مفاهیم تمثیلی و نمادین مار در آثار حماسی، غنایی و عرفانی (با تکیه بر شاهنامه‌ی فردوسی، خمسه‌ی نظامی و مثنوی مولوی)

الموضوعات :

حمید ایاز ¹ (دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب ایران)
سهیلا موسوی سیرجانی ² (دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)

تاريخ الإرسال : 08 الأربعاء , رمضان, 1439 تاريخ التأكيد : 08 الأربعاء , رمضان, 1439 تاريخ الإصدار : 07 الثلاثاء , رمضان, 1439

الکلمات المفتاحية: نماد, فردوسی, تمثیل, مولوی, نظامی, مار, symbol, Molavi, Ferdowsi, Allegory, Nizami, Snake,

ملخص المقالة :

نماد علامت، اشاره، کلمه، یا چیزی است که یک ویژگی چنان در آن بارز باشد که بتوان آن را نماینده‌ی آن ویژگی دانست و هدف از کاربرد آن، انتقال پیامی ورای مفهوم ظاهری خود است. این پژوهش با روش کتابخانه‌ای و شیوه‌ی توصیفی ـ تحلیلی نوشته شده است و هدف آن بررسی تطبیقی مفاهیم تمثیلی و نمادین مار در آثار حماسی، غنایی و عرفانی (با تکیه بر شاهنامه‌ی فردوسی، خمسه‌ی نظامی و مثنوی مولوی) است. ابتدا مفاهیم تمثیلی و نمادین این جانور در حیطه‌های حماسه، غنا و عرفان بیان می‌شود. سپس درصد تطبیق مفاهیم تمثیلی و نمادین در دو یا هر سه اثر و درصد کاربرد مفاهیم نمادین مار در هر اثر تعیین می‌گردد. نتیجه‌ای که از این مقاله به دست آمده، این است که 5/37 درصد مفاهیم مار (فرومایگی، آزاررسانی و پیچش) در هر سه اثر و 5/37 درصد (قدرتمندی، پاسبانی و تاریکی) در دو اثر مطابقت دارند؛ 25 درصد مفاهیم نیز فقط در یکی از سه اثر به کار رفته‌اند. نیز 5/12 درصد مفاهیم در حیطه‌ی حماسی و 25 درصد مفاهیم در حوزه‌ی عرفانی است. برای مار هیچ مفهومی در حوزه‌ی غنایی نیامده است. 5/62 درصد مفاهیم در دیگرحیطه‌ها می‌گنجند.

المصادر:

1. ایاز، حمید و طحان، احمد. 1395. «خرفستران در اندیشه‌ی ایرانیان بر اساس اوستا، متون پهلوی و شاهنامه فردوسی»: مجله‌ی ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. شماره‌ی 44.


2. بهار، مهرداد. 1373. جستاری چند در فرهنگ ایران. تهران: فکر روز.


3. تفضّلی، احمد. 1354. مینوی خرد. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.


4. حصوری، علی. 1387. ضحاک. تهران: نشر چشمه.‌


5. دادگی، فرنبغ. 1385. بندهش. گزارش مهرداد بهار. تهران: توس.


6. دادور، ابوالقاسم ـ منصوری، الهام. 1385. درآمدی بر اسطوره‌های ایران و هند. تهران: دانشگاه ‌الزّهرا.


7. دوستخواه، جلیل. 1385. اوستا، کهن‌ترین سرودهای ایرانیان. تهران: مروارید.


8. دهخدا، علی‌اکبر. لغت‌نامه (لوح فشرده). تهران: دانشگاه تهران.


9. زمانی، کریم. 1387. شرح جامع مثنوی معنوی. ج اول تا ششم. تهران: اطلاعات.


10. سلطانی‌گرد فرامرزی، علی. 1386. رمزهایی از اساطیر ایران در شاه‌نامه. تهران: مبتکران.


11. کزازی، میرج‍ﻼل‌الدین. 1385. نامه‌ی باستان (جلد یک تا نه). تهران: سمت.


12. کوپر، جی سی. 1380. فرهنگ مصوّر نمادهای سنّتی. ترجمه‌ی ملیحه‌ کرباسیان. تهران: نشر فرشاد.


13. گوستاو یونگ، کارل با ماری فرانتس و ... . 1383. انسان و سمبل‌هایش. ترجمه‌ی محمود سلطانیه. تهران: جامی.


14. معین، محمد. 1371. فرهنگ فارسی. تهران: امیرکبیر.


15. مولوی، ج‍ﻼل الدین. 1371. مثنوی معنوی. تصحیح نیکلسون. تهران: پژوهش


16. نظامی گنجه‌ای. 1391. اقبال‌نامه. تصحیح بهروز ثروتیان. تهران: امیرکبیر.


17. ــــــــــــــ 1391. لیلی و مجنون. تصحیح بهروز ثروتیان. تهران: امیرکبیر.


18. ــــــــــــــ 1391. مخزن اﻻسرار. تصحیح بهروز ثروتیان. تهران: امیرکبیر.


19. ــــــــــــــ 1391. هفت‌پیکر. تصحیح بهروز ثروتیان. تهران: امیرکبیر.


20. ــــــــــــــ 1392. خسرو و شیرین. تصحیح بهروز ثروتیان. تهران: امیرکبیر.


21. ــــــــــــــ 1393. شرفنامه. تصحیح بهروز ثروتیان. تهران: امیرکبیر.


22. واحددوست، مهوش. 1379. نهادینه‌های اساطیری در شاهنامه‌ی فردوسی. تهران: سروش.