سیر تفسیرنویسی تا قرن ششم

الموضوعات :

اصغر باباسلار ¹ (استادیار زبان و ادبیات فارسی ـ دانشگاه تهران)

تاريخ الإرسال : 07 الأربعاء , جمادى الأولى, 1431 تاريخ التأكيد : 13 الجمعة , رجب, 1431 تاريخ الإصدار : 13 الإثنين , رمضان, 1431

الکلمات المفتاحية: تفسیر, تأویل, صور خیال, استنباط, تجربه­های درونی, internal experiences, Images, interpretations, explanation, inference,

ملخص المقالة :

بحث دربارۀ تفسیر و تأویل قرآن از دیرباز مورد نظر محققان ، اندیشمندان و پژوهشگران مسائل و مباحث دینی بوده و پیرامون آن تحقیقات گسترده و دامنه داری انجام گرفته است. غالب این تحقیقات به بحث دربارۀ زمینه های شکل گیری مکاتب تفسیری و چگونگی گرایش آنها به تأویل و تعیین و ترسیم حدود و رسوم آنها می پردازد و جایگاه عقل و عواطف بشری و تصویر و تصورات انسان را جهت دریافت مقولات دینی و بخصوص کلام وحی، مورد بررسی قرار می دهد و کیفیت شرح و بسط آیات را به اعتبار فضای ذهنی، ادراکی و دینی مفسران می سنجد. نگارندۀ این سطور برای روشن ساختن پاره ای از این مباحث از جمله چگونگی پدیدار شدن مکاتب تفسیری و ایجاد انشعاب در آنها و دلایل سوق یافتن این نحله های تفسیری به تأویل (هرمنوتیک ) یا توجه به تجارب درونی، بدون انطباق آن با مباحث تاریخی، سیر این تغییر نگرش را در زبان و نوشتار مفسران به طور مجمل به رشته تحریر در آورده و تا آنجا که میسّر و میسور بوده است خواستگاه ها و علل آن و توجیهات عقلی و شرعی را در جهت گیری به آن نوع تفسیر یا تأویل ذکر نموده است؛ در خلال این مباحث، همچنین به کتب تفسیری که در مکاتب و مشرب های مختلف اسلامی نگاشته شده اند اشاراتی رفته است.

المصادر:

ـ «از عرفان بایزید تا فرمالیسم روسی»، پاییز 1380، محمدرضا شفیعی کدکنی، مجله هستی، تهران.

2ـ التفسیر و المفسرون، محمد حسین الذهبی، 1381، چ اوّل، دارالکتب الحدیثه.

3ـ «تأویل در مثنوی»، 1374، عبدالکریم سروش، نامه شهیدی، چ اوّل، به اهتمام علی اصغر محمدخانی، تهران، انتشارات طرح نو.

4ـ تحقیق در تفسیر ابوالفتوح رازی، 1346، عسگر حقوقی، دانشگاه تهران.

5ـ تفسیر قرآنی و زبان عرفانی، 1373، پل نویا، ترجمه اسماعیل سعادت، چ اوّل، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.

6ـ درآمدی بر قرآن، رژی بلاشر، 1372، ترجمه اسداللّه مبشری، تهران، نشر ارغنون.

7ـ «دستور زبان عرفان یا عرفان دستور زبان»، 1374، محمدرضا شفیعی کدکنی، نامه شهیدی، به اهتمام علی اصغر محمدخانی، تهران، انتشارات طرح نو.

8ـ رَوض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، 1371، حسین بن علی بن محمد بن احمد الخزاعی النیشابوری، به کوشش و تصحیح محمد جعفر یاحقی و محمد مهدی ناصح، مشهد، بنیاد پژوهش­های اسلامی آستان قدس رضوی.

9ـ عرفان عارفان مسلمان، 1372، ر.ا.نیکلسون، ترجمه اسداللّه آزاد، مشهد، انتشارات دانشگاه فردوسی.

10ـ کشف الاسرار و عدّه‌الابرار، 1361، ابوالفضل رشید الدین المیبدی، به سعی و اهتمام علی اصغر حکمت، تهران، امیر کبیر.

11ـ کلیات شمس، 1378، جلال الدین مولوی، به تصحیح فروزانفر، چ چهارم، تهران، امیرکبیر.

12ـ «لزوم بیان مسائل عرفانی در صورت قصه و تأثیر آن» 1374، عبدالحسین فرزاد، نامه شهیدی، چ اوّل، به اهتمام علی اصغر محمدخانی، تهران، انتشارات طرح نو.

13ـ لطایفی از قرآن (برگزیده از کشف الاسرار و عدّه‌الابرار)، اسفند 1365، محمد مهدی رکنی، آستان قدس رضوی.

14ـ هرمنوتیک، 1379، کتاب و سنت، محمد مجتهد شبستری، تهران، انتشارات طرح نو.

15ـ یادنامه ابوالفضل رشیدالدین میبدی، 1379، به کوشش مهدی ملک ثابت، ج دوم، یزد، بی­نا.

16ـ یادنامه ابوالفضل رشیدالدین میبدی، 1378، به کوشش یداللّه جلالی پندری، ج اول، یزد، بی­نا.