehran: Sokhn.

Norberg Schultz, Christina (2007) Architecture, the presence of time and space, translated by Alireza Seyyed Ahmadian, Tehran: Nilofar.

Volger, Christopher (2008) Author's Journey, translated by Mohammad Ghazrabadi, first edition, Tehran: Hermes.

Warter, Rex, (2008) Encyclopaedia of Asatir Jahan, translated by Abulqasem Esmailpour, second edition, Tehran: Istoureh.

Wojtyla, Stewart (2012) Myth and Cinema, translated by Mohammad Ghazrabadi, third edition, Tehran: Hermes.

Zenz, Arci (1998) Teachings of Maghan, translated by Fereydoun Badrei, Tehran: Tos.

Articles

Belmaki, Behzad and Taqvai, Azadeh. (2008). Art, myth and ritual functions in the formation of the bath. Book of Art Month, 11(122), 112-106.

Hosseini, Maryam, Shakibi Mumtaz, Nasreen. (2012). The hero's journey in the story "The Windy Bath" based on Campbell and Jung's analysis method. Literary Research, 6(22), 33-63.dor: 20.1001.1.17358027.1391.6.22.2.6.

Kazemi Shishvan, Mehroosh, Baybordi, Mehsa. (2018). The role of transition ritual in the physical structure of public baths in Iran. Bagh Nazar, 16(79), 39-50. doi: 10.22034/bagh.2019.136094.3636.

Madghalchi, Leila. (2016). Recognizing the concept of threshold in Iranian garden. Nazar Magazine, 9(39), 6-19.

Minassian, Leon. (2008). Bathing and customs of Armenians (Jolfa)". Collection of articles of the first Hammam conference on Iranian culture, 1st to 3rd June 2012. Institute of Anthropology, Kerman Cultural Heritage and Tourism Organization, Tehran: Cultural Heritage and Tourism Organization (Institute of Anthropology), 23-26.

Mirhashmi, Seyed Morteza. (2011). Mystical analysis of the fifth legend of Amir Khosro Dehlavi's Eight Heavens. Literary Researches, 8 (31), 187-205. dor: 20.1001.1.17352932.1390.8.31.9.8.

Stay, Roshank. (2005). Bathing and rites of passage, collection of papers of the first Bathing Conference in Iranian Culture, 1st to 3rd June 2012, Kerman Cultural Heritage and Tourism Institute of Anthropology, Tehran: Cultural Heritage and Tourism Organization (Anthropological Research Institute), 113-118.

Yalmeha, Ahmad Reza, Zabihnia Imran, Asia. (2017). Investigation and analysis of didactic themes in Amir Khosro Dehlavi's love poem Hashtbehesht. Journal of Educational Literature, 10(37), 31-58.

Electronic references Pour Alam, Mehrdad. (2016). Deleuze's Threshold of Architecture (Spatiality), available at http://www.ettlatehekmatvamarefat.com

Latin references

Campbell, J (1949) the Hero with a Thousand Faces, (Bollingen series 17), Princeton: Princeton University Press.

Combs, Steven C (2005) The Doa of Rhetoric, Albany: State University of New York.

Turner, V (1972) the Ritual Process, Chicago: Aldine.