قاموس المُنجِد و واژه‌های معرَّب فارسی در آن
الموضوعات : فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی
1 - استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مهاباد
الکلمات المفتاحية: زبان عربی, زبان فارسی, Persian, word, معرَّب, قاموس المنجد و واژه, Arabic, mu’arrab, Almonjed dictionary,
ملخص المقالة :
با همة تأثیرپذیری فراوانی که زبان فارسی از زبان عربی داشته است زبان عربی نیز در طول تاریخ – چه پیش از اسلام و چه پس از آن، تحت تأثیر زبان فارسی بوده است. لغات و واژه‌های فارسی به زبان عربی راه‌یافته‌است و با تغییراتی در ریخت و آوای کلمه، به شکل و گونه‌ای دیگر در زبان عربی، ادامة حیات داده‌است. از دیرباز که قاموس نگاری در زبان عربی توسط محققانِ زبان عربی مرسوم بوده است تاکنون، توجه به این‌گونه واژه‌ها و احصاء و ضبط این گونه کلمات که در زبان عربی رواج و کاربردیافته‌اند، امری مرسوم بوده است. در پژوهش حاضر، واژه‌های عربی شدة فارسی در فرهنگ لغت المُنجِد جمع‌آوری و بحث شده است که در این مقاله به‌عنوان مُشت نمونة خروار تعدادی از آن‌ها گزارش شده است.
- 1. آذرنوش، آذرتاش،(1374ج2)، راههای نفوذ فارسی در فرهنگ و زبان عرب جاهلی، تهران: توس.
- 2. ابن بیطار، عبدالله‌بن‌احمد،(1992)، الجامع المفردات الأدویة و الأغذیة، بیروت: دارالکتب العلمیة.
- 3. ابن سکیت، یعقوب‌بن‌اسحاق،(2005)، کتاب تهذیب الألفاظ، تحقیق فخرالدین قباوه، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.
- 4. ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله،(1366)، قانون در طب، ترجمه عبدالرحمان شرفکندی، تهران: سروش.
- 5. ابن‌کمال‌پاشا، احمدبن‌سلیمان،(1991)، تحقیق تعریب الکلمة الأعجمیة، به‌تحقیق محمد سواعی، دمشق: المعهد العلمی الفرنسی للدراسات العربیة.
- 6. ابن‌منظور،(1983)، لسان العرب، تحقیق علی شیری، بیروت: دارصادر.
- 7. ادی شیر،(1908)، الألفاظ الفارسیة المعرّبة، بیروت: المطبعة الکاثولیکیة لآباء الیسوعیین.
- 8. التونجی، محمد،(1998چ 2)، معجم المعربات الفارسیة، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.
- 9. الجزائری،طاهر، (بی تا)، کتاب التقریب لأصول التعریب، قاهره: المکتبة السلفیة.
- 10. امام شوشتری، محمد علی، (1347)، فرهنگ واژه‌های فارسی در زبان عربی، تهران: انجمن آثار ملی.
- 11. انوری، حسن،(1381)، فرهنگ سخن، تهران: سخن.
- 12. بن‌مراد، ابراهیم،(1987)، دراسات فی المعجم العربی، تونس: دارالغرب الاسلامی.
- 13. بهار، مهرداد،(1345)، واژه‌نامه بندهشن، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- 14. بیرونی، ابوریحان،(1370)، کتاب الصیدنة فی الطب، تصحیح عباس زریاب، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- 15. پاشنگ، مصطفی، (1377)، فرهنگ پارسی ریشه‌یابی واژگان، تهران: محور.
- 16. پورداود، ابراهیم،(1331)، هرمزدنامه، تهران: انجمن ایرانشناسی.
- 17. تفضلی، احمد،(1348)، واژه‌نامه مینوی خرد، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- 18. ثعالبی نیشابوری، ابومنصور،(1999)، فقه اللغة، بتحقیق عمر الطبّاع، بیروت: شرکة دار الأرقم.
- 19. جرجانی، اسماعیل،( 1382)، ذخیره خوارزمشاهی، تصحیح رضا محرری، تهران: فرهنگستان علوم پزشکی جمهوری اسلامی ایران.
- 20. جرجانی، میرسیدشریف،(1377)، تعریفات فرهنگ اصطلاحات معارف اسلامی، ترجمة حسین سید عرب و سیما نوربخش، تهران: فرزان.
- 21. جفری، آرتور،(1372)، واژه‌های دخیل در قرآن مجید، ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران: توس.
- 22. جوالیقی، ابومنصور،(1966)، المعرب من الکلام الأعجمی علی حروف المعجم، تحقیق احمد محمد شاکر، تهران.
- 23. حلاق، حسان و صباغ، عباس، (1999)، المعجم الجامع فی المصطلحات الأیوبیة و المملوکیة و العثمانیة ذات الأصول العربیة و الفارسیة و الترکیة، بیروت: دارالعلم للملایین.
- 24. خفاجی، شهاب‌الدین،(1952)، شفاء الغلیل فی کلام العرب من الدخیل، تصحیح محمد عبدالمنعم خفاجی، قاهرة، المطبعة المنیریة.
