خوانش فرامتنی و بیش متنی نمایشنامه ضحاک ساعدی وداستان ضحاک شاهنامه

الموضوعات : جستار نامه: ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی)

بهروز اظهری ¹ (گروه زبان وادبیات فارسی دانسگاه آزاداسلامی سراب-آذربایجان شرقی)
حمیدرضا فرضی ² (گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی تبریز- ایران)

تاريخ الإرسال : 21 الثلاثاء , جمادى الأولى, 1445 تاريخ التأكيد : 03 الأربعاء , رمضان, 1445

الکلمات المفتاحية: &quot, شاهنامه&quot, , &quot, داستان ضحاک&quot, , &quot, نمایشنامه ضحّاک&quot, , &quot, ژرار ژنت&quot, , &quot, ترامتنیّت&quot, ,

ملخص المقالة :

نمایشنامۀ ضحاک برپایۀ تفسیر وتاویلی از داستانِ ضحاک شاهنامه به وجود آمده است. مقالۀپیشِ رو روابطِ فرامتنی و بیش متنیِ نمایشنامۀ ساعدی با شاهنامه را طبق نظریۀ ترامتنیّتِ ژنت بررسی کرده است. شیوۀکاربه روشِ توصیفی-تحلیلی وبراساس منابع کتابخانه ای است.از حیثِ فرامتنی مواردی دال بر رد یا انکار برخی از باورهای اساطیری شاهنامه در نمایشنامه به چشم می خورد که از آن جمله می توان به شیوۀ برخورد ضحاک با موبدان، نجیب‌زادگان و ارنواز و شهرناز اشاره کرد.با این توضیح که در فرامتن بر خلافِ شاهنامه، شیوۀ برخوردِ ضحاک با شخصیت ها تحقیرآمیزاست.از لحاظ بیش متنی،هر دو نوع رابطه بیش متنیِ تقلید و تراگونگی (= تغییر)به چشم می خورد.برخی عناصر داستان شاهنامه از قبیل جادوگری ضحاک و گوشتخواری او،ترس و تنفر شهرناز و ارنواز از ضحاک،کلافگی و سردرگمی ضحاک و... بدون تغییر در نمایشنامه به کار رفته است که این نوع استفاده را همانگونگی(تقلید)گویند.و گاهی نیز پیوندِ تراگونگی (تغییر) با داستان فردوسی برقرار شده است؛ بدین صورت که بواسطة کاهش حجم داستان از تراگونگی کمّی و با تغییرزاویة دید و دخالت در روند بعضی ازعناصر داستان،مثل چگونگی آمدن ابلیس به عنوان آشپز نزدِ ضحاک از تراگونگی محتوایی استفاده شده است.نهایت این که اگر چه نمایشنامۀ ساعدی یک اثر تقلیدی صِرف از پیش متن (اسطورۀ ضحاک وداستان شاهنامه)به نظر می رسد؛امّابا کمی دقّت نمونه های روشنِ تراگونگی وتلاش موفقیت آمیز نویسنده برای ایجاد دگرگونی و تغییرات اساسی در بیش متن آشکار می شود ودر نتیجه توانسته از طریق پیوند فرامتنی و بیش متنی،تفسیری امروزی از اسطورۀ ضحاک به دست دهد.