بررسی مضامین سیاسی-اجتماعی در دیوان ادیب‌الممالک فراهانی و احمد شوقی

الموضوعات :

پروین مرتضایی ¹ , زهرا حسینی ²

1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی مرکز آموزش عالی اقلید
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه جهرم

تاريخ الإرسال : 28 الأربعاء , شوال, 1442 تاريخ التأكيد : 04 الإثنين , جمادى الأولى, 1444 تاريخ الإصدار : 02 الإثنين , ذو القعدة, 1444

الکلمات المفتاحية: احمد شوقی, وطن‌پرستی, ادیب‌الممالک, ادبیات تطبیقی, نهضت مشروطه,

ملخص المقالة :

ادبیات متعهد حوزه‌های گوناگونی را در برمی‌گیرد. پرداختن به مسایل اجتماعی و سیاسی جامعه از مهم‌ترین رویکردهای این نوع ادبیات است. در عصر مشروطه در جامعۀ ایران و مصر اوضاع اجتماعی و سیاسی مشابهی شکل گرفته بود. مسائلی که استقلال و هویت چنین کشورهایی را دست‌خوش تعرّض بیگانگان قرار می‌داد و در نتیجه با خطر جدّی روبه‌رو می-ساخت؛ بنابراین شاعران اجتماعی در تب و تاب چنین اوضاع متلاطمی وارد شدند و مهم‌ترین همّ آنان پرداختن به مسائل اجتماعی و سیاسی شد. در این پژوهش که به شیوة توصیفی- تحلیلی انجام شده، مضامین اجتماعی- سیاسی در اشعار ادیب‌الممالک و احمد شوقی، بر اساس مکتب تطبیقی آمریکا استخراج و بررسی شده است. یافته‌های پژوهش حکایت از آن دارد که مضامینی از قبیل وطن‌پرستی، یادکرد آزادگان و پهلوانان وطنی، ترغیب به وحدت و همبستگی، انزجار از بیگانگان و انتقاد از نابسامانی‌های اجتماعی در شعر این دو شاعر، کاربرد گسترده‌ای داشته‌است با این تفاوت که ادیب الممالک، مسایل جزئی اجتماعی را هم در شعر خود وارد کرده است؛ حال آن‌که احمد شوقی غالبا مسایل کلان‌تر را مطرح نموده است. هر دو شاعر وطنی، در ابتدا نسبت به نهضت مشروطه دیدگاهی مثبت دارند؛ اما با ورود نابه‌هنجاری‌ها به ساختار نهضت، مسیر خود را تغییر داده و از آن شکوه سرمی‌دهند. اصلاح‌طلبی و لزوم عملکرد مثبت طبقات گوناگون اجتماع و اهل سیاست از مهم‌ترین راه‌کارهایی است که این دو شاعر برای نیل به پیروزی ملی، پیشنهاد می‌کنند.واژگان کلیدی: ادبیات تطبیقی، نهضت مشروطه، وطن پرستی، ادیب‌الممالک، احمد شوقی.

المصادر:

فهرست منابع

آجودانی، ماشاءالله. (1382). یا مرگ یا تجدّد( دفتری در شعر و ادب مشروطه). تهران: اختران.

آرین­پور، یحیی. (1372). از صبا تا نیما، تهران: زوا .

ادیب­الممالک فراهانی، میرزاصادق. (1345). دیوان، تهران: چاپ اسلامیه.

الجمیل، انطون. (بی تا). شوقی. قاهره: مؤسسه هنداوی.

امیری، جهانگیر، عابدی، حسین.(1394). «بررسی تطبیقی شعر کودک در سروده‌های احمد شوقی و ایرج میرزا».  ادب‌نامه تطبیقی. دوره1، شماره2، صص1-15.

بهار، محمدتقی. (1387).تاریخ مختصر احزاب سیاسی. تهران: زوار.

تسلیم جهرمی، فاطمه، امیریان، طیبه (1391) «بررسی مضامین سیاسی در اشعار ادیب‌الممالک فراهانی و معروف الرصافی». همایش پژوهش­های ادبی، دوره6. صص1-27.

تسلیم جهرم، فاطمه؛ طبیبیان، یحیی. (1389). «مضامین و بن‌مایه‌های ادبیات پایداری در اشعار ادیب‌الممالک فراهانی». ادبیات پایداری. شماره4، صص91-112.

حکیمی، محمدرضا. (1358). ادبیات و تعهّد دراسلام، بی‌جا: دفتر نشرفرهنگ اسلامی.

زرقانی، مهدی (1391). چشم‌انداز شعر معاصر ایران. چ5، تهران: نشر ثالث.

سجادی، سیدجعفر. (1369). نقد تطبیقی ادبیات ایران و عرب. تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.

