عناصر فانتزی (خیالواره ها) و کارکرد آن در افسانۀ بلند بوستان خیال (معزنامه)

الموضوعات :

احمد رضوان دوست ¹ (دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.)
امیربانو کریمی فیروزکوهی ² (استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.)
علیرضا صالحی ³ (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.)

تاريخ الإرسال : 08 الثلاثاء , ذو القعدة, 1443 تاريخ التأكيد : 26 الأربعاء , محرم, 1444 تاريخ الإصدار : 09 الجمعة , جمادى الثانية, 1445

الکلمات المفتاحية: شبه قاره هند, جعفری حسینی, معزنامه, عناصر فانتزی, بوستان خیال,

ملخص المقالة :

فانتزی مبحثی نو در ادبیات است که ریشه در اسطوره ها و داستان های پریوار دارد. قصه‌های عامیانه گسترۀ حضور عناصر فانتزی و خیالی است. فانتزی اسرارآمیزترین و هراسناک ترین گونۀ داستانی است که با شکست حصار ذهن، جهانی مملو از حوادث شگفت انگیز و موجودات فراطبیعی را موازی یا گره خورده با جهان واقعی خلق می کند. داستان عامیانۀ بوستان خیال سرشار از این عناصر و صحنه های اسرارآمیز است، داستانی که بر اساس واقعیت تاریخی آغاز می شود و نویسنده برای خلق موجودی اساطیری از قهرمان داستان که خلیفۀ چهارم فاطمیان است، او را در دنیایی مملو از عناصر خیالی و فانتزی قرار می دهد. این جستار با روش توصیفی- تحلیلی و نشانه شناسی داستان های فانتزی به استخراج عناصر و شگردهای فانتزی و خیال انگیز داستان مانند مکان ها و شخصیت های تخیلی، جادو و طلسم پرداخته، کارکرد عناصر فراطبیعی بر کنش قهرمان و فضای فانتستیک این افسانه را روشن می سازد. یافته های این پژوهش نشان داد: این داستان گاه از نوع فانتزی ناب یا فراتری است و گاه از نوع فانتزی فروتری. نویسنده گاه عناصر فراطبیعی را به دنیای واقعی داستانش فرامی خواند و گاه برای داستان مکان و زمان تخیلی و حوادث تازه ابداع می کند. از جمله مؤلفه های اساسی فانتزی در این داستان طلسم و جادوگری است. قلعه های سهمگین و باغ های جواهرنشان، محل رزم و بزم موجودات طبیعی و فراطبیعی است.

المصادر:

کتاب‌ها افسانه گیلگمش (1383) مترجم لوح‌‌های میخی: جرج اسمیت، ترجمۀ داود منشی‌زاده، تهران: اختران. جعفری‌حسینی، محمدتقی (1185) بوستان خیال، نسخۀ خطی کتابخانه بادلیان انگلیس، شمارۀ corps. Or. D.9-23. جعفری‌حسینی، محمدتقی (قرن12) معزنامه (بوستان خیال)، نسخۀ خطی مجلس شورای اسلامی، شمارۀ 3974. حق‌شناس، علی‌محمد، سامعی، حسین، انتخابی، نرگس (1385) فرهنگ هزاره انگلیسی– فارسی، تهران: فرهنگ معاصر. خانلری، پرویز (1364) شهر سمک، تهران: آگاه. رستگارفسایی، منصور (1383) پیکرگردانی در اساطیر، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. ستاری، جلال (1376) آیین و اسطوره در تئاتر، تهران: توس. ستاری، جلال (1382) پژوهشی در حکایات سندباد بحری، تهران: نشرمرکز. سرامی، قدمعلی (1373) از رنگ گل تا رنج خار (شکل‌شناسی داستان‌های شاهنامه)، تهران: علمی و فرهنگی. سرکاراتی، بهمن (1378) سایه‌های شکار شده، تهران: قطره. محجوب، جعفر (1393) ادبیات عامیانۀ‌ ایران، تهران: چشمه. محمدی، محمد (1378) فانتزی در ادبیات کودک، تهران: روزگار. میرصادقی، جمال (1392) داستان‌های خیالی، تهران: سخن. میرصادقی، جمال (1394) عناصر داستان، تهران: سخن. نایت، دیمون (1386) داستان‌نویسی نوین، ترجمه مهدی فاتحی، تهران: چشمه. یاحقی، محمدجعفر (1398) فرهنگ اساطیر و داستان‌وار‌ه‌ها در ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ معاصر. مقالات بی‌نیاز، فتح‌الله. (1384). مقدمه‌ای بر داستان‌های فانتزی. گزارش گفت‌وگو، (16)، 160-158. پورخالقی چترودی، مه‌دخت، و جلالی، مریم. (1391). فانتزی و شیوه‌های فانتزی‌سازی شاهنامه در ادبیات کودک و نوجوان. مطالعات ادبیات کودک، 1(1)، 55-73. doi: 10.22099 /jcls.2012.451. صرفی، حمیدرضا، و ایرانفر، مینا. (1391). ردپای فانتزی سفر در گرشاسب‌نامه اسدی طوسی. ششمین همایش پژوهش‌های ادبی، دانشگاه شهید بهشتی. لینچ براون، کارول، و تاملینسون، کارل ام. (1377). فانتزی نو. ترجمۀ پری‌ناز نیری. پژوهشنامه ادبیات کودک و نوجوان، (13)، 64-48. مهرنگار، محمدمهدی، و روشنگران، مهتاب. (1393). چرا فانتزی می‌خوانیم یا «در باب داستان پریان». مجلۀ سینمایی 24، 26(52)، 94-95. موسوی، مصطفی، و جمالی، عاطفه. (1388). فانتزی, چیستی و تاریخچه آن در ادبیات جهان و ایران. ادب فارسی (دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران)، 1(2)، 61-74. یلمه‌ها، احمدرضا، و فلاحی، زیبا. (1394). عناصر و اشیاءِ فراطبیعی در منظومۀ «کامروپ و کاملتا». مطالعات شبه قاره، 7(25)، 157-177. doi: 10.22111/jsr.2015.2416.

