بررسی نقش ضوابط در ساختار فضایی ساختمان‌های بلندمرتبه مسکونی شهر تهران (نمونه موردی: ساختمان‌های بلندمرتبه 1399-1370)

الموضوعات : دو فصل‌نامه فضای زیست

شهره خلوتی ¹ (دانشجوی دکتری، گروه معماری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.)
مزین دهباشی شریف ² (استادیار، گروه معماری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. نویسنده مسئول.)
محمدرضا پورزرگر ³ (استادیار،گروه معماری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.)

تاريخ الإرسال : 08 الأحد , جمادى الأولى, 1443 تاريخ التأكيد : 30 الخميس , رجب, 1443 تاريخ الإصدار : 13 الأربعاء , شعبان, 1443

الکلمات المفتاحية: ساختار فضایی, ضوابط, ساختمان‌های بلندمرتبه مسکونی, ساختمان‌های بلندمرتبه 1399-1370,

ملخص المقالة :

توسعه شهرها در قرن حاضر برای پاسخگویی به معضلاتی مانند رشد جمعیت، تقاضای عمومی برای زندگی و کار، توجه به گسترش عمودی را افزایش داده است. مجتمع مسکونی مرتفع راهکاری برای پاسخ‌دهی به شرایط حاکم است. این مجموعه‌های مسکونی در ساختار خود دارای مزایا و معایبی هستند و بسیاری از آن‌ها بر اساس ضوابط مدون و آیین‌نامه‌های موجود ساختار فضایی خود را شکل داده‌اند و ضوابط شاکله اصلی ساختار فضایی در آن‌ها بوده است که در بعضی از آن‌ها این امر به‌صورت واضح‌تری خود را نشان می‌دهد. این پژوهش با بررسی و اولویت‌بندی ضوابط با توجه به میزان سهم عاملی آن‌ها در شکل‌گیری ساختمان‌های بلندمرتبه شکل گرفته است. روش تحقیق ترکیبی و از نوع آمیخته کیفی در کمی است. در مرحله کیفی از مصاحبه برای گردآوری اطلاعات و از پرسشنامه در مرحله کمی بهره گرفته می‌شود. نرم‌افزارهای مورد استفاده در این پژوهش، در بخش کمیJMP و در بخش کیفی ATLASTI است. نتایج نشان می‌دهد که بیشترین تاثیرگذاری متعلق به: ضوابط محدودیت ارتفاعی بر فاصله بین عناصر با مقدار(000/1)، ضوابط محدودیت مکانی بر اجزای واحد با مقدار(000/1)، ضوابط اطفای حریق بر اجزای واحد با مقدار (982/0)، ضوابط آسانسور بر بافت با مقدار(000/1) اما کم‌ترین تاثیرگذاری شامل ضوابط محدودیت ارتفاعی با پیوستگی کالبدی (388/0)، ضوابط محدودیت مکانی با بافت(514/0)، ضوابط آسانسور بر پیوستگی کالبدی با مقدار(356/0) و ضوابط اطفای حریق بر فرم با مقدار(246/0)، ضوابط راه خروج با اجزای واحد با مقدار(401/0)، ضوابط ساختار کالبدی بر خوانایی با مقدار(213/0)، پیوستگی کالبدی و ضوابط مصرف انرژی و صرفه‌جویی با پیوستگی کالبدی با مقدار(388/0)، ضوابط استقرار خودروها با تفاوت‌های کالبدی با مقدار(255/0) و ضوابط پیش‌آمدگی بر عرصه بندی فضایی با مقدار(262/0) است. درنهایت برای بهبود ساختار فضایی و کنترل نقش‌های مخرب ضوابط به علت عدم هماهنگی بین ابعاد ساختاری فضا راهبردهای زیر پیشنهاد ارائه شده است.

المصادر:

• امینی، صبا و حسینی، سید باقر و نوروزیان ملکی، سعید. (1392). بررسی تطبیقی میزان رضایت‌مندی ساکنان بین دو نمونه از مجتمع‌های مسکونی میان مرتبه و بلندمرتبه، نمونه‌های موردی: مجتمع‌های مسکونی شهید محلاتی و سبحان. آرمان‌شهر، 11(5)، 1-13.


• حبیبی، سید محسن و حمیدی، ملیحه و سلیمی، جواد. (1376). استخوان­بندی شهر تهران. تهران: سازمان مشاور فنی و مهندسی شهر تهران.


• رزاقیان، فرزانه. (1395). تحلیل ساختمان‌های بلند مسکونی با تاکید بر نظریه شهر اکولوژیک در حوزه جنوب غرب کلان­شهر مشهد. استاد راهنما: محمد رحیم رهنما، استاد مشاور: محمد اجزاء شکوهی، پایان­نامه دکتری، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد.


• رهنما، محمدرحیم و رزاقیان، فرزانه. (1392). مکان­یابی ساختمان‌های بلندمرتبه با تاکید بر نظریه رشد هوشمند شهری در منطقه 9 شهرداری مشهد. فصلنامه علمی پژوهشی دانشگاه گلستان، 3(9)، 45-63.


