جلوه‌های انتقاد اجتماعی ـ سیاسی در شعر معاصر ایران و سوریه (مطالعه موردی: مهدی اخوان ثالث و محمّد الماغوط)

الموضوعات : جستار نامه: ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی)

کبری دلفی ¹ , حجت اله غ منیری ² , محمد گودرزی ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بروجرد، دانشگاه آزاد اسلامی، بروجرد، ایران
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بروجرد، دانشگاه آزاد اسلامی، بروجرد، ایران، (نویسنده مسئول)
3 - گروه الهیات و معارف اسلامی، واحد بروجرد، دانشگاه آزاد اسلامی، بروجرد، ایران

تاريخ الإرسال : 06 الخميس , رجب, 1445 تاريخ التأكيد : 15 الأحد , شعبان, 1445 تاريخ الإصدار : 19 الخميس , جمادى الأولى, 1446

الکلمات المفتاحية: انتقاد, اجتماعی ـ سیاسی, شعر معاصر, ایران, سوریه, اخوان ثالث, ماغوط.,

ملخص المقالة :

شاعران متعهد و مردمی، این را رسالت خود می‌دانند که مشکلات و مسائل مختلف اجتماعی را در آینۀ اشعار خویش منعکس نمایند. این سرایندگان اغلب خود رنج و درد ناشی از جنگ، استعمار، استبداد، خفقان، سرکوب و فضای بستۀ سیاسی را تجربه کرده‌اند و در جهت بیداری و ترغیب مردم، دست به ‌قلم برده‌اند. پژوهش پیش‌رو که به روش توصیفی- تحلیلی انجام گرفته، در پی آن بوده است تا جلوه‌هایی از انتقاد اجتماعی ـ سیاسی در سروده‌های مهدی اخوان ثالث (از ایران) و محمّد الماغوط (از سوریه) را بررسی کرده و از این منظر وجوه تشابه و تمایز هر یک را نسبت به موضوع یاد شده در معرض نگاه خواننده قرار دهد. آنچه از جستجوی انجام شده به‌دست آمد به طور اختصار عبارت از آن است که: شاعران این تحقیق، انتقاد از انسداد سیاسی و عدم وجود آزادی، انتقاد از بی‌تدبیری و بی‌کفایتی حاکمان، انتقاد از غفلت‌زدگی و بی‌دردی مردم، انتقاد از سستی مبارزان، انتقاد از جنگ‌طلبی و... را در دستور کار خود قرار داده و بازتاب داده‌اند. اخوان ثالث و ماغوط درصدد آن بوده‌اند تا با برانگیختن احساسات ملّی و کهن، نیز، مردم را از غفلت و روزمرگی رهانده و نسبت به افتخارات گذشته‌شان آگاهی داده، باشد که هویّت از دست‌رفته را بازیافته و بدان ـ در جهت رسیدن به یک جامعه آرمانی ـ حیاتی دوباره بخشند.

المصادر:

کتاب‌نامه
الف) کتاب
1- اخوان ثالث، مهدي. (1370). آخر شاهنامه، چاپ دهم، تهران: مرواريد.
2- ـــــــــــــــ. (1360). از این اوستا، چاپ پنجم، تهران: مرواريد.
3- ـــــــــــــــ. (1393). تو را ای کهن بوم و بر دوست ‌دارم، تهران: مرواريد.
4- ـــــــــــــــ. (1369). در حياط كوچك پاييز، در زندان زندگي مي‌گويد: امّا بايد زيست... دوزخ امّا سرد، تهران: بزرگمهر.
5- ـــــــــــــــ. (1335). زمستان، تهران: زمان.
6- برونیل، بییر و همکاران. (1996). ما الأدب المقارن؟، ترجمۀ غسان السید، دمشق: دار علاء‌الدین.
7- حسینی، سیّد حسن. (1387). گزیدۀ شعر جنگ و دفاع مقدّس، تهران: سورۀ مهر.
8- الخطیب، حسام. (1999). آفاق الادب المقارن، عربياً و عالميّاً، دمشق: دارالفكر.
9- شفيعي‌كدكني، محمّدرضا. (1387). ادوار شعر فارسي، تهران: سخن.
10- ظهیری‌نژاد، حسن. (1396). بررسی جلوه‌های ادبیّات پایداری در شعر نزار قبّانی، پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، استاد راهنما: عبدالرحیم حقدادی، بیرجند: دانشگاه بیرجند.
11- گويارد، فرانسوا. (1956). الادب المقارن، ترجمۀ محمّد غلاب، قاهره: لجنة البيان العربي.
12- قبّانی، نزار. (1982). والکلمات تعرف الغضب، دو جلد، بیروت: منشورات نزار قبّانی.
13- الماغوط، محمّد. (1998). الأعمال الشعریه، دمشق: المدی.
14- ـــــــــــــــ. (2006). البدوی الأحمر، دمشق: المدی.
15- ـــــــــــــــ. (2006). بدوی سرخ‌پوست: مجموعه‌اشعار محمّد الماغوط، ترجمۀ موسی بیدج، تهران: نگاه.
16- ـــــــــــــــ. (2007). شرق عدن غرب الله، دمشق: المدی.
17- ندا، طه. (1380). ادبیّات تطبیقی، ترجمۀ زهرا خسروی، تهران: فرزان روز.
18- ولك، رنه و آوستين وارن. (1373). نظرية ادبيّات، ترجمة ضياء موحّد و پرويز مهاجر، تهران: علمي و فرهنگي.
ب) مقاله
19- ارجمندی، محمّدحسن. (1397). «طرح یک نظریه: ادبیات پایداری یا ادبیات آزادی؟»، سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی، سال یازدهم، شمارۀ چهارم، زمستان، صص 371-387.
20- پارسا، سیّد احمد و مرادی، فرشاد. (1394). «بررسی سمبولیسم اجتماعی در سروده‌های مهدی اخوان ثالث»، مجلۀ مطالعات و تحقیقات ادبی، شمارۀ هجدهم، صص 41-68.
21- رجبی، فرهاد. (1390). «دغدغه‌های اجتماعی شعر عبدالوهاب البیاتی و مهدی اخوان ثالث»، زبان و ادبیّات عربی، شمارۀ چهارم، بهار و تابستان، صص 47-75.
22- طاهری ماه‌زمینی، نجمه و بصیری، محمّدصادق. (1399). «بررسی گونه‌های شعر پایداری در ادبیّات معاصر ایران»، ادبیّات پایداری، سال دوازدهم، شمارۀ 22، بهار و تابستان، صص 123-145.
23- عباس زیدی، سیّد سکندر. (1388). «ادبیّات تطبیقی و ویژگی‌های ادبیّات معاصر»، نامۀ پارسی، شمارۀ 50 و 51، پاییز و زمستان، صص 114-129.
24- قادری، فاطمه. (1390). «جلوه‌های مقاومت در آثار محمّد الماغوط»، ادبیّات پایداری، شمارۀ سوم و چهارم، صص 429-453.
25- قادری، فاطمه و زینی، مهری. (1388). «زمینۀ اجتماعی اشعار شاملو و ماغوط»، ادبیّات تطبیقی، سال اوّل، شمارۀ اوّل، پاییز، صص 109-131.
26- مشفقی، آرش و دوستی، زهرا. (1397). «مضامین پایداری در ادب فارسی و عرب با تکیه بر اشعار قیصر امین‌پور و محمّد الماغوط»، پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی، شمارۀ دوم، تابستان، صص 219-240.