روایت انتقاد طنزآمیز برادری دارا و اسکندر

الموضوعات :

معصومه زندیه ¹ (دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه کردستان، کردستان، ایران)
تیمور مالمیر ² (استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کردستان، کردستان، ایران)

تاريخ الإرسال : 03 الأحد , صفر, 1442 تاريخ التأكيد : 03 الأحد , صفر, 1442 تاريخ الإصدار : 29 الأحد , شوال, 1441

الکلمات المفتاحية:

ملخص المقالة :

اسکندر به سبب ویرانی و کشتار و غارت‌هایش، در منابع قدیم ایرانی ملعون و گجسته خوانده شده اما در منابع متأخر تحتِ تأثیر افسانه‌ها و خیال پردازی‌های یونانی، از او به نیکی و بزرگی یاد شده و شخصیتی مثبت یافته است. محققان عمدتاً تردید ندارند که شخصیت اسکندر در شاهنامه منفی است اما وجود دو مسئله را با این شخصیت منفی در تناقض دیده‌اند: یکی روایت برادری دارا و اسکندر و دیگری نقل مفصّل سرگذشت وی، تا جایی که تصور کرده‌اند این نقل مفصّل، دلالتی بر مقبولیّت و چهرۀ مثبت یافتن اسکندر است. در مقالۀ حاضر براساس روش ساختارگرایی نشان داده‌ایم نسبت برادری دارا و اسکندر نه برای جبران شکست و حفظ غرور ملی، بلکه یک طنز گزنده نسبت به عملکرد ناشایست حاکمانی بوده که با بی‌تدبیری یا خودفروختگی، راه را برای تجاوز بیگانه هموار می‌کرده‌اند. نقل مفصّل داستان اسکندر در شاهنامه نیز به علت سرسلسلۀ سلوکیه‌بودن اسکندر با دورۀ حکومت نسبتاً طولانی در تاریخ ایران است و دلالتی بر نگاه مثبت به اسکندر نمی‌کند چون در ضمن آن مطالبی گنجانده شده که حاوی نوعی اعتراض و انتقاد نسبت به نژاد و تبار اوست و افسانه‌هایی را نقش‌بر‌آب می‌کند که برای تثبیت اسکندر و جانشینان وی درست شده است. داده‌های پژوهش به شیوة کتابخانه‌ای گرد آمده و با روش توصیفی- تحلیلی پردازش شده است.

المصادر:

کتاب­ ها

1. آموزگار، ژاله (1390) زبان، فرهنگ و اسطوره، تهران: معین، چاپ سوم.


2. ابن اباالخیر، ایرانشاه (1370) بهمن‌نامه، ویراستة رحیم عفیفی، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ اول.


3. ابن اثیر، علی بن محمد (1386) اخبار ایران از الکامل ابن اثیر، ترجمة محمد ابراهیم باستانی پاریزی، تهران: علم، چاپ سوم.


4. ابوالفتوح رازی، حسین بن محمد بن احمد الخزاعی النیشابوری (1377) روضُ‌‌الجِنان و رَوح‌الجَنان فی تفسیر القرآن، به کوشش و تصحیح محمدجعفر یاحقی و محمدمهدی ناصح، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، چاپ دوم.


5. احمدنژاد، کامل (1375) تحلیل آثار نظامی گنجوی: نگاهی به آثار نظامی با ملاحظات تطبیقی دربارۀ مأخذ اسلامی و باستانی اسکندرنامه، تهران: پایا، چاپ دوم.


6. اسکولز، رابرت (1379) درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات، ترجمة فرزانه طاهری ، تهران: آگه، چاپ اول.


7. الیاده، میرچا(1385) متون مقدس بنیادین از سراسر جهان، ترجمۀ مانی صالحی­علامه، تهران: فراروان،چاپ اول.


8. الیاده، میرچا (1368) آیین‌ها و نمادهای آشناسازی، ترجمة نصرالله زنگوئی، تهران: آگه، چاپ اول.


9. ایگلتون، تری (1383) پیش درآمدی بر نظریۀ ادبی، ترجمة عباس مخبر ، تهران: مرکز، چاپ سوم.


10. باختین،‌ میخاییل (1390) تخیل مکالمه‌ای: جستارهایی دربارة رمان، ترجمة رؤیا پورآذر، تهران: نی،چاپ دوم.


11. باستید، روژه (1370) دانش اساطیر، ترجمة‌ جلال ستاری، تهران: توس، چاپ اول.


12. بریان، پی‌یر (1379). تاریخ امپراتوری هخامنشیان: از کورش تا اسکندر، ترجمۀ مهدی سمسار، تهران: زریاب، چاپ سوم.


13. بنگسون، هرمان (1376) یونانیان و پارسیان، ترجمۀ تیمور قادری، تهران: فکر روز، چاپ اول.


14. بویس، مری و فرانتز گرنر (1375). تاریخ کیش زرتشت: پس از اسکندر گجسته، ترجمۀ همایون صنعتی زاده، جلد سوم، تهران: توس، چاپ اول.


15. بیرونی، ابوریحان (1377) آثارالباقیه، ترجمة اکبر داناسرشت، تهران: امیرکبیر، چاپ چهارم.


16. پراپ، ولادیمیر (1368) ریخت­ شناسی قصه‌های پریان، ترجمة فریدون بدره‌ای، تهران: توس، چاپ اول.


17. پیرنیا، حسن (1370) تاریخ ایران باستان، جلد2، تهران: دنیای کتاب، چاپ پنجم.


18. توماشفسکی، بوریس (1392) نظریۀ ادبیات، گردآوری تزوتان تودوروف، ترجمة عاطفه طاهایی، تهران: دات، چاپ دوم.


