وراوینی بر خوان تمثیلی متنبی

الموضوعات :

مریم خزائیلی ¹ (دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران)
عطامحمّد رادمنش ² (دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران)

تاريخ الإرسال : 14 الجمعة , رمضان, 1438 تاريخ التأكيد : 14 الجمعة , رمضان, 1438 تاريخ الإصدار : 27 الخميس , رمضان, 1438

الکلمات المفتاحية: مرزبان‌نامه, proverbs, امثال, Mutanabbi, وراوینی, متنبی, اشتراکات, Marzban-nameh, Varavini, parallels,

ملخص المقالة :

مرزبان‌نامه یکی از کتب مهم ادب پارسی و از جمله شاهکارهای نثر به شمار می‌رود، که با انشایی مصنوع و مزّین و در عین حال در اغلب موارد به طرزی ساده، بسیار فصیح و زیبا نگارش یافته است. این اثرِ ارزنده، توسّط مرزبان بن رستم بن شروین، یکی از شاهزادگان طبرستان، به گویش طبری به رشتۀ تحریر درآمده و در قرن ششم و اوایل قرن هفتم، به دست نویسنده و ادیب گرانقدر، سعدالدیّن وراوینی از لهجۀ طبریِ باستان به زبان فارسی دری، آراسته به صنایع لفظی و معنوی و اشعار تازی و پارسی و امثال و اخبار بازنویسی شده است. مرزبان‌نامه از نوع ادب تمثیلی (فابل) محسوب می‌شود و نوع نثر آن، فنّی است. امثال عربی و پارسیِ فراوانی در این کتاب گرانقدر یافت می‌شود. یکی از شعرایی که از اشعارش در مرزبان‌نامه به عنوان شاهد و مثال استفاده شده، شاعر پرآوازۀ عرب، متنبی است. وی از شعرای دورۀ عبّاسیان، در اوایل قرن چهارم هجری است، که صاحب این گنجینۀ نفیس از امثال و حِکَم وی در نگارش اثرش بهره برده است. حتّی مضامین مشترکی بین امثال متنبی و امثالی که در مرزبان‌نامه وجود دارد، مشاهده می‌شود. در این پژوهش سعی بر این است، اَمثال و حِکمی که در این دو اثر دارای تشابه و اشتراکاتی است، تطبیق، بررسی و شناخته شود.

المصادر:

قرآن کریم، ترجمۀ آقای محمّد مهدی فولادوند.

1. آمِدی، ابوالفتح (1412 ق)، غُررالحِکَم و دُرَرُالکَلِم، 2 ج، ترجمه و نگارش حاج محمّدعلی انصاری قمی، قم: دارالکتاب.


2. احسان‌بخش، حاج شیخ صادق (1371)، آثارالصادقین، 17 ج، رشت: روابط عمومی ستاد برگزاری نماز جمعۀ گیلان.


3. برقوقی، عبدالرّحمن (1428 ه‍ - 2007 م)، شرح دیوان المتنبی، 4 ج (در 2 مجلد) بیروت: دارالکتاب العربی.


4. بهار، محمّدتقی (1336)، سبک شناسی یا تاریخ تطور نثر فارسی، تهران: امیرکبیر.


5. دامادی، محمّد (1379)، مضامین مشترک در ادب فارسی و عربی (شامل هزار مدخل)‌، ویرایش 2، تهران: دانشگاه تهران.


6. دهخدا، علی اکبر (1363)، امثال و حکم، 4 ج (با صفحه شمار پیاپی)، چ 6، تهران: امیرکبیر.


7. رضایی هفتادری، غلام‌عبّاس و حسن‌زادۀ نیری محمّدحسن (1383)، شرح گزیدۀ دیوان متنبی، تهران: دانشگاه تهران.


8. زین الدّین الرّازی، محمّد بن ابی بکر (1371)، امثال و حکم، ترجمه و تصحیح و توضیح از فیروز حریرچی، با مقدمۀ شاکر الفحام، چ 2، تهران: دانشگاه تهران.


9. صاحب بن عباد (1356)، امثال سائره از شعر متنبی، ترجمه و تفسیر و شرح لغات و اعراب از فیروز حریرچی، تهران: سحر، شاهرضا.


10. صفا، ذبیح‌الله (1370)، گنجینۀ سخن پارسی نویسان بزرگ و منتخب آثار آنان، ج 4، از منهاج سراج تا شرفالدّین رامی، چ 5، تهران، ‌امیرکبیر.


11. ---------- (1369)، تاریخ ادبیات در ایران، تهران: فردوس.


12. فرید، مرتضی (1366)، الحدیث، 3 ج، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.


13. کمره­ای، محمّدباقر (1383)، ترجمۀ بحارالانوار، 28 ج، تألیف محمّدباقر مجلسی، تهران: اسلامیّه، چ دوم.


14. متنبی، احمد بن الحسین (1384)، چکامه‌های متنبی، مترجم آرتور جان آربری، ترجمۀ اشعار از عربی به فارسی موسی اسوار، تهران: هرمس.


15. --------------- (1431 هـ-2010 م)، دیوان متنبی، شرح از عبدالرّحمن المصطاوی، بیروت: دارالمعرفة.


16. محمّدی ری‌شهری، محمّد (1385)، میزان‌الحکمة، 14 ج، ترجمۀ حمیدرضا شیخی، قم: دارالحدیث، چ دوم.


17. معادی‌خواه، عبدالمجید (1374‌)، خورشید بی غروب نهج البلاغه با فهرست­های دهگانه، تهران: ذرّه.


18. معین، محمّد (1381)، فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر، چ نوزدهم.


19. منوچهریان علیرضا، (1382)، ترجمه و تحلیل دیوان متنبی، همدان: نور علم.


20. نصرالله منشی، ابوالمعالی (1376)، کلیله و دمنه، تصحیح و توضیح مجتبی مینوی، تهران: امیرکبیر.


21. وراوینی، سعدالدّین (1386)، مرزبان‌نامه، به کوشش خلیل خطیب‌رهبر، تهران: صفی علیشاه، چ یازدهم.