برگی از کارنامه‌ی موشان و گربگان در ادب فارسی
الموضوعات :
1 - استادیار زبان و ادبیات فارسی
دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد کرج
الکلمات المفتاحية: زیر بُری و ریا, گربه چشمی, شتر گربه, عقل و نفس, صوفی و زاهد, Hidden and smart enemy, Sly, hypocrisy, Unpredictable, Unable, Reason and Ego,
ملخص المقالة :
با توجه به سابقه کهن بیان داستان های تمثیلی از زبان حیوانات در ملل مختلف (فابل‌های ازوپ در قرن ششم قبل از میلاد، پنجاتنترای هندی، مزرعه حیوانات، کلیله و دمنه، مرزبان نامه و ...) که نسبت دادن ویژگی های انسانی به حیوانات، امری معمول بوده است. در ادب فارسی نیز از زبان حیوانات و طنزهای ظریف و تاثیرگذار خلق کردن، غنا و تحرک و پویایی بیشتری به مباحث ادبی بخشیده است. آن ها مثل آدمیان عمل می کنند، سخن می گویند، مکر می ورزند، می جنگند، گول می خورند و ... ویژگی‌هایی که گاه نزدیک به یکدیگر و گاه تقریباً متفاوت تکرار می شوند و در نهایت وجهه نمادین می یابند. مثلاً در مثنوی، طاووس نمونه ای از مردم منافق و دو رنگ است، در منطق الطیر نمونه ی اهل ظاهر است، در سیرالعباد الی المعاد گرگ و سگ و موش و خوک، نماد حرص هستند. افعی نمادِ حسد و نهنگ نماد هوی و شهوت است و حکایت گربه و موش خود حکایت اندر خم دیگری است. گربه منافق است و مکاّر و با دست و روی شستن ادعای زهد دارد و دزدی می کند به همین سبب در روز قیامت اجر و مزدی نخواهد داشت و موش زیر بُر است و ناپاک و ... در این مقال به بررسی جایگاه فرهنگی و نقش نمادین گربه و الزاماً موش در اوراقی از متون ادبی، از جمله موش و گربه عبید زاکانی و گربه و موش شیخ بهایی، توام با دیدگاه های نقد جامعه شناسی پرداخته خواهد شد.
1-آذرتاش آذرنوش، نقل از دائرةالمعارف بزرگ اسلام، در زیر ابوشمقمق، شماره مقاله: 2251 www.tebyan. Net))
2- ابراهیم بن علی احدب (1312 هـ.ق)، فرائداللآل فی مجمع الامثال، 2 جلد، بیروت، الطرابلس الحنفی.
3-امیر معزی (1340)، دیوان امیر معزّی، به اهتمام عباس اقبال، تهران، اسلامیه.
4- انوری، (1364) دیوان انوری، ویرایش، سعید نفیسی، تهران، سکّه.
5- بیدل دهلوی، (1387)، عبدالقادر، غزلیات بیدل، به کوشش فرید مرادی، تهران، زوّار.
6- ثعالبی، عبدالملک بن محمد (1326 ق= 1908 م)، ثمار القلوب فی مضاف المنسوب، قاهره، بی‌نا.
7- حافظ خواجه شمسالدین محمد(1377)،دیوان حافظ،.به سعی هوشنگ ابتهاج،تهران، کارنامه.
8- خاقانی، (1368)، دیوان خاقانی شروانی، تصحیح ضیاء الدین سجادی، تهران، زوّار.
9- دهخدا، علی اکبر، (1377)، لغتنامه، تهران، دانشگاه تهران، چ دوم (از دوره جدید).
10- رودکی، ابوجعفر، (1380)، دیوان شعر رودکی، پژوهش و تصحیح دکتر جعفر شعار، تهران، قطره.
11- سعدی، مصلحالدین، (1381)،گلستان، تصحیح دکتر غلام‌حسین یوسفی، تهران خوارزمی.
12- ـــــــــــ ، (1385) غزلیات سعدی، تصحیح دکتر غلام‌حسین یوسفی، تهران، خوارزمی.
13- ـــــــــــ ،(1367) کلیات سعدی، براساس نسخه محمد علی فروغی، تهران،جاویدان.
14- سنایی، مجدودین آدم، (1374)حدیقةالحقیقه تصحیح مدرس رضوی، تهران، دانشگاه تهران.
15- ـــــــــــ ، (1385) دیوان سنایی به اهتمام مدرس رضوی، تهران، سنایی، چ ششم.
16- ـــــــــــ ، (1348)، مثنویهای حکیم سنایی به انضمام شرح سیر العباد الی المعاد، تصحیح محمد تقی مدرس رضوی، تهران، دانشگاه تهران.
17- شیخ بهایی، (1383) کلیات اشعار و آثار شیخ بهایی، با مقدمه سعید نفیسی، تهران، چکامه، چ پنجم.
18- عبید زاکانی، (1382) کلیات عبید زاکانی، تصحیح پرویز اتابکی، تهران، زوّار، چ دوم.
19- عطار نیشابوری، فریدالدین، (1368)، منطقالطیر، تصحیح سید صادق گوهرین، تهران، علمی و فرهنگی.
20- ـــــــــــ ، (1390)، بلبلنامه (منسوب به عطار) http://yasbooks.com PDF.Tarikhema.ir.
21- ـــــــــــ ، (1368) مصیبتنامه، تصحیح دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران، سخن.
22- فروزانفر، بدیع الزمان، (1367) شرح مثنوی شریف، تهران، انتشارات زوّار، چ چهارم.
23- محقّق مهدی (1359) تحلیل اشعار ناصرخسرو، تهران، دانشگاه تهران.
24- مولوی، جلال الدین محمد، (1378)، کلیات دیوان شمس تبریزی، تصحیح بدیعالزمان فروزانفر، تهران، امیرکبیر.
25- ـــــــــــ ، (1363) جلال الدین محمد، مثنوی، تصحیح رینولد نیکلسون، به اهتمام نصرالله پور جوادی، تهران، امیرکبیر.
26- مینوی، مجتبی، (1336)، مجله یغما، تحلیلی بر موش و گربه عبید زاکانی، سال دهم ش 9 آذرماه، ص 401-412.
27- محمد بن عثمان الذهبی، سیر اعلام النبلا، (1422 قـ.ق= 2001 م)، 14 مجلّد، تحقیق: شعیب الأرناووط، محمد نعیم العرقسوسی مؤسسه الرساله، بیروت.
28- ناصرخسرو، (1357) دیوان ناصر خسرو، به اهتمام مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران، دانشگاه تهران.
29- نرمافزار درج 3، مهر ارقام رایانه، www.mehrargham.com
30- نصرالله منشی، (1367) کلیله و دمنه، تصحیح و توضیح مجتبی مینوی، تهران، دانشگاه تهران، چ هشتم.
31- نظامی، الیاس بن یوسف، (1363) سبعه نظامی در سه جلد، تصحیح و توضیح استاد وحید دستگردی،تهران، علمی.
32- وراوینی، سعدالدین، (1371) مرزباننامه، به کوشش دکتر خلیل خطیب رهبر، تهران، صفی علی‌شاه، چ چهارم.
