بازتاب توصیفات نجومی در دیوان منوچهری دامغانی

الموضوعات :

عبدالمجید محققی ¹ , هاشم عربی ²

1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی و عضو هیات علمی دانشگاه یاسوج
2 - دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه یاسوج

تاريخ الإرسال : 29 السبت , رمضان, 1435 تاريخ التأكيد : 21 الإثنين , ربيع الأول, 1436 تاريخ الإصدار : 04 الجمعة , شعبان, 1436

الکلمات المفتاحية: poetry, سبک خراسانی, صور خیال, توصیف, اصطلاحات نجومی, منوچهری دامغانی, style Khorasani, Manouchehr Damghani, astronomy terms described,

ملخص المقالة :

یکی از راههای تکامل شعر و تنوع بخشی به مضامین آن، استفاده شاعر از اصطلاحات علوم گوناگونی؛ مانند: طب، نجوم... است تا هم معلومات متعدد خود را در کسوت زیبای شعرعرضه نموده، از نو آوری در آن سود جوید؛ و هم، محیط تربیتی، اجتماعی خویش و حوادثی که از آن در ذهن و شعرش تأثیر عمیق داشته، به خوانندگان بشناساند؛ شعر عصر غزنوی با سامانی تفاوتهایی دارد؛ از جمله اینکه سادگی بیان سامانی جای خود را به استحکام در دوره ی غزنوی می دهد، همچنین اجزای تصاویر خیالی شاعر دوره ی غزنوی تا حدّی در پختگی شعر مؤثّر واقع می گردد و از این منظر می توان منوچهری دامغانی را نماینده ی تمام عیار دوره غزنوی دانست؛ چرا که تصاویر شعریش از طبیعت، که حاصل تجربههای حسی وی میباشد، همه را با زبان شعری خویشتن توصیف می نماید و هر از گاهی تخیّل خویش را در این عرصه به جولان وا میدارد. وی با برخورداری از اطلاعات نجومی مطابق زمان خود اقدام به بیان و توصیف این اطلاعات نمود‌ه‌ و بسیاری از تشبیهات نجومی خود را براساس تصاویر ذهنیای که از اجرام آسمانی داشته، به وجود آورده است و بسان هنرمندی زبردست میکوشد تا بین زمین و عناصر آن با فلک و کرات آن پیوندی شاعرانه دریابد، و با دقّت و ظرافت شگرفی این امور دور از هم و گاه متضاد- زمینی، آسمانی- را مقایسه، و مناسبتهایی میان آنها را استنباط نماید.

المصادر:

- قرآن کریم

1. امامی افشار، احمد علی، گزیده اشعار منوچهری دامغانی، تهران، بنیاد،1374.

2. امامی، نصرالله، منوچهری دامغانی: ادوار زندگی وآفرینش های هنری همراه با گزیده و شرح اشعار، اهواز، انتشارات دانشگاه شهید چمران،1371.

3. بنونیست، امیل، دین ایرانی بر پایه ی متنهای معتبر یونانی، ترجمه ی بهمن سرکاراتی، تهران، قطره، چاپ سوم،1386.

4. بیرونی، ابوریحان، التفهیم لاوائل صناعه التنجیم، به تصحیح علامه همایی، تهران، هما، چاپ چهارم، 1367.

5. تفضلی، احمد، مینوی خرد، تهران، توس، چاپ دوم، 1364.

6. حاکمی، اسماعیل، برگزیده اشعار رودکی و منوچهری، تهران، انتشارات اساطیر، 1374.

7. خاقانی شروانی، افضل‌الدّین بدیل بن علی، دیوان، تصحیح سید ضیاء الدین سجّادی، زوار، تهران، 1389.

8. خرمشاهی، بهاء الدین، حافظ نامه، علمی و فرهنگی و سروش، چاپ پنجم،1372.

9. دبیرسیاقی، محمد، تصویرها و شادی ها (گزیده اشعار منوچهری دامغانی)، تهران، سخن، 1373.

10. دورانت، ویل، خلاصه داستان تمدن، تلخیص عزت صفری، تهران، اقبال، 1363.

11. دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، تهران، مؤسسة انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، 1372.

12. رجایی، محمد خلیل، معالم البلاغه در علم معانی و بیان و بدیع و نگارش، شیراز، دانشگاه شیراز، 1379.

13. زنر، آر. سی، زروان یا معمای زرتشتی گری، ترجمهی تیمور قادری، تهران، امیر کبیر،1384.

14. سجادی، ضیاء الدین، فرهنگ لغات و تعبیرات ... دیوان خاقانی شروانی، تهران، زوار، 1374.

15. شفیعی کدکنی، محمد رضا، صور خیال در شعر فارسی، تهران، آگاه، 1390.

16. صفا، ذبیح الله تاریخ ادبیات ایران (خلاصه جلد اول ودوم)، ققنوس، 1374.

17. فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامهٔ بر اساس چاپ مسکو، به کوشش دکتر سعید حمیدیان، تهران، قطره، چاپ چهارم، ۱۳۷۶.

18. محجوب، محمدجعفر؛ سبک خراسانی در شعر فارسی، چ اول، تهران؛ انتشارات فردوس و جامی، 1373.

18. مصفی، ابوالفضل، فرهنگ اصطلاحات نجومی، چ دوم، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1366.

19. همایی، جلال الدین، فنون بلاغت و صناعات ادبی، ستاره، 1375.

20. نیبرگ، هنریک ساموئل، دینهای ایران باستان، ترجمهی سیف الدین نجم آبادی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، 1382.

21. عطار نیشابوری، فریدالدین، منطق الطیر به تصحیح و مقدمه دکتر محمد جواد مشکور، تهران، الهام، 1377.

22. یوسفی، غلامحسین، چشمه روشن، انتشارات علمی، چاپ سوم، تهران،1370

 

مقالات:

الهامی، فاطمه،«باورهای نجومی در شعر نظامی»،کتاب ماه ادبیات، 1388، شماره 148.

بلاغتی، مجتبی، اصطلاحات نجومی وصور فلکی در هفت پیکر نظامی، دانشگاه تهران،1375.

بنی شریف دهکردی، آرزو، بررسی سیمای آسمان در آیینه شعر خاقانی از دیدگاه علم بیان، دانشکده ادبیات وعلوم انسانی دانشگاه شهرکرد،1389.

بهروز، ذبیح، « تقویم و تاریخ در ایران »، انتشارات انجمن ایرانویچ،ایران کوده،1331، شمارة 15.

پارسایی، حسین، گنج افلاک در گنجینه نظامی، دانشگاه تهران،1377.

ذوالفقاری، محسن، کاربرد اصطلاحات نجومی در سبک آذربایجانی (نظامی گنجوی)، دانشگاه اراک،1370.

سعیدی، نورالدین، اختر شناسی در پنج گنج نظامی، دانشگاه علامه طباطبایی تهران،1375

شکوری زاده، ابراهیم، «هواشناسی عامیانه در خراسان»، مجله دانشکده ادبیات،1362، شماره های3و4.

قره آغاجلو، اصطلاحات نجومی و طبی در دیوان خاقانی، دانشگاه آزاد تهران،1369.

مهرابی، حشمت اله، بررسی باورهای عامیانه نجومی در قصاید خاقانی، دانشگاه پل دختر،1390.

نوری باهری، محمدعلی، فرهنگ اصطلاحات نجومی در دیوان انوری، دانشگاه علامه طباطبایی تهران،1376.