• داداش پور، هاشم. (1388). درسنامه دوره کارشناسی ارشد، مبانی برنامه­ ریزی منطقه­ ای. رشته برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای، دانشگاه تربیت مدرس.


• رموک، میترا. (1381). عوارض ­سنجی و مکان‌یابی ساختمان‌های بلند در تهران. فصلنامه مدیریت شهری، 11(12)، 86-93.


• سازمان مدیریت و برنامه­ ریزی کشور. (1394). مبانی نظری و مستندات برنامه پنجم توسعه. تهران: سازمان مدیریت و برنامه­ ریزی کشور.


• سعادتی ­وقار، پوریا. (1399). اصول راهبردی طراحی ساختمان‌های بلندمرتبه با رویکرد کیفیت بصری و سلامت روان شهروندان. استاد راهنما: اسماعیل ضرغامی و عبدالحمید قنبران، استاد مشاور: مهرداد کریمی مشاور، پایان­ نامه دکتری، دانشکده مهندسی معماری و شهرسازی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی.


• سید صدر، سید ابوالقاسم. (1386). بلندمرتبه ­سازی در ساختمان‌های مدرن. تهران: انتشارات نشر آثار اندیشه، تهران.


• سیف الدینی، فرانک. (1385). زبان تخصصی برنامه ­ریزی شهری. تهران: نشر آییژ.


• شفیعی، مریم و فیاض، ریما و حیدری، شاهین. (1392). فرم مناسب ساختمان بلند برای دریافت انرژی تابشی در تهران. نشریه ایران، 4(16)، 47-60.


• شکری، فائزه و شهری، کاوس. (1394). دگرگونی سازمان فضایی خانه ­های سنتی در الگوی مسکن معاصر (نمونه موردی شهر ایلام). همایش ملی معماری شهرسازی عمران و گردشگری توسعه پایدار شهری، 1-11.


• شماعی، علی و جهانی، رحمان. (1392). بررسی توسعه عمودی شهر بر هویت محله­ ای؛ مطالعه موردی: منطقه 4 تهران. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی- اسلامی، 6(2)، 73-82.


• صالحی، نگار. (1392). جایگاه ضوابط بلندمرتبه ­سازی در شکل ­گیری منظر شهری مطلوب. استاد راهنما: حسین ذبیحی، پایان­ نامه کارشناسی ارشد معماری، دانشگاه آزاد مشهد.


• صمصامی حسینی، علی. (1380). لزوم احداث، معیارها و تاثیرات ساختمان‌های بلند. مجموعه مقالات دومین همایش بین‌المللی ساختمان‌های بلند، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران.


• عادلی، زینب و سرده، علی‌اکبر. (1390). مکان­یابی ساختمان‌های بلند مسکونی در قزوین با استفاده از فرایند سلسله مراتبی. سومین کنفرانس برنامه‌ریزی و مدیریت شهری، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد، 1-12


• عبداللهی، داود و ربانی، رسول و وارثی، حمیدرضا. (1392). رابطه معماری مجتمع‌های مسکونی شهری با سرمایه اجتماعی ساکنین (مطالعه موردی مجتمع‌های شهری اردبیل ). فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، 31(9)، 105-132.


• عینی‌فر، علیرضا و آقا لطیفی، آزاده. (1390). مفهوم قلمرو در مجموعه‌های مسکونی مطالعه مقایسه‌ای دو مجموعه مسکونی در سطح و در ارتفاع در تهران. نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، 47(3)، 17-28.


• عینی­ فر، علیرضا و قاضی‌زاده، سیده ندا. (1385). گونه­ شناسی مجتمع­ های مسکونی تهران با معیار فضای باز. نشریه علمی پژوهشی آرمانشهر، 5(3) ، 35-45.


• ﻏﻔﻮرﻳﺎن، ﻣﻴﺘﺮا و ﭘﻲﺳﺨﻦ، ﻣﻴﻨﺎ و ﺣﺼﺎری، الهام. (1396). ﮔﻮﻧﻪ­ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﺎزﻣﺎن ﻓﻀﺎﻳﻲ و سلسله‌مراتب ورود در خانه‌های اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﺎ تاکید بر ﻣﺤﺮﻣﻴﺖ، ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻋﻠﻤﻲ-ﭘﮋوﻫﺸﻲ برنامه‌ریزی ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻛﺎﻟﺒﺪی، 2(3)، 129-144.


• فرهودی، رحمت‌الله و محمدی، علیرضا. (1380). تاثیر احداث ساختمان‌های بلندمرتبه بر کاربری­ های شهری در مناطق 1، 2 و 3 تهران. فصل نامه پژوهش­ های جغرافیایی، 33(41)، 71-82.


• فون مایس، پی یر. (1386). نگاهی به مبانی معماری از فرم تا مکان. ترجمه: سیمون آیوازیان، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.


