اثرپذیری مطلع غزلیات حافظ از تکنیکهای قرآن در آیات آغازین
الموضوعات :علیرضا اسفنده 1 , یداله ملکی 2 , محمدرضا سنگری 3
1 - دانشجوی دکتری علوم و قرآن و حدیث،واحد خرم آباد،دانشگاه آزاد اسلامی،خرم آباد ،ایران.
2 - استادیارگروه علوم و قرآن و حدیث،واحد خرم آباد،دانشگاه آزاد اسلامی،خرم آباد ، ایران.
3 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی،واحد تهران جنوب،دانشگاه آزاد اسلامی،تهران ، ایران
الکلمات المفتاحية: آیات آغازین, قرآن, حافظ, مطلع غزل,
ملخص المقالة :
چکیده: اهل ادب ابتداء را از زیبایی‌ها و محسنات سخن برشمرده‌اند که در شعر به آن حسن مطلع می گویند به این دلیل که اگر بخش آغازین کلام دارای امتیاز و جاذبه‌هایی باشد مخاطب نسبت به ادامه‌ی آن علاقه‌مند می‌شود و این گونه، صاحب سخن به هدف خود می رسد. قرآن کریم به حکم آنکه بر ادب پس از خود تأثیرات عمیقی داشته است سرشار از جنبه‌های ادبی است؛ شیوه ها و تکنیک های بیان در فواتح سور یا آیات آغازین سوره ها از مصادیقی است که سرایندگانی که با قرآن مأنوس بوده‌اند خصوصاً حافظ از آن به انحاء گوناگون بهره جسته اند، به نحوی که کمتر غزلی از حافظ را می‌توان یافت که به هنگام سرایش از تأثیر کلام وحی بی تأثیرباشد و همین تأثیرِ نفوذ معنوی کلام دلنشین و دلنشانِ ربّانی است که شعر حافظ همه بیت الغزل معرفت است.در این جستار پژوهشگر بر آن است تا تکنیک ها و شیوه هایی را که در آیات آغازین سوره قرآن به کار رفته اند استخراج نموده و اثرپذیری و الهام حافظ را از این روشها و تکنیک ها در مطلع غزل ها مورد بررسی قرار دهد.
منابع و مآخذ
1ـ قرآن کریم.
2ـ آلوسی، سیّد محمود بن عبدالله. روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی. بیروت: دارالکتب العلمیّه، 1415 ق.
3ـ ابن منظور، محمّد بن مکرّم. لسان العرب. جلد سوّم. بیروت: دار صادر، چاپ سوّم، 1414 ق.
4ـ احمدشیرازی، امین. آیین بلاغت. شرح فارسی مختصر المعانی. قم: دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ سوّم، 1368.
5ـ استعلامی، محمد. حافظ به گفتۀ حافظ. یک شناخت منطقی. تهران: انتشارات نگاه، 1378.
6ـ الدمیانی، محمّد بن ابی بکر بدرالدین. تحفه الغریب علی مغنی اللبیب. جلد اوّل. مصر: البهیة المصریه، 1314 ق.
7ـ برزگر خالقی، محمدّرضا. شاخ نبات حافظ. تهران: انتشارات زوار، چاپ سوّم، 1386.
8 ـ بهره مند، زهرا. آیرونی و تفاوت آن با طنز و صنایع بلاغی مشابه. نشریۀ زبان و ادب پارسی، شماره 45، 1389.
9 ـ پورجوادی، نصرالله. دربارۀ حافظ (برگزیدۀ مقالههای نشر دانش). تهران: مرکز نشردانشگاهی، چاپ دوّم، 1370.
10ـ پورنامداریان، تقی. گمشدۀ لب دریا؛ تعاملی در معنی و صورت شعرحافظ. تهران: انتشارات سخن، چاپ دوّم، 1384.
11 ـ تقوی نصرالله. هنجار گفتار (در فن معانی و بیان و بدیع فارسی). تهران: چاپخانۀ مجلس، 1317.
12ـ ثروتیان، بهروز. شرح غزلیات حافظ. تهران: نشر پویندگان دانش، 1380.
