بررسی تطبیقی عقل در دیدگاه ابوالعلای معرّی و سنایی غزنوی
الموضوعات :رقیه علوی(نویسنده مسئول) 1 , سهیل فتاحی 2
1 - عضو هیأ ت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج
2 - دانشگاه رازی
الکلمات المفتاحية: سنایی, عقل, ادبیّات تطبیقی, ابوالعلای معرّی,
ملخص المقالة :
عقل همواره یکی از مهم ترین و بحث برانگیزترین مقولات در میان فیلسوفان، دانشمندان، حکیمان، عارفان و شاعران بوده است. یکی از دلایل مهمّ اختلاف در تعریف عقل، مفهوم چندگانه و متفاوت آن در میان فرهنگ ها، ملّت ها و نژادهای گوناگون است که شعر به‌عنوان عنصر اصلی تبلیغ و گسترش فرهنگ، درگذشته محلّ چالش ها و بحث های متفاوت و گاه هم‌رأی دربارۀ عقل بوده است. در این مقاله که به روش تحلیلی - توصیفی و بر پایۀ منابع کتابخانه ای است؛ تلاش شده است مقولۀ عقل با همۀ آنچه در برمی‌گیرد در اشعار ابوالعلای معرّی، شاعر بلندآوازۀ عرب و حدیقه الحقیقۀسنایی غزنوی، شاعر نام آشنای ایرانی، بررسی شود. آنچه در این پژوهش معیار اصلی قرارگرفته است بررسی عقل با همۀ زیرمجموعه‌هایش در شعر دو شاعر بوده است؛ چراکه در دیوان سنایی گاه عقل یادآور خرد ایرانی و قداست آن، گاه عقل معاش و بیشتر عقل در معنای دینی و کلامی آن را شامل می شود. از دستاوردهای این پژوهش است که عقل با تمام ظرفیت خود در دیوان دو شاعر در بیش از بیست مورد با مضمونی یکسان یا نزدیک به هم به‌کاررفته است و در دو مورد که خرد در مقابل دین و همچنین بدگمانی به خرد است، نقطۀ مقابل یکدیگر قرارگرفته‌اند. گفتنی است که ابوالعلا بیشتر عقل را در مفهوم عقل معاش به کار می گیرد؛ امّا سنایی عمدتاً از عقل در معنای عقل دینی و کلامی و عاملی برای درک حقایق وزندگی معنوی سخن می گوید.
کتاب‌نامه
الف: کتاب
قرآن کریم
أبومصلح، کمال (بدون التأریخ)؛ ابوالعلاء المعرّی، حیاته و شعره؛ دون رقم الطبع، بیروت، المکتبة الحدیثة، للطباعة و النشر.
حسین، طه (۱۹۹۱)؛ من تاریخ الأب العربی، العصر العباسی الثانی، القرن الرابع، االجزء الثالث؛ الطبعة الخامسة، بیروت، دارالعلم للملائین.
خریبانی، جعفر (۱۹۹۰)؛ أبوالعلاء المعرّی، رهین المحبسین؛ الطبعة الأولی، بیروت، لبنان، دارالکتب العلمیة.
زرین‌کوب، عبدالحسین (۱۳۷۰)، با کاروان حلّه، تهران: انتشارات علمی، چاپ ششم
سنایی غزنوی، (۱۳۸۲)، ابوالمجد، مجدودبن آدم، حدیقهالحقیقه و الشریعهالطریقه، به کوشش دکتر علی‌محمد صابری، رقیه تیموریان و بهزاد سعیدی، تهران: صیام.
شفیعی کدکنی، محمدرضا، (۱۳۸۵)، تازیانههای سلوک، تهران: انتشارات آگاه. چاپ هفتم.
عبود، مارون (۱۹۷۰)؛ ابوالعلاء المعرّی زوبعة الدهور؛ دون رقم الطبع، بیروت، دار مارون عبود.
گنجیان خناری، علی، زاده نیری، محمد حسن (۱۳۸۹)؛ خداوند خرد، گزیده دیوان لزوم ما لا یلزم ابوالعلاء معرّی؛ چاپ اوّل، تهران: علم و دانش.
۱ فردوسی، ابوالقاسم (۱۳۸۷)، شاهنامه، چاپ چهارم، تهران: هرمس.
قبادیانی، ناصرخسرو، (۱۳۷۰)، گزیدهی سفرنامه ناصرخسرو، چاپ اوّل، تهران: انتشارات علمی-فرهنگی.
محمد الضیف، عبدالستار (۲۰۰۵)؛ شعر الزهد فی العصرالعباسی؛ الطبعة الأولی، القاهره، مؤسسه المختار للنشر و التوزیع.
المعرّی، ابوالعلاء (بدون التأریخ)؛ دیوان لزوم ما لم یلزم؛ شرحه: عمر الطباع، دون رقم الطبع، بیروت، شرکة دارالأرقم بن أبی الأرقم.
