بنیاد حماسة عرفانی و مصداق‌های آن در مثنوی
الموضوعات :خیراله محمودی 1 , حسین ادبی فیروزجائی 2
1 - استاد
2 - دانشجو
الکلمات المفتاحية:
ملخص المقالة :
اساس هر نوع حماسه‌ای بر ستیز ناسازها استوار است و در ادبیات ایران، انواع حماسه را در نگاهی کلی، بسته به این که پیکار دو ناساز، بیرونی باشد یا درونی می‌توان به دو نوع حماسة بیرونی و درونی تقسیم کرد. مثنوی مولوی، حاوی قصه‌های پیاپی و متنوع است اما هر یک از این حکایت ها با وجود تنوع ظاهری، اندیشة واحدی را دنبال می کند و عموما گزارشگر احوال روح پرشهامتی است که در بازگشت به ملکوت ، راه‌های پر خون و خطری را باید از سر بگذارند. از این دیدگاه، مثنوی مولوی، حماسه‌ای روحانی شمرده می شود که هستة آن، گذر دشوار روح از هفت خوان سلوک و بازگشت به موطن اصلی خویش است. واکاوی های انجام شده در شش دفتر مثنوی نشان می دهد که به دلیل سرشت حماسی عرفان مولوی ، برخی از عناصر و زمینه های اصلی حماسه، در سراسر این کتاب حضوری پررنگ دارد. این که حماسة عرفانی در مثنوی برچه بنیادی استوار است و چه عناصر و زمینه هایی از حماسه در این کتاب استعمال گردیده و دلایل حضور این عناصر در مثنوی چیست ، از جمله پرسش هایی است که در این مقاله، به روش تحلیلی بدان ها پاسخ داده خواهد شد.
- اسلامی ندوشن، محمدعلی (1390)، آواها و ایماها، تهران، قطره، چاپ ششم
2- پورنامداریان، تقی (1380)، در سایه‌ی آفتاب، تهران، نشر سخن، چاپ اول
3- رازی، نجم‌الدّین ( 1366)، مرصاد العباد، تصحیح محمد امین ریاحی، تهران، انتشارات علمی، چاپ سوم
4- رزمجو، حسین (1368)، انسان آرمانی و کامل در ادبیات حماسی و عرفانی، تهران: امیرکبیر، چاپ اول.
5- زرینکوب، عبدالحسین (1381)، سرّ نی، تهران: علمی، چاپ نهم.
6- زرینکوب، عبدالحسین (1344)، ارزش میراث صوفیه، انتشارات آریا، چاپ دوم
7- سرکاراتی، بهمن (1385)، سایه‌های شکار شده، تهران، انشارات طهوری، چاپ دوم.
8- سنایی (1362)، دیوان، تصحیح مدرس رضوی، کتابخانه‌ی سنایی، چاپ دوم.
9- ـــــ (1377)، حدیقه‌الحقیقه، تصحیح مدرس رضوی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران: چاپ پنجم.
10- - تبریزی، شمس‌الدین محمد (1356)، مقالات شمس تبریزی، تصحیح محمدعلی موحد، انتشارات دانشگاه شریف، چاپ اول
11- ستاری، جلال (1386)، عشق صوفیانه، تهران، نشر مرکز، چاپ پنجم
12- شفیعی کدکنی، محمدرضا (1380)، پیشگفتاری بر شرح مثنوی معنوی کریم زمانی، تهران، چاپ سی‌وهشتم
13- شمیسا، سیروس (1370)، انواع ادبی، تهران، انتشارات فردوس، چاپ اول.
14- شمیسا، سیروس (1383)، بیان، تهران: فردوس، چاپ سوم.
15- صاحب الزمانی، ناصرالدین (1382)، خط سوم، تهران: انتشارات عطایی، چاپ هجدهم.
16- صفا، ذبیح‌الله (1363)، حماسه سرایی در ایران، تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ چهاردهم.
17- فرهادی، روان (1375)، معنی عشق نزد مولانا، تهران، انتشارات اساطیر، چاپ دوم
18- قبادی، حسین‌علی (1386)، آیین آینه، تهران: انتشارات دانشگاه تربیت مدرس، چاپ دوم.
19- کربن، هانری (1384)، بن‌مایه‌های آیین زرتشت در اندیشه سهروردی، ترجمه محمود بهفروزی، جامی، چاپ اول
20- کزازی، میرجلال‌الدین (1372)، رؤیا، حماسه، اسطوره، تهران: نشر مرکز.
21- گوهرین، سیدصادق (1388)، شرح اصطلاحات تصوف، تهران: زوار، چاپ اول.
22- محقق نیشابوری، جواد (1389)، حماسه در عرفان، مشهد: انتشارات سخن گستر، چاپ دوم.
23- مرتضوی، منوچهر (1369)، فردوسی و شاهنامه، تهران: مؤسسه‌ی مطالعات و تحقیقات فرهنگی، چاپ اول.
24- مولوی، جلال‌الدین (1378)، مثنوی معنوی، تصحیح نیکلسون، تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ اول.
25- نسفی، عزیزالدین (1389)، الانسان الکامل، تصحیح ماریژان موله، چاپ دهم
26- نصری، عبدالله (1376)، سیمای انسان کامل از دیدگاه مکاتب، تهران، انتشارات دانشگاه علامه، چاپ
27- مرتضوی، منوچهر (1390)، جهان‌بینی و حکت مولا، توس، تهران، چاپ اول
28- مرتضوی، منوچهر (1369)، فردوسی، شاهنامه، مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران، چاپ اول
مجلات:
1- دهقانی، محمد (1381)، «شیر خدا و رستم دستان» نشریه‌ی دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، سال 45، شماره 185.
2- شفیعی کدکنی، محمدرضا (1352)، «انواع ادبی و شعر فارسی»، مجله‌ی خرد و کوشش، دوره چهارم، دانشگاه شیراز.
3- مشتاق مهر، رحمان و ادبی فیروزجایی، حسین (1383)، «بازتاب عناصر حماسی در غزلیات شمس، فصلنامه‌ی دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه ارومیه، شماره 3.
_||_