بازشناسی پدیداری اندیشه‌های عرفانی در معماری مسجد گوهرشاد مشهد
الموضوعات : عرفان اسلامی
امیر اکبری
1
(استادیار گروه تاریخ، واحد بجنورد، دانشگاه آزاد اسلامی، بجنورد، ایران.)
آمنه سادات فتاحی معصوم
2
(مدرس گروه معماری، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران.)
الکلمات المفتاحية: عرفان, معماری اسلامی, مسجد گوهرشاد, اصل کثرت به وحدت,
ملخص المقالة :
در ساحت عرفان، معماری قدسی نوعی طی طریق است که در این سیر، هنرمند معمار با الهامی معنوی به قرب الهی رهنمون می‌شود. او برای جاودانه ساختن ارزش‌های الهی و فطری، همواره از هنر بهره برده و به وسیله آن معانی عرفانی و حکمت الهی را بیان داشته است. وی با کمک آموخته‌های دینی و درآمیختن آن با اندیشه متعالی اسلام، سعی داشت تا صفات ذات اقدس الهی و رابطه معنوی با بنده‌اش را در کالبد بنا تعین بخشد. نقش هدایت‌گری عرفان در مسجد، بزرگترین جایگاه بندگی، بیش از هر مکان دیگری قابل مشاهده است. در واقع معمار عارف به یاری تجسم بخشی مادی به مضامین روحانی و عرفانی، آنها را در نظر فرد متجلی و روح او را برای پیوستن به پروردگار آماده می‌سازد. این مقاله سعی دارد با روش تحلیل محتوا و متکی بر مطالعات کتابخانه‌ای و مشاهده میدانی، حضور عرفان، در کالبد مسجد جامع گوهرشاد مشهد را مورد کنکاش قرار دهد و از این رهگذر دریابد که اندیشه‌های عرفانی در شکل گیری بنای مسجد، معماری، تزئینات و نقشمایه‌های آن به چه میزان تاثیر گذار بوده و به چه نحو بروز کالبدی یافته‌اند. بررسی معماری مسجد گوهرشاد و آرایه‌های آن نشان می‌دهد، همگرایی تصوف و اعتقادات شیعی که به طور خاص در این دوره ظهور یافته است، در جای جای مسجد حضور دارد و آن را از این لحاظ خاص نموده که فضایی برای کشف و شهود عرفانی فراهم می‌آورد و بنده را از این طریق به سر منزل مقصود سوق می‌دهد. سیر از کثرت به وحدت از اصلی‌ترین نمود‌های اندیشه عرفانی، نیز در این بنا به کمال نمایان گشته است
_||_