.......................(۱۹۹۸)؛ دیوان سقط الزند؛ شرحه: عمر فاروق الطباع، الطبعة الأولی، بیروت، شرکة دارالأرقم بن أبی الأرقم.
ب: مقاله
سبزیانپور، وحید (۱۳۸۹)؛ «نقبی به روشنایی: در جستجوی امثال ایرانی در نظم عربی»، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، سال اوّل، شماره ۲، صص ۶۹-۹۶.
-------------(۱۳۹۰)؛ «جلوههای خردورزی ایرانیان باستان در شاهنامه و منابع عربی»، فصلنامهی نقد و ادبیات تطبیقی (پژوهشهای زبان و ادبیات عربی)، سال اوّل، شمارهی ۳، پاییز ۱۳۹۰، صص ۲۳-۵۱.
------------، (۱۳۹۰)، «ملاحظاتی دربارهی دانش، آموزش و کتاب در شاهنامه فردوسی و ایران باستان» گزارش میراث، شمارهی ۴۹، صص ۹-۱۹.
کرباسیان، ملیحه (۱۳۸۴)؛ «میراث ایران باستان در روشنایی نامه ناصرخسرو»، مجله نامه انجمن، شماره ۱۷، صص ۱۱۸-۱۳۲.
متینی، جلال (۱۳۷۵)؛ «حذف خرد و دانش»، مجلهی ایرانشناسی، سال هشتم، شمارهی ۲، صص
_||_book letter
A: Book
The Holy Quran
Abu Musleh, Kamal (without history); Abul-Ala al-Ma'ari, his life and poetry; Dun Printing Number, Beirut, Al-Haditha Library, for Printing and Publishing.
Hussein, Taha (1991); From Tarikh al-Ab al-Arabi, the Second Abbasid Period, the Fourth Century, Part III; Fifth Edition, Beirut, Dar al-Ulam al-Mulain.
Khribani, Jaafar (1990); Abu al-Ala al-Ma'ari, Rahin al-Muhabseen; First edition, Beirut, Lebanon, Scientific Library.
Zrin Koob, Abdul Hussein (1991), Ba Karwan Halah, Tehran: Scientific Publications, Sixth Edition
Sana'i Ghaznavi, (2003), Abul Majd, Majdood bin Adam, Hadiqah al-Haqeeqah and Shari'ah al-Tariqah, with the efforts of Dr. Ali Mohammad Sabri, Raqia Timurian and Behzad Saeedi, Tehran: Siam.
Shafiei Kadkani, Mohammad Reza, (2006), Tazianeh-e-Slook, Tehran: Agah Publishing House. Chap seven.
Abboud, Maroon (1970); Abu al-Ala al-Ma'ari of Zuba'a al-Dhur; Dun Number of Types, Beirut, Maroon Abboud.
Ganjian Khanari, Ali, Zadeh Niri, Mohammad Hassan (2000); God gave him a book of necessity, but he did not have to. First edition, Tehran: Science and Science.
1 Ferdowsi, Abul Qasim (2008), Shahnameh, fourth edition, Tehran: Hermes.
Ghabadiani, Naser Khosro, (1991), Gzideh-i Safraname Naser Khosro, first edition, Tehran: Scientific and Cultural Publications.
Mohammed al-Zaif, Abdul Sattar (2005); Poetry of Asceticism in the Abbasid Period; First Edition, Cairo, Al-Mukhtar Publishing and Distribution Foundation.
al-Ma'ari, Abu al-'Ala' (without history); Diwan Lzum Ma Lm Ylzm; Commentary: Omar al-Taba', Dun Raqm al-Taba', Beirut, Dar al-Arqam Bin Abi al-Arqam Company.
.......................(1998); Diwan Sqat al-Zand; Commentary: Omar Farouk Al-Taba', First Edition, Beirut, Dar al-Arqam Bin Abi Al-Arqam Company.
B: Article
Sabzianpour, Wahid (2000); “Naqabi in Light: In Search of Iranian Example in the Arabic System”, Faculty of Literature and Humanities, Shahid Bahnr University of Kerman, Year 1, No. 2, pp. 69-9
-------------(2011); “Ancient Iranian Khardurz Clothes in the Shahnameh and Arabic Sources”, Chapter of Criticism and Applied Literature (Arabic Language and Literature Research), Year 1, No. 3, Autumn 2011, pp. 23-5
------------, (2011), “Observations on Knowledge, Education and Books in Shahnameh Ferdowsi and Ancient Iran” Gazarsh Mirath, No. 49, pp. 9-1
Karbasyan, Maliha (2005); “Heritage of Ancient Iran in the Light of Naser Khosro's Letter”, Assembly Magazine, No. 17, pp. 118-1
Matini, Jalal (1996); “Hazaf Khard o Danesh”, Iranian Studies Magazine, Year