19. ثعالبی نیشابوری، عبدالملک بن محمد اسماعیل (1368) تاریخ ثعالبی: مشهور به غرر اخبار ملوک الفرس و سیرهم، ترجمۀ محمد فضائلی، تهران: قطره، چاپ اول.


20. خالقی‌مطلق، جلال (1388) سخن‌های دیرینه: سی گفتار دربارة فردوسی و شاهنامه، به کوشش علی دهباشی، تهران: افکار، چاپ سوم.
    
    
    1. داد، سیما (1385) فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید، چاپ سوم.
    
    
    2. دورانت، ویل (1367) تاریخ تمدن، ترجمۀ امیرحسین آریان‌پور و فتح الله مجتبائی، جلد2، تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، چاپ دوم.
    
    
    3. زرین‌کوب، عبدالحسین (‌1381) ‌نامورنامه، ‌تهران: سخن، چاپ اول.
    
    
    4. ژینیو، فیلیپ (1372) ارداویراف‌نامه، ترجمه و تحقیق ژاله آموزگار، تهران: معین و انجمن ایرانشناسی فرانسه، چاپ اول.
    
    
    5. طرسوسی، ابوطاهر محمد بن حسن بن علی بن موسی (1389) داراب­نامة طرسوسی، به کوشش ذبیح­الله صفا، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ چهارم.
    
    
    6. طوسی، محمدبن محمود (1382) عجایب المخلوقات، تصحیح منوچهر ستوده،تهران: علمی و فرهنگی،چاپ دوم.
    
    
    7. فردوسی، ابوالقاسم (1374) شاهنامه (بر اساس چاپ مسکو)، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره،چاپ دوم.
    
    
    8. فردوسی، ابوالقاسم (1386) شاهنامه، به کوشش جلال خالقی‌مطلق، تهران: مرکز دائرة­المعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول.
    
    
    9. فرنبغ دادگی (1380) بندهش،‌ گزارنده مهرداد بهار،‌ تهران: توس، چاپ دوم.
    
    
    10. کلیگز، مری (1388) درس‌نامة نظریه ادبی، ترجمة جلال سخنور و الاهه دهنوی و سعید سبزیان، تهران: اختران، چاپ اول.
    
    
    11. کویاجی، جهانگیر کوورجی (1380) بنیادهای اسطوره و حماسة ایران، گزارش و ویرایش جلیل دوستخواه، تهران: آگه، چاپ اول.
    
    
    12. محجوب، محمد جعفر (1371) ‌آفرین فردوسی،‌‌ تهران: مروارید، ‌چاپ اول.
    
    
    13. مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین (1349) تنبیه الاشراف، ترجمة ابوالقاسم پاینده، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، چاپ اول.
    
    
    14. مسکویه، ابوعلی (1366) تجارب الامم، الجزء الاول، حققه و قدم له ابوالقاسم امامی، تهران: سروش، الطبعةالاولی.
    
    
    15. مکالا، سی.بی‌ین (1387) بنیادهای علم تاریخ: چیستی و اعتبار شناخت تاریخی، ترجمة احمد گل‌محمدی، تهران: نی، چاپ اول.
    
    
    16. موکه، داگلاس کالین(1389) آیرونی، ترجمۀ حسن افشار، تهران، مرکز.
    
    
    17. میبدی، ابوالفضل (1361) کشف الاسرار و عدة الابرار، به اهتمام علی­اصغر حکمت، تهران:امیرکبیر،چاپ چهارم.
    
    
    18. نظامی‌گنجوی، الیاس بن یوسف (1363) شرفنامه، با حواشی و تصحیح و شرح لغات از وحید دستگردی، تهران: علمی، چاپ دوم.
    
    
    19. ویلکن، اولریش و یوجین برزا (1376) ‌اسکندر مقدونی، ترجمۀ حسن افشار، تهران: مرکز، چاپ اول.
    
    

مقالات

1. آیدنلو، سجاد (1383) تأملاتی دربارة منابع و شیوة کار فردوسی، زبان و ادب فارسی دانشگاه تبریز، سال47، شمارة192، ص148-185.


2. الهی، حسین (1377) اسکندر مقدونی گجسته، پلشت، پتیاره، جستارهای ادبی، سال31، شمارۀ 121-120، ص152-186.


3. حسام‌پور، سعید (1389) سیمای اسکندر در آیینه‌های موج‌دار، متن شناسی ادبی، سال2، شمارة6،ص61-82.


4. دامادی، محمد (1383) فردوسی و شاهنامه او، نامۀ انجمن، سال4، شماره13، ص89-111.


5. رزمجو، حسین (1378) اسکندر و اسکندرنامه‌ها، جستارهای ادبی، سال32، شمارۀ126-127،ص465-482.


6. شمیسا، سیروس (1361) سفر به جهان مردگان، چیستا، ‌سال2، ‌شمارۀ3، ص287-289.


7. فیروزمندی شیره‌جینی، بهمن، مهدی رهبر و مصطفی ده‌پهلوان (1392) از اسکندر گجستک تا اسکندر ذوالقرنین: ارزیابی و تحلیل آشفتگی منابع تاریخی اسکندر مقدونی؛ بخش دوّم، پژوهش­های ایران شناسی، دورة3، شمارة1، ص65-84.


8. مالمیر، تیمور (1388) دیباچه در شاهنامه و رسالت فردوسی، مطالعات ایرانی، سال8،شمارة16،ص233-247.


9. مالمیر، تیمور و ناصر محبی (1394) کارکرد سیاسی اسطورة آفرینش نمونة نخستین انسان در شاهنامه، جستارهای ادبی، سال48، شمارة190، ص63-79.