داستان عشق محمود به غلام خود، اَیاز از دریچۀ داستان‌های تمثیلی با محوریّت متون عرفانی
الموضوعات :
1 - استادیار زبان و ادبیات فارسی
دانشگاه آزاد اسلامی- واحد ساری - ایران
الکلمات المفتاحية: تمثیل, mystical texts, Allegory, متون عرفانی, محمود, اَیاز, داستان‌های تمثیلی, Mahmud, Ayyaz,
ملخص المقالة :
تمثیل، همچون ابزاری تأثیر گذار، همواره در متون ادبی و بویژه عرفانی سبب آفرینش آثاری ارشمند و بدیع است، گاه یک حقیقت تاریخی و کم نمود، مانند دلبستگی سلطان محمود به روی و موی غلام خود، اَیاز موجب آفرینش زیباترین جلوۀ هنری و فکری می‌شود. آنچه که بیش از همه بر غنای این داستان‌ها می‌افزاید، خلّاقیت و هنر آفرینی شاعران عارف مسلک، نظیر عطار و مولوی است که در تشریح اندیشه‌های بلند عرفانی خود، با بیان افسانه‌های تمثیلی و جذّاب به این عشق صوری، جنبۀ آسمانی و الهی دادند و محمود را تمثیلی از حضرت حق و ایاز را نمادِ بنده‌ای مجذوب دانستند که یک دم از حضور غافل نیست و رشک و غیرت او به محبوب هم مثال زدنی است و در عین حال، فراست و کیاست اَیاز سبب شد که به واسطۀ عبرت از گذشتۀ بی مقدار خود، آفت غرور را از خود دور کند و با عنایت حضرت حق که محمود تمثیلی از آن است، به ارج و قربی برسد و گاه محمود، تمثیل انسان کامل است و اَیاز مثال سالک و توجّۀ بیش از حدّ سلطان به او حسادت اطرافیان را بر می‌انگیزد که یادآور ارتباط تنگاتنگ مولانا و شمس و حسادت اطرافیان است.
- اوحدی مراغه‌ای، رکن الدّین، (1375)، دیوان اشعار، به کوشش سعید نفیسی، تهران: امیر کبیر.
- بیهقی، ابوالفضل محمد بن حسین، (1375)، تاریخ بیهقی، تصحیح: علی اکبر فیّاض، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
- حافظ، شمس الدّین محمد، (1368)، دیوان حافظ، به تصحیح عبد الرّحیم خلخالی، تهران: انتشارات هادی.
- حسینی کازرونی، سیّد احمد، (1388)، فرهنگ تاریخ بیهقی، تهران: انشارات زوّار.
- زرّین کوب، عبدالحسین، (1374)، بحر در کوزه، تهران: انتشارات علمی.
- سعدی شیرازی، شیخ مصلح الدّین عبدالله، (1368)، کلیّات سعدی، نصحیح ذکاء الملک فروغی، تهران: جاویدان.
- سنایی غزنوی، مجدود بن آدم. (1380). دیوان اشعار. به سعی و اهتمامِ: مدرّس رضوی. تهران: سنایی.
- شمس الدّین محمد تبریزی، (1385)، مقالات شمس تبریزی، تصحیح و تعلیق: محمد علی موحّد، تهران: خوارزمی.
- عطار، محمد بن ابراهیم، (1385)، منطق الطیر، به اهتمام: سیّد صادق گوهرین، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- --------------- (1384)، مصیبت نامه، مقدّمه، تصحیح و تعلیقِ محمد رضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
- فرخی سیستانی، 1371، دیوان اشعار، به کوشش: محمد – دبیرسیاقی، تهران: زوّار.
- فروزانفر، بدیع الزّمان، (1370)، مآخذ قَصَص و تمثیلات مثنوی، تهران: امیر کبیر.
- مصاحب، غلامحسین،1383، دایرة المعارف فارسی، تهران: امیر کبیر.
- مُعین، محمد، (1388)، تعلیقات مجمع النّوادر معروف به چهار مقاله، نظامی عروضی، سمرقندی، تهران: زوّار.
- منوچهری دامغانی، (1375)، دیوان اشعار، به اهتمام سیّد محمد دبیر سیاقی، تهران: زوّار.
- مولوی، جلال الدین محمد، (1384)، مثنوی معنوی، تصحیح، مقدّمه وکشف الابیات ازقوام الدّین خرمشاهی، تهران: دوستان.
- ---------------------، (1375، کلیّات شمس، تصحیح: بدیع الزّمان فروزانفر، تهران: راد.