- 25. خلف‌تبریزی، حسین،(1342)، برهان قاطع، تصحیح وتحشیه محمد معین، تهران: ابن سینا.
- 26. خلف‌السیعان، لیلی،(2002)، معجم ألفاظ اللهجة الکویتیة، کویت: الجمعیة الکویتیة للدراسات و البحوث التخصصیة.
- 27. خلیل، حلمی،(1985)، المولّد فی العربیة، بیروت: دارالنهضة العربیة.
- 28. خوارزمی،ابوعبدالله محمدبن‌احمد،(1362، چ 2)، مفاتیح العلوم، ترجمه حسین خدیوجم، تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی.
- 29. خویسکی، زین‌الدین،(1992)، معجم‌الألوان فی‌اللغة والأدب و العم، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.
- 30. خیام، عمربن‌ابراهیم،(1357)، نوروزنامه، به کوشش علی حصوری، تهران: طهوری.
- 31. دُزی، ر.پ.آ.(1359)، فرهنگ البسه مسلمانان، ترجمة حسینعلی هروی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- 32. دهخدا، علی‌اکبر،(1372)، لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران.
- 33. دیانت، علی‌اکبر،(1367)، فرهنگ تاریخی سنجش‌ها و ارزش‌ها، تبریز: نیما.
- 34. رامپوری،غیاث‌الدین،(1363)،غیاث اللغاث، تصحیح منصور ثروت، تهران: امیرکبیر.
- 35. زرکلی، خیرالدین،(1984)، الأعلام،ج5، بیروت: دارالعلم للملایین.
- 36. رشیدی، عبدالرشیدبن‌عبدالغفور،(1337)، معربات رشیدی، تهران: کتابخانه بارانی.
- 37. سیوطی، جلال‌الدین،(1986)، المهذب فیما وقع فی القرآن من المعرب، شرحه و علق علیه سمیر حسین حلبی، بیروت: دارالکتب العلمیة.
- 38. صادقی، علی‌اشرف، (1380)، مسائل تاریخی زبان فارسی، تهران: سخن.
- 39. الصوفی، عبداللطیف،(1986)، اللغة ومعاجمها فی المکتبة العربیة، دمشق: دارطلاس.
- 40. ظاظا،حسن،(1990 چ2)، السامیون و لغاتهم، دمشق: دارالقلم.
- 41. عدنانی،محمد،(1986،چ2)، معجم الأغلاط اللغویة المعاصرة، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.
- 42. فره‌وشی، بهرام،(1346)، فرهنگ پهلوی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- 43. فیروزآبادی، محمدبن‌یعقوب،(بی تا)، القاموس المحیط، بی جا.
- 44. قزوینی، محمد،(1363ج3)، یادداشت‌های قزوینی، 10 جلد، به کوشش ایرج افشار، تهران: علمی.
- 45. قلی‌زاده،حیدر،(1383)، «زلف و تعابیر عارفانه و عاشقانه آن در شعر فارسی»، نشریه دانشکده ادبیّات تبریز، شماره 192.
- 46. الکاتب البغدادی، محمد بن حسن‌بن‌محمد،(1964)، کتاب الطبیخ، بتحقیق فخری البارودی، بیروت: دارالکتب الجدیدة.
- 47. محقق، مهدی،(1379)، رسالة حنین بن اسحاق علی بن یحیی فی ذکر ما ترجمه من کتب جالینوس، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران و دانشگاه مک گیل کانادا.
- 48. محمدی ملایری، محمد،(1379)، تاریخ و فرهنگ ایران، تهران: توس.
- 49. معلوف، لوییس، (1366،ج4)، المنجد، تهران: اسمعاعیلیان.
- 50. معین، محمد،(1373،ج 11)، فرهنگ فارسی، تهران: امیر کبیر.
- 51. مُکری، محمد، (1361)، فرهنگ نام‌های پرندگان در لهجه‌های غرب ایران، تهران: امیرکبیر.
- 52. مکنزی، دیویدنیل،(1383،چ3)، فرهنگ کوچک پهلوی، ترجمه مهشید میرفخرایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- 53. میدانی، احمدبن‌محمد،(1987)، مجمع الأمثال، قدّم له و علّق علیه نعیم حسن زرزور، بیروت: دارالکتب العلمیة.
- 54. نصرعلی، جهینه،(2001)، المعرّب و الدخیل فی المعاجم العربیة، دمشق: دارطلاس.
- 55. نولدکه، تئودور(1378،چ 2)، تاریخ ایرانیان و عرب‌ها در زمان ساسانیان، ترجمة عباس زریاب خویی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- 56. هُرن پاول، و هوبشمان، هاینریش،(1356)، اساس اشتقاق فارسی، ترجمه جلال خالقی مطلق، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- 57. هنداوی، محمدموسی، (1952)، المعجم فی اللغـﮥ الفارسیة، قاهره: مکتبة مصر.
- Encyclopaedia Iranica, Edited By Ehsan Yarshater, Routledge and Kegan Paul, London and Boston and Henley.1985.vol.1.
_||_
