تمثیل، محمل اندیشه‌های تعلیمی صائب

الموضوعات :

فاطمه جهانشاهی ¹ (دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)
قدمعلی سرامی ² (دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران)

تاريخ الإرسال : 08 السبت , رمضان, 1438 تاريخ التأكيد : 08 السبت , رمضان, 1438 تاريخ الإصدار : 26 الإثنين , شعبان, 1438

الکلمات المفتاحية: تمثیل, غزل, صائب, image, sonnet, Allegory, اندیشه‌های تعلیمی, تصویر آفرینی, Saeb e Tabrizi, Educate,

ملخص المقالة :

تمثیل قالب و صنعتی است که برای تبیین معنی و در خدمت ادبیات تعلیمی قرار می‌گیرد و تمثیل ابزاری است برای تجسم بخشیدن و به تصویر کشیدن مفاهیم انتزاعی تا هرچه کوبنده‌تر و دلنشین‌تر مضامین تعلیمی در جان خواننده بنشیند و لذا در بیان مفاهیم تعلیمی مذاهب، نقش بسزایی دارد. تمثیل از دیر‌باز با مفاهیم و اقسام و ویژگی‌های گوناگون که برای آن برشمرده‌اند، از زمان رودکی در شعر فارسی حضور داشته است و در قرن ششم و هفتم در آثار سنایی، عطار و مولانا و ... دیده می‌شود اما در دوران صفویه، بخصوص در اشعار صائب بیش ‌از تمام ادوار از آن بهره گرفته شده است، صائب با شگرد تمثیل و تصویر‌سازی‌های دقیق و خیال‌انگیر توانسته مفاهیم اجتماعی، اخلاقی، حکمی، فلسفی، عرفانی و ... را هر چه زیباتر و حیرت‌انگیز‌تر تعلیم دهد و در جان مخاطب حکاکی کند، در این مقاله به سبب وفور تمثیل‌ها و مفاهیم تعلیمی فقط به ارائه برخی مضامین تعلیمی در غزلیات صائب می‌پردازیم تا افق تازه‌ای که وی با تصویرآفرینی و تمثیل با برانگیختن احساس در خواننده به نمایش گذارده، بیان نماییم.

المصادر:

قرآن کریم.

1. ابوادیب، کمال، (1394)، صور خیال در نظریه‌ی جرجانی. ترجمه فرزان سجودی و فرهاد ساسانی. تهران. علم.


2. انصاری، خواجه‌عبدالله، (1391)، صد میدان. تصحیح سهیلا موسوی سیرجانی. تهران. زوار، چ چهارم.


3. پاینده، ابوالقاسم، (1360)، نهج‌الفصاحه. تهران. علمی، چ سیزدهم.


4. تجلیل، جلیل، (1376)، معانی و بیان. تهران. دانشگاه تهران، چ هشتم.


5. دهخدا، علی‌اکبر، (1339)، لغت‌نامه دهخدا. ج 29، تهران. موسسه دهخدا.


6. دشتی، محمد، (1384)، نهج‌البلاغه. تهران. دارالقرآن‌الکریم، چ ششم.


7. سعدی، مصلح‌الدین، (1377)، گلستان سعدی. تصحیح غلامحسین یوسفی. تهران. خوارزمی، چ پنجم.


8. ------------ ، (1383)، کلیات سعدی. تهران. پیمان، چ ششم.


9. سنایی، مجدودبن آدم، (1377)، حدیقه‌الحقیقه. تصحیح مدرس رضوی. تهران. دانشگاه تهران.


10. -------------- ، (1388)، دیوان سنایی غزنوی. تهران. سنایی، چ هفتم.


11. سیدقطب، (1359)، تصویر فنی. نمایش هنری در قرآن. ترجمه محمدعلی عابدی. تهران. انقلاب.


12. شفیعی‌کدکنی، محمدرضا، (1375)، صور خیال در شعر فارسی. تهران. آگاه، چ ششم.


13. شمس‌الدین‌محمد، قیس‌رازی، (1373)، المعجم‌فی‌معاییر اشعارعجم. سیروس شمیسا. تهران. فردوس.


14. صائب، محمدعلی، (1391)، دیوان صائب تبریزی. محمد قهرمان. ج 1 تا 6. تهران. علمی و فرهنگی، چ پنجم.


15. طالبیان، بحیی، (1378)، صور خیال در شعر شاعران سبک خراسانی. کرمان. عماد کرمانی.


16. عنصرالمعالی، کیکاوس‌، (1362)، قابوسنامه. به کوشش غلامحسین یوسفی. تهران. امیرکبیر، چ دوم.


17. فتوحی، محمود، (1385)، بلاغت تصویر. تهران. سخن، چ دوم.


18. قشیری، عبدالکریم، (1379)، رساله قشریه. ترجمه ابوعلی حسن بن عثمانی و تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر. تهران. علمی و فرهنگی، چ ششم.


19. مولوی، جلال‌الدین، (1375)، کلیات دیوان شمس. ج 1. تهران. نگاه.


20. ناصرخسرو، (1378)، دیوان ناصرخسرو. تهران. سیمای دانش، چ سوم.


21. نراقی، احمد، (1385)، معراج السعاده. تصحیح رضا مرندی. تهران. دهقان، چ ششم.


22. نراقی، مهدی، (1386)، علم اخلاق اسلامی. ترجمه جامع‌السعادات از سیدجلال‌الدین مجتبوی. ج 1 تا 3. تهران: حکمت.


23. نظامی، الیاس‌بن‌یوسف، (1376)، کلیات نظامی گنجوی. جلد 2. تهران. نگاه، چ دوم.


24. همایی، جلال‌الدین، (1370)، فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران. هما، چ هفتم.