بررسی ابعاد تعلیمی اشعار ذکر شده در فیه‌مافیه و مجالس سبعه بر پایۀ نظریۀ تقابل‌های دوگانه

الموضوعات :

وحید رحمانی خلیلی ¹ (دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نیشابور، نیشابور، ایران.)
پروین دخت مشهور ² (استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نیشابور، نیشابور، ایران)
سید حسین سیدی ³ (استاد زبان و ادبیات عربی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران)
اکبر شعبانی ⁴ (استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نیشابور، نیشابور، ایران)

تاريخ الإرسال : 23 الجمعة , ربيع الثاني, 1441 تاريخ التأكيد : 23 الجمعة , ربيع الثاني, 1441 تاريخ الإصدار : 24 الإثنين , محرم, 1441

الکلمات المفتاحية:

ملخص المقالة :

تقابل ها که در دو سطح واژگانی و معنایی نمود می یابند، این امکان را برای خالق اثر اندرزی فراهم می آورند تا با ایجاد فضای مقایسه ای، زمینه های لازم را برای افزایش درک مخاطب فراهم آورد. در میان ادیبان فارسی زبان، مولانا با تکیه بر قابلیت های تقابل واژگانی و معنایی، مهم ترین اندیشه های اندرزی و عرفانی مورد نظر خود را در مجالس سبعه و فیه مافیه تشریح کرده و موفق به ایجاد قاعدۀ دو قطبیِ اخلاق/ ضد اخلاق شده است. در این مقاله، اشعار به کار رفته در این دو اثر منثور، بر پایۀ نظریۀ تقابل های دوگانه و روش توصیفی و تحلیل محتوا بررسی شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که مولانا به تناسب مخاطبان خود که غالباً از اقشار سطح پایین جامعه بوده اند، از تقابل های تعلیمی واژگانی بیشتر استفاده کرده است؛ چراکه برای درک آن، نیاز به دانش چندان بالایی نیست. او در این سطح، به تقابل میان آن سرا/ این جهان؛ جوهر/ عرَض؛ خلوص/ نفاق؛ خدابینی/ خودبینی؛ هوشیاری/ غفلت؛ خودسازی/ نفس گرایی؛ انعطاف پذیری/ عدم انعطاف پرداخته است. در قلمرو تقابل های معنایی نیز، به مورادی چون: عمل نیکو/ عمل بد؛ علم و خردورزی/ جهل و بی خردی؛ توکل بر خدا و تدبیر او/ عدم توکل به خدا و تدبیر او؛ سرای باقی/ سرای فانی؛ دادورزی/ ستمکاری اشاره شده است.

المصادر:

1. آزادبرمکی، تقی (1381) نظریه­های جامعه­شناسی. تهران: سروش.


2. آشوری، داریوش (1385) عرفان و رندی در شعر حافظ. چاپ ششم. تهران: مرکز.


3. احمدی، بابک (1388) ساختار و تأویل متن. چاپ دهم. تهران: مرکز.


4. اسکولز، رابرت (1383) درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات. ترجمۀ فرزانه طاهری. چاپ دوم. تهران: آگه.


5. بارت، رولان (1370) عناصر نشانه­شناسی. ترجمۀ مجید محمدی. تهران: الهدی.


6. برتنس، هانس (1384) مبانی نظریۀ ادبی. محمدرضا ابوالقاسمی. تهران: ماهی.


7. چندلر، دانیل (1386) مبانی نشانه­شناسی، ترجمۀ مهدی پارسا. تهران: سورۀ مهر.


8. حقیقت، صادق (1385) روش­شناسی علوم سیاسی. چاپ اول. قم: دانشگاه مفید.


9. حیدری، فاطمه (1392) واژه­نامۀ فلسفی و کلامی آثار منثور ناصرخسرو. چاپ اول. تهران: زوار.


10. رسولی، عین­الله (1389) هستی پویا از نظر مولوی. چاپ اول. تهران: فرتاب.


11. سوسور، فردیناند و دیگران (1380) ساختارگرایی، پساساختارگرایی و مطالعات ادبی. گروه مترجمان. به کوشش فرزان سجودی. تهران: حوزۀ هنری.


12. فتوحی، محمود (1391) سبک­شناسی؛ نظریه­ها، رویکردها و روش­ها. چاپ اول. تهران: سخن.