• قره­ بگلو، مینو و خالقی مقدم، نوید. (1394). گونه­ شناسی مجتمع­ های مسکونی، گامی موثر در طراحی با کیفیت مجموعه­ های مسکونی معاصر. نشریه نامه معماری و شهرسازی، 14(7)، 117-139.


• کریمی مشاور، مهرداد و منصوری، امیر و ادیبی، علی‌اصغر. (1389). رابطه چگونگی قرارگیری ساختمان‌های بلندمرتبه و منظر شهری. مجله باغ نظر، 13(7)، 89-99.


• کیانی، محمد یوسف. (1399). معماری ایرانی دوره اسلامی. تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها (سمت).


• دفتر امور مقررات ملی ساختمان. (1396). مقررات ملی ساختمان (الزامات عمومی ساختمان) مبحث چهارم. تهران: نشر توسعه ایران.


• دفتر امور مقررات ملی ساختمان. (1392). مقررات ملی ساختمان(آسانسورها و پلکان برقی) مبحث پانزدهم. تهران: نشر توسعه ایران.


• دفتر امور مقررات ملی ساختمان. (1390). مقررات ملی ساختمان (عایق­بندی و تنظیم صدا) مبحث هجدهم. تهران: نشر توسعه ایران.


• دفتر امور مقررات ملی ساختمان. (1399). مقررات ملی ساختمان(صرفه‌جویی در مصرف انرژی) مبحث نوزدهم. تهران: نشر توسعه ایران.


• مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی. (1395). حفاظت ساختمان­ها در مقابل حریق مبحث سوم. تهران: مرکز تحقیقات راه و شهرسازی.


• مرکز مطالعات و برنامه­ ریزی شهر تهران. (1392). طرح تدوین و مقررات ساخت‌وساز بناهای بلندمرتبه. مطالعات تحلیل و ارائه ضوابط پیشنهادی، مهندسین مشاور پارت.


• مصوبات شورای عالی شهرسازی و معماری ایران. (1395). ضوابط عام بلندمرتبه ­سازی. تهران: شورای اسلامی.


• مصوبات معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران. (1400). مکان‌یابی و ضوابط و مقررات ساخت بناهای بلندمرتبه در محدوده شهر تهران. تهران: مرکز پژوهش ­های مجلس شورای اسلامی.


• معاونت برنامه­ ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور. (1391). قانون برنامه پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران. تهران: معاونت برنامه ­ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور.


• معاونت مطالعه و برنامه ­ریزی امور زیرساخت و طرح جامع. (1392). رویکرد ایرانی اسلامی در تدوین ضوابط ساخت و ساز شهری. تهران: مرکز مطالعات و برنامه­ ریزی شهر تهران.


• مهاجرمیلانی، آزاده و عینی­فر، علیرضا. (1397). بازشناسی سازمان فضایی مسکن متداول تهران. نشریه هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، 1(24)، 45-56.


• مهندسین مشاور شهرساز و معمار پارت. (1380). منطقه­ بندی و تعیین محدوده­ های دارای پتانسیل برای بلندمرتبه ­سازی در شهر مشهد. مشهد: شهرداری مشهد.


• میرا، آر. پی و بابوگونج، ای. ال. (1368). توسعه منطقه ­ای: روش­های نو. ترجمه: عباس مخبر، تهران: سازمان برنامه‌وبودجه.


• ناطقی الهی، فریبرز. (1375). رفتار و طراحی ساختمان‌های بلند، وزارت فرهنگ و آموزش عالی. تهران: موسسه بین­ المللی زلزله­ شناسی و مهندسی زلزله.


• Armstrong, Paul & Mir, Ali. (2018). Overview of Sustainable Design Factors in High-Rise Buildings. CTBUH 8th world congress, 1-10.


• Barney, Gina (2003). Vertical Transportation in Tall Buildings, CIBSE National Technical Conference, 1-12.


• Fini, Riccardo & Grimaldi, Rosa & Sobrero, Maurizio. (2009). Factors Fostering Academics to Start Up New Ventures: An Assessment of Italian Founders’incentives. Journal of Technology Transfer, 34(4), 380-402.


• Kropf, Karl. (2010). Urban Tissue and the Character of Towns. Urban Design International journal, 1(3), 247-263.


• Kunstler, James Howard & Salingaros, Nikolas (2001). The End of Tall Buildings. Retrieved September 17, 2001, from https://www.planetizen.com/node/5045.


• Niu, Jianlei. (2003). Some Significant Environmental Issues in High rise Residential Building Design in Urban Areas. Energy and Building, 36, 1259-1263.


• Powell, Nicole. (2003). Single-minded, compelling, and unique: visual communications, landscape, and the calculated aesthetic of place branding. Environ. Commun, 7, 231–254. doi: 10.1080/17524032.2013.779291


• Ramkissoon, Haywantee & Smith, Liam David Graham & Weiler, Betty. (2012). Relationships between place attachment, place satisfaction and pro-environmental behavior in an Australian national park. J. Sustain. Tour, 21, 434–457. doi: 10.1080/09669582.2012.708042