نگاهی به ریشه های ادبیات مقاومت (مطالعه موردی شعر مقاومت در صدر اسلام)
الموضوعات :
1 - استادیار زبان و ادبیات عرب دانشگاه کردستان
الکلمات المفتاحية: قرآن, poetry, ادبیات مقاومت, Resistance Literature, سنّت, Islam, Quran, شعر صدر اسلام, Sunnah,
ملخص المقالة :
ادبیات مقاومت در نیمه دوم قرن بیستم و به طور مشخص پس از جنگ های 1967 میان اعراب و اسرئیل شایع شد. شاعرانی چون محمود درویش، سمیح القاسم و دیگران به شاعران مقاومت مشهور شدند و این اصطلاح به دنیای اسلام وارد شد. اما ادبیات مقاومت که ترجمان خود آگاهی و هویت بوده و به دنبال آزادی می گردد به این مقطع منحصر نمی شود و ریشه در ادبیات گذشته دارد. قصیده میمیه زهیر بن ابی سلمی و نیز معلقه او از نمونه های بارز ادبیات مقاومت در میراث عرب به شمار می آیند. اما در صدر اسلام و در سایه‌ی تعالیم حیات بخش قرآن و رهنمودهای نورانی پیامبر عظیم الشأن این ادبیات در میان مسلمانان رنگ دیگری به خود گرفت. شاعران مسلمان در دفاع از ارزش های اسلامی و پیامبر اسلام (ص) در میدان جنگ حضور می یافتند و با سلاح زبان و به کارگیری ذوق و هنر شعری خود در کنار مجاهدان ادای تکلیف می کردند. شاعرانی چون حسان بن ثابت، کعب بن مالک و عبد الله بن رواحه را می توان از پیشتازان ادبیات مقاومت در دنیای اسلام دانست که البته از تأییدات قرآن کریم و توجیهات پیامبر اسلام نیز برخوردار بودند و این شاید از مهم‌ترین خصوصیات ادبیات مقاومت در این دوره به حساب می‌آید. نویسنده در این مقاله می کوشد که زوایای مختلف شعر مقاومت در صدر اسلام را مورد بررسی و پژوهش قرار دهد. تأثیر قرآن کریم و سنّت نبوی در تقویت ادبیات مقاومت اسلامی، اثرگذارترین شاعران مقاومت در صدر اسلام و سبک شناسی ادبیات مقاومت در این دوره از مهم‌ترین مسائلی است که این پژوهش به آن پرداخته است.
1- ابن اثیر، عز الدین،بی تا ، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، اسماعیلیان.
2- ابن حجر، شهاب الدین، بی تا ، الاصابه فی تمییز الصحابة، ط جدیدة بالأوقاف مکتبة المثنی،بغداد.
3- ابن عاشور ،محمد الطاهر،1984، تفسیر التحریر والتنویر، الدار التونسیة للنشر.
4- ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله،1336هـ، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ط2،مطبعة دائرة المعارف النظامیة، هند، حیدر آباد.
5- ابن عبد ربه الأندلسی،1956، العقد الفرید، لجنة التألیف و الترجمة والنشر، القاهرة.
6- ابن هشام،بی تا ، السیرة النبویة، دار احیاء التراث العربی ، بیروت.
7- الاصفهانی،ابو الفرج، بی تا ، الأغانی، طبعة الساسی بالقاهرة.
8- البغدادی، عبداللطیف،1981، شرح بانت سعاد قصیدة الصحابی کعب بن زهیر، تحقیق هلال ناجی، مکتبة الفلاح، الکویت.
9- البیضاوی ، ناصر الدین ، بی تا ،أنوار التنزیل واسرار التأویل همراه حاشیة الشهاب، دار صادر،بیروت.
10- 10-الجمحی، ابن سلام، 1974، طبقات الشعراء، تحقیق محمود محمد شاکر، مطبعة المدنی، القاهرة.
11- دیوان حسان بن ثابت، 1974، تحقیق د.حنفی حسین، القاهره.
12- دیوان کعب بن مالک الأنصاری، 1965، جمع و تحقیق سامی مکی العانی، مطبعة المعارف، بغداد.
13- الذهبی، شمس الدین، بی تا ، سیر الأعلام النبلاء، دار المعارف، مصر.
14- الزمخشری، محمود بن عمر،1998، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون التدویل فی وجوه التأویل، مکتبة العبیکان، الریاض.
15- السیوطی، عبدالرحمن،بی تا ، شرح شواهد المغنی ، الخانجی،مصر.
16- السیوطی، عبدالرحمن، بی تا ، صحیح الجامع الصغیر، منشورات المکتب الإسلامی،بیروت.
17- ضیف، شوقی،2002، تاریخ الادب العربی(العصر الاسلامی)دار المعارف،مصر.
18- الطبری،محمد بن جریر،بی تا ، جامع البیان عن تأویل آی القرآن، دار هجر للطباعة و النشر.
19- العانی، سامی مکی،1996، الاسلام و الشعر، عالم المعرفة.
20- فروخ، عمر،1992، تاریخ الادب العربی، 5 مج ،ط6، دارالعلم للملایین،بیروت.
21- القرطبی، بی تا ، الجامع لأحکام القرآن، دارالکتب المصریة، القاهرة.
22- النووی، بی تا ، محی الدین بن شرف، تهذیب الاسماء و اللغات، بمساعدة ادارةالطباعة المنیریة.
_||_