سیاوشی، صابره. (1392). «بررسی پیام‌های جهانی شعر بهار و احمد شوقی». فصل­نامه مطالعات راهبردی سیاست گذاری عمومی. دوره 4، شماره13،صص129-156.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1380). ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت.تهران: سخن.

شریف‌پور، عنایت‌الله؛ سلیمانی، زهرا. (1398). «بررسی تطبیقی مضامین اجتماعی شعر نیما یوشیج و احمد شوقی». ادبیات تطبیقی. شماره 20. صص97-118.

شوقی، احمد. (بی تا). شوقیات. قاهره: هنداوی.

صحرائی، قاسم؛ نظری، علی. (1386).  «بازتاب مشروطیت در اشعار نسیم شمال و احمد شوقی». پژوهش زبان و ادبیات فارسی. شماره 8. صص123-143.

فاخوری، حنا. (1368). تاریخ ادبیات عربی. ترجمۀ عبدالمحمّد آیتی، تهران: انتشارات ققنوس.

منیب­الرحمن. (1378).  شعر دورۀ مشروطه. ترجمۀ یعقوب آژند. تهران: نشر روزگار.

میرقادری، سید فضل­الله. (1385). شعر تأملی در ادبیات عربی معاصر. شیراز: نوید.

ناتل خانلری، پرویز. (1345). شعر و هنر. تهران: شرکت سهامی ایران.

نظری منظم، هادی. (1389). «ادبیات تطبیقی: تعریف و زمینه‌های پژوهش». نشریه ادبیات تطبیقی. سال اول. شماره 2. صص222-23

References

Ajodani. Mashallāh .(2004). Or death or modernity (a book on constitutional poetry and literature). Tehran: Akhtaran.

Arinpour, Yahya. (1994). From Saba to Nima, Tehran: Zovar.

Adib al-Mamalik Farahani, Mirza Sadegh. (1967). Diwan, Tehran: Islamic Press.

Al-Jameel, Anthony. (Without date). Showqi. Cairo: Hindawi Institute.

Amiri, Jahangir, Abedi, Hossein. (2016). "A Comparative Study of Children's Poetry in the Poems of Ahmad Showqi and Iraj Mirza". Comparative Adabname. Volume 1, Number 2, pp. 1-15.

Bahar, Mohammad Taqi (2009). A brief history of political parties. Tehran: Zovar.

Taslim Jahromi, Fatemeh, Amirian, Tayebeh (2013) "Study of political themes in the poems of Adib al-Mamalik Farahani and Maruf al-Rasafi". Literary Research Conference, Volume 6,pp1-27..

Taslim Jahromi ,Fatemeh; Tabibiyān, Yahya. (2011). "Themes and Principles of resistance literature in the Poems of Adib al-Mamalik Farahani". Resistance literature. No. 4, pp. 91-112.

Hakimi, Mohammad Reza (1980). Literature and Commitment in Islam,Tehran: Islamic Culture Publishing Office.

Zarghani, Mehdi (2013). Perspectives on Contemporary Iranian Poetry. press 5, Tehran: Nashr-e Sāles..

Sajjadi, Seyed Jafar (1991). Comparative Critique of Iranian and Arabic Literature. Tehran: Iranian Authors and Translators Company..

Siavashi, Sabereh. (2014). "A Study of the Global Messages of Bahar and Ahmad Showghi Poetry". Quarterly Journal of Strategic Studies in Public Policy. Volume 4, Number 13, pp. 129-156.

Shafiee Kadkani, Mohammad Reza. (2002). Periods of Persian poetry from constitutionalism to the fall of the monarchy. Tehran: Sokhan.

Sharifpour, Inayatullah; Soleimani, Zahra (2020). "A Comparative Study of the Social Themes of the Poetry of Nima Yoshij and Ahmad Showghi". Adabiyyāt-e Tatbiqi. No. 20. pp. 97-118.

Showghi, Ahmad. Showqiyat (Without date) , Cairo: Hindawi.

Sahraei, Qasim; Nazari, Ali. (2008). "Reflection of constitutionalism in the poems of Nasim Shomāl and Ahmad Showghi". Persian language and literature research. No. 8. pp. 123-143.

Fakhouri, Hana. (1990). History of Arabic Literature. Translated by Abdul Mohammad Ayati, Tehran: Qoqnus..

Monib al-alraman. (2000) Poetry of the constitutional period. Translated by Yaqub Azhand. Tehran: Roozgar Publishing.

Mirqaderi, Sayyid Fazlullah. (2007). Reflective Poetry in Contemporary Arabic Literature. Shiraz: Navid

Natal Khanlari, Parviz. (1967). Poetry and Art. Tehran: Iran sahami Company.

Nazira Monazzam, Hadi. (2011). "Comparative Literature: Definition and Fields of Research". Journal of Comparative Literature. first year. No. 2. pp. 222-223.