تحلیل ساختار ضرب المثل های برساخته از سفالینۀ «سبو» در غزلیّات صائب تبریزی

الموضوعات :

خاطره اسماعیل زاده ¹ (دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر; ایران)
رامین صادقی نژاد ² (استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر ; ایران)
مریم محمّدزاده ³ (استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر، ایران)

تاريخ الإرسال : 25 الثلاثاء , رجب, 1442 تاريخ التأكيد : 25 الثلاثاء , رجب, 1442 تاريخ الإصدار : 08 الأحد , شعبان, 1442

الکلمات المفتاحية: سبک هندی, proverb, ضرب‌المثل, صائب تبریزی, Indian style, Saeb Tabrizi, سبو, سفالینه, Cebu, pottery,

ملخص المقالة :

ضرب المثل، شکلی ادبی است که همانند معمّا به ساختار کلامی خود، توجّه دقیق دارد. امّا در ضرب المثل، قصد نه پنهان کردن معنا که فشرده کردن آن در قالب شکلی به یاد ماندنی است. ضرب المثل ها، امثال و حکم وکلمات قصار، همگی شکل هایی اند که حکمت این جهانی و تجربۀ گذشته را در قالب سرفصل هایی کوتاه، فشرده می کنند که می توان در زمان حال به آنها متوسّل شد. استفاده از ضرب المثل یکی از ویژگی های بارز شعر دورۀ سبک هندی است. شاعران این سبک با الهام از محیط زندگی روزانه به مضمون سازی پرداخته اند. نبوغ مخاطب شناسی صائب تبریزی به عنوان سرآمدترین شاعر این سبک، وی را بر آن داشته است تا برای تـفهیم بهتـر و مؤثّرتر مطالب اخلاقـی، عرفانـی و اجتماعی از شکل ادبـی ضرب المثل، بیش ترین استفاده را ببرد. ضرب المثل درغزلیّات صائب از تنوّع وگستردگی بسیار بالایی برخوردار است. صائب از هر موضوع و وسیله ای برای منظور خود استفاده کرده است. سفالینه ها از قابل دسترس ترین ابزار و وسایل زندگی مردم عادی کوچه و بازار می باشند که از ظرفیّت بالایی برای آفرینش شکل ادبی ضرب المثل برخوردارند. بررسی ضرب المثل های برساخته از تمام سفالینه ها در دیوان کثیرالشعر صائب در یک مقاله ممکن نیست، از این رو در این پژوهش که به روش کتاب خانه ای و به شیوۀ توصیف تحلیل محتوا فراهم آمده است، فقط به تحلیل ضرب المثل های برساخته از سفالینۀ سبو، پرداخته ایم تا میزان و چگونگی بهره گیری صائب از سفالینۀ سبو در شکل ادبی ضرب المثل را نشان دهیم.

المصادر:

1. اسکولز، رابرت، 1379، درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات، ترجمۀ فرزانه طاهری، تهران: آگاه.


2. اعلا، محسن، 1386، «تمثیل در سبک هندی»، رشد آموزش زبان و ادب فارسی، شمارۀ 83، صص  23-19.


3. بختیاری، محمد رضا،1394، «ضرب­المثل در اشعار صائب، ناصر خسرو و شهریار»، سومین همایش الکترونیکی پژوهش­های نوین در علوم و فناوری،کد COI مقاله: EMAA03_013.


4. برقعی، یحیی، 1364، کاوشی در امثال و حکم، قم: نمایشگاه و نشر کتاب.


5. بهمنیار، احمد، 1381، داستان­نامه بهمنیاری، تهران: دانشگاه تهران.


6. بیهقی، ابوالفضل، 1384، تاریخ بیهقی، تصحیح علی اکبر فیّاض، تهران: انتشارت علم.


7. بیهقی، حسینعلی، 1376، پژوهش و بررسی فرهنگ عامه ایران، مشهد: آستان قدس رضوی.


8. حافظ، شمس الدین محمد،1380، دیوان حافظ، به تصحیح غنی و قزوینی، به کوشش رضا کاکایی دهکردی، تهران: ققنوس.


9. حسن­پور آلاشتی، حسین،1384، «معنی بیگانه در شعر صائب تبریزی»، پردگیان خیال (ارجنامۀ محمد قهرمان)، به درخواست و اشراف محمدرضا شفیعی کدکنی و محمد جعفر یاحقی، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد، صص 80-67.


10. حقیقت سمنانی، محمد علی، 1374، ضرب­المثل­های منظوم فارسی، تهران: گزاره.


11. حکیم آذر، محمد، 1395، «بحث در تشبیه تمثیل و کارکرد آن در غزل صائب تبریزی»، فنون ادبی، دوره 8، شماره 2(پیاپی 15)، صص 136-112.


12. دهخدا، علی اکبر، 1391، امثال و حکم، 4 ج، تهران: امیر کبیر.


13. ذوالفقاری، حسن، 1388الف، «بررسی ضرب المثل­های فارسی در دو سطح واژگانی و نحوی»، فنون ادبی، دوره 1، ش 1، صص 80-57.


14. -----------، 1388ب،  فرهنگ بزرگ ضرب المثل­های ایرانی، دو جلد، تهران: معین.


15. -----------، 1391، »کاربرد ضرب المثل در شعر شاعران ایرانی»، پژوهش­های ادبی عرفانی، ش 21، صص 122-95.


16. شکور زاده بلوری، ابراهیم، 1384، دوازده هزار مثل فارسی، مشهد: آستان قدس رضوی.


17. شمیسا، سیروس ،1386، فرهنگ تلمیحات (اشارات اساطیری، داستانی، تاریخی، مذهبی در ادبیّات فارسی)، تهران: میترا.


18. صائب تبریزی، میرزا محمد علی ،1375، دیون صائب تبریزی، به تصحیح محمد قهرمان، 6 ج، تهران: امیرکبیر.


19. طهماسبی، فریدون و حسین جبّارپور،1393، «بازتاب تعلیمی مثل­ها در دیوان صائب تبریزی»، فصلنامۀ تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادب فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر، شمارۀ پیاپی: نوزدهم، صص 58-41.


20. عسجدی مروزی، 1394، دیوان عسجدی مروزی، به اهتمام علیرضا شعبانیان، تهران: سوره مهر.


21. عطّار نیشابوری، فریدالدین،1399، مصیبت نامه، با مقدمه، شرح و به تصحیح محمد رضا شفیعی کدکنی، چ هشتم، تهران: سخن.


22. مستوفی، حمدالله، 1364، تاریخ گزیده، به اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر.


23. معین، محمد،1370، فرهنگ معین، 6ج، تهران: امیرکبیر.


24. منوچهری دامغانی، احمد، 1370، دیوان منوچهری دامغانی، به اهتمام محمد دبیر سیاقی، تهران: زوّار.


25. نصرالله منشی، ابوالمعالی، 1386، کلیله و دمنه، به تصحیح و توضیح مجتبی مینوی تهرانی، تهران: محور.


26. واعظ کاشفی،کمال الدین حسین واعظ، 1369، بدیع الافکار فی صنایع الاشعار، ویراسته وگزاردۀ میر جلال الدین کزّازی، تهران: نشر مرکز.


27. یوسفی، غلامحسین، 1363، کاغذ زر، تهران: یزدان.