واکاوی مؤلفه‌های سرّگویی در ادب عرفانی با تکیه بر مثنوی معنوی

الموضوعات :

زهرا بیاتیانی ¹ , حمید رضا اردستانی رستمی ² , فرزانه یوسف قنبری ³ , نصرالله امامی ⁴

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد دزفول ، دانشگاه آزاد اسلامی، دزفول ، ایران
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد دزفول، دانشگاه آزاد اسلامی، دزفول، ایران
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد دزفول ، دانشگاه آزاد اسلامی، دزفول ، ایران
4 - استاد دانشگاه شهید چمران اهواز

تاريخ الإرسال : 16 الثلاثاء , ربيع الثاني, 1445 تاريخ التأكيد : 18 الخميس , جمادى الثانية, 1446 تاريخ الإصدار : 17 الأحد , شعبان, 1446

الکلمات المفتاحية: مولانا, زبان عرفان, سرّ گویی, رمز و نماد, مثنوی معنوی.,

ملخص المقالة :

یکی از مهم‌ترین آموزه‌ها و اصول تربیتی مکاتب عرفانی و صوفیه، کتمان اسرار و پاسداشت حریم اسرار مگو است. مولانا با انتخاب تخلص خاموش در غزلیات شمس و با تأکید بر سکوت و خاموشی و دم درکشیدن در پایان هر داستان کوتاه و یا حکایات بلند در مثنوی، نام خود را به‌عنوان برجسته‌ترین پاسدار حریم رازهای عرفان ثبت می‌کند. وسعت دامنۀ تخیّل مولوی و آفاق بینش او که می‌تواند ازل و ابد را به هم بپیوندد، توانسته از این رهگذر ایماژی به وسعت هستی بیافریند و این مهّم سبب شده است که شعر او به لحاظ تخیّل، رنگ و بو و صبغۀ خاص خود را دارا باشد. در برخی اشعارش فرد در مواجه با شگردهای معمول خیال وی آن‌چنان در هم پیچیده می‌شود که به‌دشواری می‌تواند حدّ و حدودی برای فرآیند تخیّل وی تصوّر کند. در این پژوهش نگارندگان، تلاش نموده‌اند به شیوۀ توصیفی- تحلیلی و با روش کتابخانه‌ای، زبان عرفان و گرایش به سرّگویی مولانا در آثارش را، شناسایی و معرّفی نمایند. با بررسی اشعار مولانا می‌توان نتیجه گرفت که مولانا در آثارش، خودخواسته و آگاهانه از تصریح به احوال باطنی خود امتناع می‌کند و به همین جهت، در واکنش به این احوال، گاه در برابر این احوال سکوت می‌کند و گاه آن‌ها را بی‌اهمیّت به‌حساب می‌آورد؛ و گاه این احوال را در لابه‌لای سروده‌ها یا در خلال حکایات بیان می‌کند.

المصادر:

منابع و مآخذ
کتاب¬ها
1- استعلامی، محمد (1387) شرح مثنوي، تهران، سخن.
2- پورنامداریان، تقی (الف، 1364) رمز و داستان¬هاي رمزي در ادب فارسی؛ تحلیلی از داستان¬هاي عرفانی فلسفی ابن‌سینا و سهروردي، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
3- پورنامداریان، تقی (1380) در سایۀ آفتاب، شعر فارسی و ساخت شکنی در شعر مولوي، تهران، نشر سخن.
4- حافظ، محمد (1362) دیوان، چ دوم، تصحیح قزوینی و غنی، به اهتمام عبدالکریم جربزه¬دار، تهران، انتشارات اساطیر.
5- درگاهی، محمود (1377) نقد شعر در ایران، تهران، امیرکبیر.
6- رضی، هاشم (1381) تاریخ راز آمیز میترایی در شرق و غرب، تهران، انتشارات بهجت.
7- ¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬__________ (۱۳۸۴) دین و فرهنگ ایرانی پیش از عصر زرتشت، تهران: انتشارات سخن.
8- زرين¬كوب، عبدالحسين (1386) سرّ ني، نقد و شرح تحليلي و تطبيقي مثنوي، تهران: انتشارات علمي.
9- زمانی، کریم(1394)، میناگر عشق، تهران: نشر نی.
10- سیدحسینی، رضا (1384) مکتب¬هاي ادبی، تهران، مؤسسه انتشارات نگاه.
11- شفیعی کدکنی، محمدرضا (1366) صورخیال در شعر فارسی، تهران، انتشارات آگاه.
12- ضرابی¬ها، محمدابراهیم (1384) زبان عرفان، تحلیلی بر کاربرد زبان در میان دریافت¬هاي عرفانی، تهران، انتشارات بینادل.
13- طباطبایی، سیدمحمدحسین(1370)، معنویت تشیع، قم: تشیع.
14- فاطمی، سید حسین (1364) تصویرگري در غزلیات شمس، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.
15- فروم، اریش (1378) زبان از یاد رفته، ترجمه ابراهیم امانت، تهران، انتشارات مروارید.
16- کروچه، بندتو (1367) کلیات زیباشناسی، ترجمه فؤاد روحانی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
17- مقدادی، بهرام(1393) دانشنامۀ نقد ادبی از افلاطون تا به امروز، تهران: چشمه.
18- مولوي، جلال‌الدین محمد بن محمد (1378) مثنوي (نسخه نیکلسون) مقدمه محی‌الدین الهی قمشه¬اي، یک‌جلدی، به کوشش ناهید فرشاد مهر، تهران، نشر محمد.
19- مولوي، جلال‌الدین محمد بن محمد (1381) فیه مافیه، بر اساس نسخۀ استاد بدیع‌الزمان فروزانفر، به کوشش زینب یزدانی، تهران، عطار.
20- مولوي، جلال‌الدین محمد بن محمد (1389) کلیات شمس تبریزي، تهران، ذهن آویز.
21- ناظرزاده کرمانی، فرهاد (1367) نمادگرایی در ادبیات نمایشی، تهران: برگ.
22- نسفی، عزیزالدین (1379) انسان کامل، تهران: انتشارات طهوري.
23- ولد، بهاء (1333) معارف، تصحیح فروزانفر، بی¬جا، انتشارات ادارۀ کل انطباعات و وزارت فرهنگ.
مقالات
24- پيروز، غلامرضا و باقري خليلي، علي‌اكبر .)1386 «راز و رازداري در عرفان مولوي»، نشرية تاريخ ادبيات فارسي. شماره 3/59، 16-32.
25- دانشگر، محمد (1383) «راز در مثنوي مولانا»، نشرية دانشكدة ادبيات و علوم انساني دانشگاه شهيد باهنر كرمان، شمارة 15، صص 69-85.
26- رضادوست، علی اکبر(1394)،« متناقض نماي «ناطق ا َخرس»مولانا و تأثیر هرمنوتیکی آن بر کثرت آفرینندگی»، ادب پژوهی، ش32، صص 101-135.
27- سيد محمودرضا غيبي (1397) «جلوه‌های راز در مثنوي معنوي»، مجله عرفانیات در ادب فارسی، شمارۀ 37، صص 108-139.
28- شفيقي، احسان و ظهيري ‌ناو، بيژن .)1385 «راز خاموشي مولانا». مجله مطالعات و تحقيقات ادبي، سال دوم، شماره 7، صص 27-45.
29- قاسم کاکایی (1388) «اختفاي احوال باطني در آثار مولانا و مسألۀ تعریف عرفان از دیدگاه عرفان پژوهان معاصر»، مجلۀ ادیان و عرفان، شماره 1، صص ١١٧-129.
30- گلی زاده، پروین و همکاران(1394،« تحلیل بلاغی و تأویلی تصویر خورشید رد مثنویم، فصلنامه زبان و ادبیات فارسی سنندج، ش22، صص 155- 172.
31- معدنکن، معصومه (1383) «تصویرسازي و نمادپردازي با خورشید در دیوان خاقانی»، مجله دانشکده ادبیات تبریز، سال 47، شماره 192، صص 51-83.
32- واردی، زرین تاج (1397) «تحليل تطبيقی ويژگی¬هاي انسان کامل در نگاه مولانا و عطار از منظر تناقض نمايی و اشارات عرفانی »، فصل‌نامۀ علمی ‌پژوهشی ‌تفسیر ‌و ‌تحلیل‌ متون ‌زبان ‌و ادبیات ‌فارسی (دهخدا) شماره 37، صص 13-40.
Sources and references
books
1- , Mohammad (2008) Sharh Masnavi, Tehran, Sokhan.
2- Pournamdarian, Taghi (A, 1985) Mysteries and mysterious stories in Persian literature; An Analysis of the Philosophical Mystical Stories of Ibn Sina and Suhrawardi, Tehran: Scientific and Cultural Publications.
3- Pournamdarian, Taghi (2001) In the Shadow of the Sun, Persian poetry and deconstruction in Rumi's poetry, Tehran, Sokhan Publishing.
4- Hafez, Mohammad (1362) Divan, 2nd ed by Qazvini and Ghani, by Abdolkarim Jarbzehdar, Tehran, Asatir Publications.
5- Dargahi, Mahmoud (1998) Poetry Criticism in Iran, Tehran, Amirkabir.
6- Razi, Hashem (2002) The Mysterious History of Mithraism in East and West, Tehran, Behjat Publications.
7- _____________(2005) Iranian religion and culture before the era of Zoroaster, Tehran: Sokhan Publications.
8- Zarrinkoob, Abdolhossein (2007) Sir Ney, Critique and Analytical and Comparative Description of Masnavi, Tehran: Scientific Publications.
9- Zamani, Karim (2015), Minagar Eshgh, Tehran: Ney Publishing.
10- Seyed Hosseini, Reza (2005) Literary Schools, Tehran, Negah Publishing Institute.
11- Shafiee Kadkani, Mohammad Reza (1987) Surkhial in Persian Poetry, Tehran, Agah Publications.
12- Zarrabiha, Mohammad Ibrahim (2005) The language of mysticism, an analysis of the use of language among mystical perceptions, Tehran, Binadel Publications.
13- Tabatabai, Seyed Mohammad Hossein (1992), Shiite spirituality, Qom: Shiism.
14- Fatemi, Seyed Hossein (1985) Illustration in Shams Ghazals, Tehran: Amirkabir Publishing Institute.
15- Forum, Erich (1999) The Forgotten Language, Tr by Ebrahim Amanat, Tehran, Morvarid Publications
16- Kroucheh, Bandto (1988) Generalities of Aesthetics, Tr by Fouad Rouhani, Tehran, scientific and cultural publications.
17- Meghdadi, Bahram (2014) Encyclopedia of Literary Criticism from Plato to the Present, Tehran: Cheshmeh.
18- Mawlawi, Jalaluddin Mohammad Ibn Mohammad (1378) Masnavi (Nicholson version) Introduction by Mohi al-Din Elahi Ghomshei, one volume, by Nahid Farshad Mehr, Tehran, Mohammad Publishing.
19- Mawlawi, Jalaluddin Mohammad Ibn Mohammad (2002) Fih Mafia, based on the copy of the master of Badi 'al-Zaman Forouzanfar, by Zeinab Yazdani, Tehran, Attar.
20- Mawlawi, Jalaluddin Mohammad Ibn Mohammad (2010) Generalities of Shams Tabrizi, Tehran, mind hanging.
21- Nazerzadeh Kermani, Farhad (1988) Symbolism in Dramatic Literature, Tehran: Barg.
22- Nasafi, Aziz al-Din (2000) The Perfect Man, Tehran: Tahoori Publications.
23- Wald, Baha (1333) Maaref, correction by Forouzanfar, Bija, Publications of the General Directorate of Printing and the Ministry of Culture.
articles

