پایش تغییرات مکانی و زمانی سلامت آبخیز با استفاده از رویکرد مفهومی بنیه، ساختار و تاب‌آوری (VOR)

الموضوعات :

رقیه دژبانی ¹ (دانش‌آموخته کارشناسی ارشد مهندسی آبخیزداری، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی)
زینب حزباوی ² (استادیار گروه منابع طبیعی، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی و عضو تحقیقکده مدیریت آب، دانشگاه محقق اردبیلی)
رئوف مصطفی‌زاده ³ (دانشیار گروه آموزشی منابع طبیعی و عضو پژوهشکده مدیریت آب، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران)
اباذر اسمعلی‌عوری ⁴ (عضو هیات علمی دانشگاه محقق اردبیلی)
نازیلا علائی ⁵ (دانشجوی دکتری علوم و مهندسی آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه ارومیه)

تاريخ الإرسال : 27 الإثنين , ربيع الثاني, 1444 تاريخ التأكيد : 20 الأربعاء , جمادى الأولى, 1444 تاريخ الإصدار : 17 الأحد , جمادى الأولى, 1444

الکلمات المفتاحية: مدیریت پایدار, تاب‌آوری آبخیز, تخریب سرزمین, شاخص سلامت,

ملخص المقالة :

تحقیق حاضر با هدف تحلیل وضعیت سلامت آبخیز کوزه‌تپراقی با استفاده از رویکرد بنیه، ساختار و تاب‌آوری (VOR) در سطح 36 زیرآبخیز طی سه مقطع زمانی (1379، 1389 و 1400) برنامه‌ریزی شد. جهت دستیابی به تحیق حاضر، داده‌های پایه مورد نیاز به‌منظور تعیین و محاسبه متغیرها و شاخص‌های ارزیابی سلامت در سه مقطع زمانی مختلف شامل 1379، 1389 و 1400 جمع‌آوری شدند.پس از تعیین مهم‌ترین متغیرها، نسبت به استانداردسازی آن‌ها با هدف هم‌بعد کردن و حذف بزرگی متغیرهای مختلف اقدام شد، سسپس، متغیرها بر حسب ماهیت طبیعی خود به گروه‌های مختلف دسته‌بندی شدند و پس از میانگین هندسی آن‌ها سه شاخص بنیه (V)، ساختار (O) و تاب‌آوری (R) به‌دست آمد. شاخص سلامت آبخیز (WHI) با استفاده از اصول حاکم بر رویکرد مفهومی بنیه، ساختار و تاب‌آوری (VOR) به‌دست آمد. نتایج نشان داد که در آبخیز کوزه‌تپراقی شاخص‌ بنیه به‌ترتیب دارای میانگین و انحراف معیار برابر با 05/0±88/0 در سال اول، در سال دوم برابر با 08/0±81/0 و در سال سوم برابر با 17/0±68/0 بوده‌اند. شاخص‌ ساختار به‌ترتیب دارای میانگین و انحراف معیار برابر با 08/57±0/0 در سال اول، در سال دوم برابر با 08/0±70/0 و در سال سوم برابر با 07/0±68/0 بوده‌اند. هم‌چنین شاخص‌ تاب‌آوری به‌ترتیب دارای میانگین و انحراف معیار برابر با 22/0±28/0 در سال اول، در سال دوم برابر با 25/0±30/0 و در سال سوم برابر با 25/0±29/0 بوده‌اند. هم‌چنین، شاخص سلامت آبخیز در سال 1379 برابر با مقدار عددی 49/0 بوده و در سال 1389 روند افزایشی داشته و به 85/0 رسیده است، اما در سال 1400 به مقدار 47/0 کاهش یافته است. می‌توان جمع‌بندی نمود که سلامت آبخیز در دوره مورد مطالعه کاهش جزئی داشته است. دلایل مختلفی از جمله استفاده غیراصولی از زمین به‌ویژه تولید مرتع به کشاورزی و تغییرات مؤلفه‌های اقلیمی و هیدرولوژی موجب به‌وجود آمدن وضعین نامناسب سلامت در آبخیز کوزه‌تپراقی شده‌اند.