«خودزنی»های رندانۀ حافظ
الموضوعات :
روح الله مظفری
1
(مربی گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمان، ایران.)
الکلمات المفتاحية: رندی, کنایۀ تعریض, تزویرستیزی, بیت تخلّص, حافظ, خودزنی,
ملخص المقالة :
بس که در خرقۀ آلوده زدم لاف صلاح شرمسار رخ سـاقـی و مـی ر نـگـینـمخودزنی در دستور زبان فارسی از دیدگاه صرف، ترکیبی است که ساختار حاصل مصدر دارد و کاربرد آن در زبان فارسی مربوط به دورۀ معاصر و روزگار ما است. از زاویۀ آرایۀ ادبی ترکیبی کنایی به شمار می رود و چون تازگی دارد در هیچ یک از فرهنگ های زبان فارسی به آن نپرداخته اند.در میان سرایندگان بزرگ شعر فارسی نیز بجز حافظ از این آرایۀ بدیعی در سطح ویژگی سبکی سود نمی برد. زیرا به استناد یک ضرب المثل شایع در زبان فارسی: هیچ بقّالی نخواهد گفت که ماست من ترش است ولی حافظ از این آرایه به گونه ای رندانه و چندلایه در محکومیّت مدعیّان خود می کوشد. حافظ نیز مانند بزرگان ادبیات فارسی مصلح اجتماعی است. اصلاح جامعه همان چیزی است که امروزه به آن تعهد یا رسالت شاهر گفته می شود. زبان حافظ از دیدگاه ساختار و معنا بسیار هنری و پخته و دل نشین است، او زخم های کهنه و چرکین فرهنگی را به نیشتر قلم و اندیشه می شکافد تا شاید مرهمی برآنها بگذارد. یکی از آلودگی های بزرگ دورۀ حافظ ریاکاری و دورویی و تزویر است. دورویی اهل شریعت، طریقت و تصوّف، عالمان و دولتمردان چیزی نیست که هر مصلحی بتواند از کنار آن نادیده بگذرد لذا حافظ در ریاستیزی و تزویرسوزی سرآمد همگان است. او که حافظ قرآن است می داند که قرآن کریم توجّه زیادی به این ضایعۀ اجتماعی دارد. بارها قرآن از منافقان و دشمنی آنها یاد می کند، حتی سوره ای را به این موضوع با عنوان منافقین اختصاص می دهد. در این مقاله کوشش می گردد با استفاده از روش (توصیفی ـ تحلیلی) به بررسی خودزنی های حافظ پرداخته گردد.
قرآن کریم (1384) همراه با ترجمۀ علی موسوی گرمارودی، چاپ دوم، تهران: مؤسسۀ انتشارات قدیانی.
بابا طاهر عریان (2536) شرح احوال و آثار و دو بیتی های باباطاهر، به کوشش جواد مقصود، تهران: سلسله انتشارات انجمن آثار ملّی.
بیهقی، ابوالفضل (2536) تاریخ بیهقی، تصحیح علی اکبر فیّاض، چاپ دوم، مشهد: انتشارات دانشگاه مشهد.
تجلیل، جلیل (1362) معانی و بیان، چاپ چهارم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
حافظ، شمس الدبین محمّد (1359) دیوان، به تصحیح پرویز ناتل خانلری، تهران:انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
خیّام، عمر (1342) ترانه های خیّام، گردآوری صادق هدایت، چاپ چهارم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
رودکی، جعفر بن محمّد (1345) گزینۀ سخن پارسی، خلیل خطیب رهبر، چاپ سوم، تهران: بنگاه مطبوعاتی صفی علیشاه.
سعدی، مصلح الدّین (1362) کلیات، به اهتمام محمّدعلی فروغی، چاپ سوم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
سعدی، مصلح الدّین (1366) دیوان غزلیّات، شرح خلیل خطیب رهبر، چاپ اوّل، تهران: انتشارات سعدی.
سنایی، مجدود بن آدم (1358) دیوان، تصحیح مدرس رضوی، تهران: انتشارات کتابخانۀ سنایی.
شفیعی کدکنی، محمّدرضا (1366) بیدل شاعر آینه ها، تهران: انتشارات آگاه.
صفا، ذبیحالله (2635) تاریخ ادبیّات در ایران، جلد 3، بخش 2، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
صفی پور، عبدالکریم (بی تا) منتهی الارب فی لغۀالعرب، جلد 1، تهران: انتشارات سنایی.
عر اقی، فخرالدّین (1338) دیوان، تصحیح سعید نفیسی، تهران: کتابخانۀ سنایی.
عقدایی، تورج (1380) بدیع در شعر فارسی، تهران: نیکان کتاب.
کزّازی، میرجلال الدبن (1368) زیباشناسی سخن پارسی، بیان، چاپ اوّل، تهران: نشر مرکز.
معین، محمّد (1357) فرهنگ فارسی، جلد 1و2، تهران: انتشارات امیرکبیر.
_||_The Holy Quran (2005) with translation by Ali Mousavi Garmaroodi, second edition, Tehran: Qadyani Publishing House.
Baba Taher Eryan (2536) Description of Babataher's biography, works and couplets, by Javad Maghsoud, Tehran: Publications of the National Works Association.
Beyhaqi, Abolfazl (2536) History of Bayhaqi, edited by Ali Akbar Fayyaz, second edition, Mashhad: Mashhad University Press.
Tajil, Jalil (1983) Meanings and Expression, Fourth Edition, Tehran: University Publishing Center.
Hafez, Shams al-Dabin Mohammad (1980) Divan, edited by Parviz Natel Khanlari, Tehran: Iran Culture Foundation Publications.
Khayyam, Omar (1963) Khayyam Songs, Compiled by Sadegh Hedayat, Fourth Edition, Tehran: Amirkabir Publications.
Rudaki, Jafar Ibn Mohammad (1966) Selection of Persian Speech, Khalil Khatib Rahbar, Third Edition, Tehran: Safi Alisha Press Company.
Saadi, Moslehuddin (1983) Generalities, by Mohammad Ali Foroughi, third edition, Tehran: Amirkabir Publications.
Saadi, Moslehuddin (1987) Divan Ghazaliyat, Sharh Khalil Khatib Rahbar, first edition, Tehran: Saadi Publications.
Sanai, Majdood Ibn Adam (1979) Divan, edited by Modarres Razavi, Tehran: Sanai Library Publications.
Shafiee Kadkani, Mohammad Reza (1987) Biddle, the poet of mirrors, Tehran: Agah Publications.
Safa, Zabihollah (2635) History of Literature in Iran, Volume 3, Section 2, Tehran: University of Tehran Press.
Safipour, Abdolkarim (No date) Muntahi Al-Arb in Arabic Language, Volume 1, Tehran: Sanai Publications.
Araghi, Fakhreddin (1959) Divan, edited by Saeed Nafisi, Tehran: Sanai Library.
Aghdaei, Touraj (2001) Innovative in Persian Poetry, Tehran: Nikan Ketab. Kazazi, Mir Jalal al-Dabin (1989) The Aesthetics of Persian Speech, Expression, First Edition, Tehran: Markaz Publishing.
Moin, Mohammad (1978) Farhang-e Farsi, Volumes 1 and 2, Tehran: Amirkabir Publications.