13. کالر، جاناتان (1388) بوطیفای ساختارگرا. ترجمۀ کوروش صفوی. تهران: مینوی خرد.


14. کالینز، جف (1380) دریدا: قدم اول. ترجمۀ علی سپهران. تهران: پردیس دانش و شرکت نشر و پژوهش شیرازۀ کتاب.


15. مجلسی، محمدباقر(1403ه.ق) بحارالأنوار الجامعه لدرر أخبار الائمه الأطهار. ج2.بیروت: دار احیاء التراث العربی.


16. مقدادی، بهرام (1378) فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی (از افلاطون تا عصر حاضر). تهران: فکر روز.


17. مولوی، جلال­الدین محمد (1355) مجالس سبعه. به اهتمام احمد رمزی آق­یورک. با مقدمه­ای از ولد چلبی ایزبوداق. استانبول: بی­نا.


18. _______________  (1386) فیه­مافیه. به تصحیح بدیع­الزمان فروزانفر. تهران: نگاه.


19. همایی، جلال­الدین (1376) مولوی­نامه؛ مولوی چه می­گوید؟. ج1. چاپ نهم. تهران: هما.

مقالات

1. پورمختار، محسن و نادری­پور، منصور و رمشکی، سعید (1393) کاربرد تعلیمی داستان­های مثنوی در اجرای نمایش­های کاربردی برای کودکان و نوجوانان، پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی دانشگاه آزاد اسلامی دهاقان. سال 6، شمارۀ 21، صص 156-127.


2. چهری، طاهره و سالمیان، غلامرضا و یاری، سهیل (1392) تحلیل تقابل­ها و تضادهای واژگانی در شعر سنایی، پژوهش­های ادب عرفانی (گوهر گویا). سال 7، شمارۀ 25، صص 158-141.


3. حیاتی، زهرا (1388)  بررسی نشانه­شناختی عناصر متقابل در تصویرپردازی اشعار مولانا، مجلۀ نقد ادبی. سال 2، شمارۀ 6، صص 24-7.


4. داورپناه، امیر (1390) پیوند اندیشه و کلام مولوی با معارف و تعالیم صوفیان، کهن­نامۀ ادب پارسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. سال 2، شمارۀ 1، صص 46-21.


5. رزاق­شعار، زینب (1387) بررسی درون­مایه­های تعلیمی در رباعیات مولوی، مجلۀ نامۀ پارسی. شمارۀ 46و47، صص 133-114.


6. زندی، حاتم (1393) سیر انسانی در صورت حیوانی (بررسی فضیلت­ها و رذیلت­های اخلاقی در حکایات جانورمحور مثنوی)، پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی دانشگاه آزاد اسلامی دهاقان. سال 6، شمارۀ 24، صص 204-173.


7. عمران­پور، محمدرضا (1386) اهمیت عناصر و ویژگی­های ساختاری واژه در گزینش واژگان شعر،.مجلۀ گوهر گویا. دورۀ 1، شمارۀ 1، صص 180-153.


8. گذشتی، محمدعلی و کاکاوند قلعه­نویی، فاطمه (1393) آموزه­های تعلیمی مثنوی مولوی در حوزۀ آسیب­های اجتماعی، پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی دانشگاه آزاد اسلامی دهاقان. سال 6، شمارۀ 21، صص 108-81.


9. نجفی بهزادی، سجاد و صفری، جهانگیر و صادقی، اسماعیل (1394) بررسی سهم نوجوانان از مفاهیم تعلیمی – تربیتی مثنوی (بر اساس داستان­های بازنویسی شدۀ جعفر ابراهیمی شاهد و احمد نفیسی از مثنوی)، فصلنامۀ پژوهش­های ادبی و بلاغی. سال 3، شمارۀ 10، صص 75-62.


10. نوروزپور، لیلا (1392) حرص و طمع در مثنوی مولوی و مقایسۀ آن با چهار اثر در حوزۀ ادبیات تعلیمی، فصلنامۀ تخصصی سبک­شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب). سال 6، شمارۀ 1، صص 444-431.


11. یلمه­ها، احمدرضا (1395) بررسی خاستگاه ادبیات تعلیمی منظوم و سیر تطور و تحول آن در ایران، پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی دانشگاه آزاد اسلامی دهاقان. سال 8، شمارۀ 29، صص 90-61.