تعیین اولویت پهنه¬بندی خطر وقوع سیل با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی در حوزه آبخیز بابل‌رود (استان مازندران)

الموضوعات :

کریم سلیمانی ¹ , بهروز محسنی ²

1 - RS & GIS Centre
2 - 2. استادیار پژوهشی، بخش تحقیقات منابع طبیعی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی گلستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، گرگان، ایران

تاريخ الإرسال : 23 الأربعاء , ذو القعدة, 1443 تاريخ التأكيد : 21 الثلاثاء , ربيع الثاني, 1444 تاريخ الإصدار : 26 الأحد , ربيع الأول, 1446

الکلمات المفتاحية: تغییر کاربری, پایاب, پهنه‌بندی, سیل خیزی, ضریب جریان سیلابی. ,

ملخص المقالة :

با توجه به افزایش حوادث سیل در سال­های اخیر، ارزیابی صحیح خطر سیل یکی از اجزای مهم کاهش سیل در مناطق شهری است. هدف از این تحقیق، ایجاد نقشه‌های به‌روز خطر سیل در حوزه آبخیز بابل‌رود با استفاده از داده­های ایستگاه سینوپتیک و اطلاعات فیزیوگرافی (ارتفاع، مساحت، شیب) است. سپس با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS)، تصویر ماهواره­ای لندست 8 و روی­هم­گذاری لایه­ها (مساحت، شیب، کاربری، تراکم زهکشی)، پتانسیل سیل­ پهنه‌بندی شد. براي تهیه نقشه خطر وقوع سیل در حوزه آبخیز بابل‌رود، عوامل اصلی مؤثر در بروز سیلاب در منطقه با استفاده از منابع منتشرشده مرتبط و نظر اساتید و کارشناسان متخصص انتخاب و نقشه هر یک از عوامل توسط نرم­افزار GIS تهیه شد. نقشه نهایی خطر سیل­خیزی بر پایه ترکیبی از عوامل (کاربری اراضی، شیب، ضریب جریان و شدت بارندگی) تهیه شد.

نتایج حاصل از پهنه­بندی خطر سیل­خیزی نشان داد زیر حوضه B2 درمجموع نسبت به سایر حوزه‌های آبخیز از پتانسیل سیل­ بالاتری برخوردار است. بعدازآن زیرحوضه‌های B11121، B211INT، B11121INT و B211 در اولویت­های بعدی هستند. درنهایت طبق شاخص شدت سيل‌خيزي، زیرحوضه‌های B11121، B211INT و B1INT با بیش‌ترین ضریب جریان سیلابی، به­عنوان سیل­خیزترین زیرحوضه شناسایی شدند. نتایج به‌دست‌آمده از پهنه‌بندی سیل‌خیزی در منطقه نشان داد که بیش‌ترین درصد مساحت حوزه با 33/43 درصد به پهنه‌های با سیل‌خیزی متوسط اختصاص دارد. دراین‌بین کم‌ترین درصدها به ‌ترتیب به پهنه‌های خیلی‌ کم (64/0 %) و زیاد (33/7 %) اختصاص یافته است. بر اساس نقشه کاربری ارائه‌شده بخش اعظم پهنه‌های سیل‌گیر نیز مربوط به مناطق مسکونی یا اراضی زراعی دیم است. آبراهه‌های با رتبه 3 و 4، به‌عنوان پهنه­های سیل­خیز و نواحی هدایت­کننده سیلاب به نواحی پایین­دست هستند. آبراهه‌های با رتبه 5 و بالاتر در محدوده سیلاب‌دشت‌ها یا پایاب رودخانه قرار دارند و معمولاً دارای سیلاب­های سطحی و گسترده هستند. هم‌چنين در بعضي از مناطق حوزه آبخیز که از ارتفاع نسبي بالايي برخوردارند، ميزان رواناب افزايش يافته و باعث سيل‌خيزي منطقه می‌شود. لذا نظارت بر برداشت منابع قرضه رودخانه‌های به‌جهت عدم تخریب بستر رودخانه و ساخت‌وسازها (تغییر کاربری) از جمله پیشنهادهای اولویت­دار در این حوزه آبخیز هستند.