«من» غنایی و حماسی (مورد پژوهانه دیوان حافظ و شاهنامه فردوسی)

الموضوعات :

فرشته آهیخته ¹ (دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، گرایش ادب غنایی، دانشگاه شهید مدنی، آذربایجان، ایران.)
احمد گلی ² (استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید مدنی، آذربایجان، ایران.)

تاريخ الإرسال : 23 السبت , صفر, 1442 تاريخ التأكيد : 21 الثلاثاء , جمادى الأولى, 1442 تاريخ الإصدار : 29 الثلاثاء , شعبان, 1444

الکلمات المفتاحية: غزلیات حافظ, حماسه, «من», شاهنامه فردوسی, غنا,

ملخص المقالة :

شاخصه های سبکی ادبیات ملل در گونه های مختلف ادبی با زیرساخت های ویژه، پیکره های اصلی فرهنگ و ادبیات آ ن ها را بازتاب می دهد. در این میان،گونه های غنایی و حماسی در کنار دیگر انواع، جایگاهی خاص برای بازتاب احساسات و افکار نویسنده باز نگه داشته است.از آن جا که پدیدآورندگان این گونه از متن نوشته ها و حساسیت حضور نشست مؤلفان آن ها را در متن نمی توان انکار کرد، بررسی جایگاه مؤلف و تاثیر زاویۀ نشست او در متن می تواند نقطه های مبهم نوشته ها را آشکارکند. من غنایی یا ابراز شخصیت عاطفی نویسنده در متون غنا، بازنمودی از رمزواره هایی بی بدیل نگاه درونی مؤلف به موضوعات مختلف اطراف را به نمایش می گذارد. زیرساخت های من فردی و عاشقانه، من اجتماعی، من اخلاقی و ... هرکدام الگوبندی ذهن نویسنده را به مخاطب اعلام می کند و با روش غیرارادی، ذهنیت مؤلف را در جهت اقناع خواننده هدایت می کند. در متن های حماسی، مؤلف و حضور من فردی و خویشتن شاعرانۀ او هر چند به ظاهر چشمگیر نمی نمایاند، اما در ساخت های زیرین روایت پهلوانی و تاریخی متن، نقب زدن نویسنده به احساسات و هنجارهای درونی خویش را به صورت ارادی می توان دید. به گونه ای که اندیشه برترمنشانه و منگرایانۀ پهلوانان، جبهه گیری های ایشان در مقابله با قطب پلیدی ها و ناهنجاری ها، نازش به افتخارات ملی و نژادی در مقابل بیگانگان و... اعتبار اندیشه های ناسیونالیستی یک حماسه سرا را در پیوند با عواطف درونی او نشان می دهد. از آن جا که شاهنامۀ فردوسی و دیوان حافظ شیرازی، نمونۀ بکمال دو نوع گونۀ حماسی و غنایی ما محسوب می شوند، محقق سنجش حضورمن شاعرانه با بازنمود من ارادی حماسی را به گونۀ مقایسه ای در این دو نشان داده است.

المصادر:

کتاب‌ها

پورنامداریان، تقی (1384) در سایۀ آفتاب (شعر فارسی و ساخت‌شکنی در شعر مولوی)، تهران: انتشارات سخن.

حافظ شیرازی، شمس‌الدین محمد (1371) دیوان اشعار، به تصحیح قزوینی و غنی، تهران: انتشارات اساطیر.

خرَمشاهی، بهاء‌الدین (1381) حافظ‌نامه، جلد1و2، تهران‌: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

دهقانی، محمد (1389) از شهر خدا تا شهر انسان، تهران: انتشارات مروارید.

رزمجو، حسین (1375) انسان آرمانی و کامل در ادبیات حماسی و عرفانی فارسی، تهران: انتشارات امیرکبیر.

رستگار فسایی، منصور (1381) فردوسی و هویت‌شناسی ایران (مجموعه مقالات)، تهران: نشر نو.

رضا قلی، علی (1377) جامعه‌شناسی خودکامگی (تحلیل جامعه‌شناختی ضحاک ماردوش)، تهران: نشر نی.

رضی، هاشم (1381) دانشنامۀ ایران باستان، جلد 1، تهران: انتشارات سخن.

زرقانی، سید مهدی (1390) تاریخ ادبی ایران و قلمرو زبان فارسی، تهران: انتشارات سخن.

زرین کوب، عبدالحسین (1357) از گذشتۀ ادبی ایران، تهران: انتشارات الهدی.

شفیعی کدکنی، محمدرضا (1396) رستاخیز کلمات، تهران: انتشارات سخن.

شفیعی کدکنی، محمدرضا (1397) این کیمیای هستی، جلد 1و2، تهران: ‌انتشارات سخن.

شمیسا، سیروس (1389) انواع ادبی، تهران: نشر میترا.

فتوحی، محمود (1395) سبک‌شناسی (نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها)، تهران: انتشارات سخن.

فردوسی، ابوالقاسم (1383) شاهنامه، به تصحیح ژول مول، تهران: انتشارات بهراد.

مرتضوی، منوچهر (1388) مکتب حافظ مقدمه‌ای بر حافظ‌شناسی، جلد1، تهران: انتشارات طوس.

مشرّف، مریم (1389) مرغ بهشتی (زندگی و شعر سید محمد حسین بهجت تبریزی)، تهران: نشر ثالث.

معصومی، غلامرضا (1388) دایرة‌المعارف اساطیر و آیین باستان، تهران: نشر سوره مهر.

