«تعامل زبان و معنا در رساله «محبت‌نامه»ی خواجه عبدالله انصاری»r
الموضوعات : عرفان اسلامی
تورج عقدایی
1
(دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران)
الکلمات المفتاحية: محبّت, زبان عبارت و اشارت, تقابل دوگانه, زبان تصویری,
ملخص المقالة :
خواجه عبدالله انصاری، عارفی متشرع و نویسنده‌یی با ذوق و تواناست. از وی آثار متعددی در حوزة عرفان و تصوّف به جای مانده که همگی از تجربه‌های عرفانی او حکایت دارد. یکی از این آثار رسالة کم حجم «محبت‌نامه» است. پیر هرات در این رساله به معرفی یکی از اصطلاحات پایه‌یی و پرکاربرد عرفان اسلامی؛ یعنی محبت می‌پردازد. نگاهی به این اثر خواجه نشان می‌دهد که او به این موضوع عام از منظری خاص نگریسته و از غالب مفاهیمی که می‌توانند گوشه‌های ناشناخته‌ی آن را روشن کنند، استفاده کرده است. تأمل بر این رساله نه تنها از آگاهی بسیار خواجه در باب مسایل عرفانی خبر می‌دهد؛ بلکه از روی راز و رمزهای کلام زیبا، پخته و کارآمدی هم که حاصل و انتقال‌دهنده این آگاهی است، پرده برمی‌دارد. خواجه برای انتقال معنا از تقابل‌های دوگانه و زبان منطقی و نیز از برخی ابزارهای تصویرآفرین استفاده و بدین ترتیب میان معنا و زبان تعاملی شایسته برقرار می‌کند. پرداختن به این پیوند و نشان دادن ابعاد آن، هدف اصلی نگارنده در این مقاله است. خواجه پیش از هر چیز از دشواری بیان برخی از دریافته‌هایش سخن می‌گوید و با آن که می‌کوشد موضوع رساله را به درست برای مخاطبان توضیح دهد، درمی‌یابد که زبان ارجاعی قادر به گزارش تمام تجربه‌های او نیست و ناگزیر باید از زبان عاطفی، کمک بگیرد. بنابراین او زبان عاطفی را نه برای آراستن کلام؛ بلکه برای انتقال بهتر معنا و اندیشه، استخدام کرده است.