_||_

Books Jafari Hosseini, Mohammad Taghi (1771) Bustan-e- Khayal, Manuscript, Badlian Library of England, Corps. Or. D.9-23. [In Persian] Jafari Hosseini, Mohammad Taghi (12th century) Moaznameh (Bustan-e- Khayal), Manuscript, Parliament. No. 3974. [In Persian] Haghshenas, Ali Mohammad, Samei, Hossein,& Eftekhari, Narges (2006) English-Persian Millennium Culture, Tehran: Contemporary Culture. [In Persian] Khanlari, Parviz (1985) Shahr-e-Samak, Tehran: Agah. [In Persian] Knight, Damon (2007) New storytelling, Trans. Mehdi Fatehi, Tehran: Cheshmeh. [In Persian] Mahjoub, Jafar (2014) Iranian Folk Literature, Tehran: Cheshmeh. [In Persian] Mirsadeghi, Jamal (2015) Story elements, Tehran: Sokhan. [In Persian] Mirsadeghi, Jamal (2013) Imaginary stories, Tehran: Sokhan. [In Persian] Mohammad, Mohammadi (1999) Fantasy in Children's Literature, Tehran: Roozgar. [In Persian] Rastegarfasaei, Mansour (2004) Configuration in mythology, Tehran: Institute of Humanities and Cultural Studies. [In Persian] Satari, Jalal (1997) Religion and myth in theater, Tehran: Toos. [In Persian] Satari, Jalal (2003) A research on the anecdotes of naval sin, Tehran: Nashr-e-Markaz. [In Persian] Sarami, Gadamali (1994) From the color of flowers to the suffering of thorns (morphology of Shahnameh stories), Tehran: Scientific and Cultural. [In Persian] Sarkarati, Bahman (1999) Hunted shadows, Tehran: Qatreh. [In Persian] The Legend of Gilgamesh (2004) Cuneiform Translator: George Smith, Persian translation Davood Monshizadeh, Tehran: Akhtaran. [In Persian] Yahaghi, Mohammad Jafar (2019) Culture of myths and stories in Persian literature, Tehran: Contemporary Culture. [In Persian] Article Biniaz, F. (2005). An introduction to fantasy stories. Interview report, (16), 158-160. [In Persian] Lynch Brown, C., & Tomlinson, C.M. (1377). New fantasy. Trans. Parinaz Neiri. Children and Adolescent Literature, (13), 64-48. [In Persian] Mousavi, M., & Jamali, A. (2009). Fantasy, what and its history in world and Iranian literature. Persian Literature (Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran), 1(2), 61-74.. [In Persian] Mehrangar, M.M. & Roshangaran, M. (2013). Why do we read fantasy or "about fairy tales". Cinema Magazine 24, 26(52), 94-95.[In Persian] pourkhaleghi, M. (2012). Fantasy and Fantasizing Based on Shahnameh in Children's and Young Adults' Literature. Iranian Children's Literature Studies, 1(1), 55-73. doi: 10.22099/jcls.2012.451. [In Persian] Sarfi, H., & Iranfar, M. (2011). Traces of travel fantasy in Esdi Toosi's Garshasb-nameh. The 6th Literary research conference, Shahid Beheshti University. [In Persian] Yalameha, A. R., & Fallahi, Z. (2015). Supernatural elements and objects in Kamrop and Kamelta poem collection. Subcontinent Researches, 7(25), 157-177. doi: 10.22111/jsr.2015.2416 [In Persian]