معین، محمد (1381) فرهنگ فارسی، تهران: انتشارات معین.

ولک، وارن، رنه و آوستن (1373) نظریۀ ادبیات، ترجمۀ ضیاء موحد و پرویز مهاجر، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

ولک، رنه (1374) تاریخ نقد جدید، ترجمۀ سعید ارباب شیرانی، جلد 2و5، تهران: انتشارات نیلوفر.

یوسفی، غلامحسین (1369) چشمۀ روشن، تهران: انتشارات علمی ششم.

یونگ، کارل گوستاو (1377) روانشناسی ضمیر ناخودآگاه، ترجمۀ محمدعلی امیری، تهران: علمی و فرهنگی.

یونگ، کارل گوستاو (1386) انسان و سمبول‌هایش، ترجمۀ محمود سلطانیه، تهران: علمی و فرهنگی.

مقالات

پرنیان، موسی، بهمنی، شهرزاد. (1391). بررسی و تحلیل نمادهای بخش اساطیری شاهنامه. متن‌شناسی ادب فارسی، 4(1)، 91-110.

روضاتیان، مریم، غفوری، افسانه. (1391). لایه‌های پنهان ضمیر حافظ (تحلیلی تازه از شعر حافظ براساس صور ازلی ضمیر ناخودآگاه جمعی). پژوهش‌های ادب عرفانی (گوهر گویا)، 6(3)، 35-58.

مشتاق‌مهر، رحمان، بافکر، سردار. (1395). شاخص‌های محتوایی و صوری ادبیات غنایی. پژوهشنامه ادب غنایی، 14(26)، 183-202. doi: 10.22111/jllr.2016.2577.

Books

Dehghani, Mohammad (2010) From God's City to Man's City, Tehran: Marvarid Publications. Ferdowsi, Abulqasem (2004) Shahnameh, edited by Jul Mol, Tehran: Behrad Publications.

Fotuhi, Mahmoud (2016) Stylistics (theories, approaches and methods), Tehran: Sokhon Publications.

Hafez Shirazi, Shams-al-Din Mohammad (1992) Divan of Poems, edited by Qazvini and Ghani, Tehran: Asatir Publications.

Jung, Carl Gustav (1998) Psychology of the unconscious mind, translated by Mohammad Ali Amiri, Tehran: Scientific and Cultural.

Khoramshahi, Bahauddin (2002) Hafeznameh, volumes 1 and 2, Tehran: Scientific and Cultural Publishing Company.

Mashrafe, Maryam (2010) Margh Beheshti (life and poetry of Seyyed Mohammad Hossein Behjat Tabrizi), Tehran: Third publication.

Masoumi, Gholamreza (2009) Encyclopedia of Ancient Mythology and Religion, Tehran: Surah Mehr Publishing House.

Moin, Mohammad (2002) Farhang Farsi, Tehran: Moin Publications.

Mortazavi, Manouchehr (2009) School of Hafez, an introduction to Hafez studies, Volume 1, Tehran: Tos Publications.

Pournamdarian, Taghi (2004) in the shadow of the sun (Persian poetry and deconstruction in Molvi's poetry), Tehran: Sokhn Publications.

Rastgar Fasaei, Mansour (2011) Ferdowsi and Iran's Identity (Collection of Articles), Tehran: New Publishing House.

Razi, Hashem (2012) Encyclopaedia of Ancient Iran, Volume 1, Tehran: Sokhn Publications.

Razmjo, Hossein (1996) Ideal and Perfect Man in Persian Epic and Mystical Literature, Tehran: Amirkabir Publications.

Reza Qoli, Ali (1998) Sociology of autocracy (sociological analysis of Zahhak Mardosh), Tehran: Nei Publishing.

Shafiei Kadkani, Mohammadreza (2016) Resurrection of Words, Tehran: Sokhn Publications.

Shafi'i Kadkani, Mohammad Reza (2017) This Chemistry of Being, Volumes 1 and 2, Tehran: Sokhon Publications.

Shamisa, Siros (2010) Literary types, Tehran: Mitra Publishing.

Volek, Rene (1995) History of New Criticism, translated by Saeed Arbab Shirani, volumes 2 and 5, Tehran: Nilufar Publications.

Volk, Warren, Rene and Austen (1994) Literary Theory, translated by Zia Mohahed and Parviz Mohajer, Tehran: Scientific and Cultural Publishing Company.

Yousefi, Gholamhossein (1990) Cheshme Roshan, Tehran: 6th Scientific Publications.

Zarin Koob, Abdul Hossein (1978) from Iran's Literary Past, Tehran: Al-Hadi Publications.

Zarkani, Seyyed Mahdi (2010) Literary history of Iran and the territory of the Persian language, Tehran: Sokhon Publications.

Articles

Moshtagh Mehr, R., & Bafekr, S. (2016). Content and form indexes of lyrical literature. Journal of Lyrical Literature Researches, 14(26), 183-202. doi: 10.22111 /jllr.2016.2577.

Parnian, M., & Bahmani, S. (2012). The Analysis of Mythological Symbols in Shahnameh. Textual Criticism of Persian Literature, 4(1), 91-110.

Rozatian, M., & Ghafouri, A. (2013). Hidden Layers of Hafiz’s Psyche (a new analysis of Hafiz’s poetry based on collective unconscious’ archetypes). Research on Mystical Literature (Guhar-i-Guyā) , 6(3), 35-58.