24- Pirooz, Gholamreza and Bagheri Khalili, Ali Akbar. 2007) "Secret and secrecy in Rumi's mysticism", Journal of the History of Persian Literature. No. 3/59, 16-32.
25- Daneshgar, Mohammad (1383) "Secret in Rumi's Masnavi", Journal of the Faculty of Literature and Humanities, Shahid Bahonar University of Kerman, No. 15, pp. 69-85 .
26- Rezadoost, Ali Akbar (2015), "Contradictory view of Rumi's" Nategh Akhras "and its hermeneutic effect on the multiplicity of creativity", Literary Research, Vol. 32, pp. 101-135.
27- Seyyed Mahmoud Reza Gheibi (1397) "Manifestations of mystery in the spiritual Masnavi", Journal of Mysticism in Persian Literature, No. 37, pp. 108-139.
28- Shafiqi, Ehsan and Zahiri Inaw, Bijan. 2006 "The Secret of Rumi's Silence". Journal of Literary Studies and Research, Second Year, No. 7, pp. 27-45.
29- Qasem Kakaei (2009) "The concealment of esoteric conditions in the works of Rumi and the issue of defining mysticism from the perspective of contemporary mystics", Journal of Religions and Mysticism, No. 1, pp. 1-229.
30- Golizadeh, Parvin et al. (2015, "Rhetorical and interpretive analysis of the image of the sun rejecting Masnavim", Sanandaj Persian Language and Literature Quarterly, Vol. 22, pp. 155-172.
31- Madanken, Masoumeh (2004) "Illustration and Symbolism with the Sun in Khaghani Divan", Journal of Tabriz Faculty of Literature, Volume 47, Number 192, pp. 51-83.
32- Wardi, Zarrin Taj (1397) "Comparative analysis of the characteristics of a perfect human being in the view of Rumi and Attar from the perspective of paradoxical and mystical allusions", Quarterly Journal of Research, Interpretation and Analysis of Texts, Language and Literature 13-40.