آتش در آثار منظوم مولانا
الموضوعات :میر جلال الدین کزازی 1 , اسماعیل عبدی مکوند 2 , صغری مرداسی سردارآبادی 3
1 - استاد زبان و ادبیات فارسی
دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد اراک
2 - مدرّس دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد شوشتر
3 - مدرّس دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد اهواز.
الکلمات المفتاحية: مثنوی معنوی, مولانا, آتش, Fire, دیوان شمس, Molana, نار, Mathnawi e manawi, Shams Divan,
ملخص المقالة :
آتش در شعر مولانا در قالب‌های تلمیح، تمثیل، استعاره، نماد، مجاز و غیره حضور یافته است. آتش گاهی می سازد و گاهی می سوزاند؛ انسان را می آزماید و می‌گدازد و می نوازد. آتش را با دو بعد الهی و شیطانی آن در عرفان اسلامی می بینیم. آتش در اندیشه های مولانا در مصداق آتش حق و تجلیّات وی، آتش انبیا، آتش مشکلات سیر و سلوک، آتش عشق، آتش طبایع درون، آتش هواهای نفسانی، آتش جهان مادی و علایق آن، آتش جهنم، آتش عناصر و غیره به چشم می خورد. مولانا نه تنها آثار آتش عنصری را از قبیل: گرمابخشی، سوزندگی، سازندگی، بالاروندگی، گسترش یابندگی، نوردهی، پاک کنندگی؛ برای همه ی آتش های معنوی نیز صادق می داند بلکه در آتش های معنوی این صفات را حقیقی تر می داند. آتش %89/2 ابیات دیوان شمس و %78/1 ابیات مثنوی معنوی را در برمی‌‌گیرد. مولانا از مترادفات واژه ی آتش بهره برده است امّا در مفاهیم استعاری، کنایی و نمادین و می توان گفت تشبیهی، مترادفات آتش را قوی و کارا نمی دانست لذا کمتر از آن استفاده کرده است. در مثنوی به نار شهوت، نار حرص، نار حسد برمی خوریم امّا در دیوان او این کاربرد بسیار اندک است. در آتش می، آتش و خورشید، آتش و خون، آتش تجلی رنگ ها است. در مقاله ی حاضر به کارکردهای آتش در آثار منظوم مولانا پرداخته شده است.
1) قرآن کریم، ترجمه الهی قمشهای.
2) استعلامی، محمد. 1372. شرح مثنوی. 6جلد. تهران: زوّار.
3) افراسیابپور، علیاکبر. 1384. عرفان زرتشتی و مشترکات آن با عرفان اسلامی. فصلنامۀ تخصصی عرفان. شماره 5. زنجان: دانشگاه آزاد اسلامی.
4) تاجدینی، علی. 1383. فرهنگ نمادها و نشانهها در اندیشۀ مولانا. تهران: سروش.
5) حافظ،شمسالدین محمد. 1362. دیوان. تصحیح: پرویز ناتل خانلری. 2ج. تهران: خوارزمی.
6) رضی، هاشم. 1366. حکمت خسروانی. تهران: بهجت.
7) زمانی، کریم. 1386. شرح جامع مثنوی معنوی. دفتر اول: چ 22. دفتر دوم: چ 16. دفتر سوم: چ 13. دفتر چهارم: چ 12. دفتر ششم: چ 11. تهران: انتشارات اطلاعات.
8) ــــــــــ ، ــــــــــ ، 1385. شرح جامع مثنوی معنوی. دفتر پنجم: چ دهم. ج هفتم: چ 6. تهران: انتشارات اطلاعات.
9) سعادت، اسماعیل. 1384. دانش‌نامۀ زبان و ادبیات فارسی. ج. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
10) سعیدی، گلبابا. 1387. فرهنگ جامع اصطلاحات عرفانی ابنعربی. تهران: زوّار.
11) شهرزوری، محمد. 1365. نزههالارواح و روضهالافراح. تهران: علمی.
12) فروزان فر، بدیعالزمان. 1370. احادیث مثنوی. تهران: امیرکبیر.
13) قشیری، عبدالکریم. 1385. رسالۀ قشیریّه. مترجم: ابوعلی حسن بن احمد عثمانی. تصحیح: بدیع الزمان فروزان‌فر. تهران: علمی و فرهنگی.
14) کاظم زاده، پروین.1387. بلا از دیدگاه عطار و مولوی. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی شهر ری.
15) لاهوری، محمد اقبال. 1360. سیر فلسفه در ایران. ترجمه: امیر حسین آریانپور. تهران: امیرکبیر.
16) محمّدی، علی. 1388. تفسیر مثنوی با مثنوی. همدان: دانشگاه بوعلی سینا.
17) مولوی، جلالالدین. 1387. غزلیات شمس تبریز. مقدمه: محمدرضا شفیعی کدکنی. 2جلد. تهران: سخن.
18) ــــــــــ ، ــــــــــ ، 1389. دیوان کبیر. توفیق ه. سبحانی. 2جلد. تهران. انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
19) همدانی، عینالقضاه. 1386. تمهیدات. مقدمه: عفیف عسیران. تهران: منوچهری.
20) یاحقی، محمد جعفر. 1386. فرهنگ اساطیر و داستانوارهها در ادبیات فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.