13ـ ختمی لاهوری، ابوالحسن عبدالرحمن. شرح عرفانی غزلهای حافظ. تهران: نشرقطره، چاپ چهارم، 1381.
14ـ خرّمشاهی، بهاءالدین. حافظنامه. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ هجدهم، 1387.
15ـ ـــــــــــــــــ و سیّد محمّدکاظم بجنوردی. حافظ و قرآن؛ «دائره المعارف بزرگ اسلامی». تهران: مرکز دائره المعارف اسلامی، 1391.
16 ـ خطیب رهبر، خلیل. دیوان غزلیات خواجه حافظ. تهران: انتشارات صفی علیشاه، چاپ چهلم، 1385.
17 ـ جوادی آملی، عبدالله. تسنیم؛ تفسیر قرآن کریم. قم: مرکز نشر اسراء، 1390.
18 ـ دادبه، اصغر. نقد و بررسی کتاب شرح شکن زلف. سایت گسترش زبان و ادب فارسی، 1386.
19 ـ دولتشاه سمرقندی. تذکره الشعراء. به اهتمام پروفسور ادوارد براون. چاپ لیدن، 1318 ق.
20ـ زرکشی، محمد بن عبدالله. البرهان فی علوم القرآن. به تحقیق ابوالفضل الدمیاطی، قاهره: دارالحدیث، ۲۰۰۶ م.
21 ـ زمخشری، جارالله محمودابن عمر. الکشّاف عن حقائق التنزیل، انتشارات دارإحیاالتُراث العربی. بیروت: دارالکتاب العربی، 1407 ق.
22ـ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر. الاتقان فی العلوم القرآن. جلد سوّم، بیروت: دارالکتاب العربی، 1421 ق.
23 ـ سیّدی، سیّدحسین و فرحناز شاهوردی. درآمدی بر زیباییشناسی تکرارحروف در نظم آهنگ درونی آیات. فصلنامۀ پژوهشهای قرآنی، شماره1، پیاپی 73، 1392.
24 ـ شمیسا، سیروس. یادداشت‌های حافظ. تهران: نشرعلم، 1388.
25 ـ صفوی کورش. درآمدی بر معنیشناسی. تهران: هرمس، 1383.
26 ـ طوسی، محمد بن نصیرالدین. اساس الاقتباس. جلد اوّل. تهران: چاپ مدرس رضوی، 1361.
27 ـ فتح الله، علی و مسعود سپه وندی. باز جست موضوعی معارف قرآنی و روایی درادب پارسی. خرم‌آباد: انتشارات شاپورخواست، چاپ اوّل، 1389.
28 ـ فخررازی، ابوعبدالله محمد بن عمر. مفاتیح الغیب. بیروت: دار الکفر، 1405 ق.
29 ـ قویمی، مهوش. آوا و القا. رهیافتی به شعر. تهران: انتشارات هرمس، چاپ اوّل، 1383.
30 ـ گیرو، پی یر. نشانهشناسی. ترجمۀ محمد نبوی. تهران: انتشارات آگه، چاپ دوّم، 1383 .
31 ـ مالمیر، محمّد ابراهیم و فرشید وزیله. دولت قرآن (تأمّلی نو بر معانی ثانوی استفهام با تکیه بر غزلیات حافظ و آیاتی از قرآن کریم). فصلنامۀ علمی پژوهشی «پژوهشهای ادبی- قرآنی»، سال پنجم، شماره دوّم، تابستان ۱۳۹۶.
32 ـ محبّتی، مهدی. بدیع نو. تهران: نشر سخن، چاپ اوّل، 1380.
33 ـ مسلم، مصطفی. مباحث فی اعجاز القران الکریم. دمشق: انتشارات دارالمسلم، ۱۹۹۶ م.
34 ـ مکارم شیرازی، ناصر و دیگران. تفسیر نمونه. قم: انتشارات دار الکتب الاسلامیه، چاپ هشتم، 1370.
35 ـ وحیدیان کامیار، تقی و رضا انزابینژاد. بدیع از دیدگاه زیباشناسی. تهران: انتشارات سمت، چاپ اول، 1379.
_||_
