تبیین جایگاه دوره انحراف توجه و سنجش اثربخشی آن در فرآیند حل خلاقانه مسئله معماری

الموضوعات : دو فصل‌نامه فضای زیست

سید احسان موسوی ¹ (گروه معماری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.)
مهرداد جاویدی نژاد ² (گروه معماری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. نویسنده مسئول.)
سید غلامرضا اسلامی ³ (گروه معماری، دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.)

تاريخ الإرسال : 21 الجمعة , رمضان, 1443 تاريخ التأكيد : 23 الأحد , محرم, 1444 تاريخ الإصدار : 25 الثلاثاء , محرم, 1444

الکلمات المفتاحية: حل مسئله, طراحی معماری, دوره انحراف توجه, فرآیند خلاقیت,

ملخص المقالة :

امروزه خلاقیت جزء جدانشدنی و لازمه فرآیند طراحی معماری محسوب می‌شود و مستتر در آن است. در فرآیند طراحی معماری علاوه بر مسئله‌یابی، چگونگی مسئله گشایی و یافتن راه‌حل مناسب به‌منظور نیل به وضعیت مطلوب از اهمیت بالایی برخوردار ‌است. در این‌خصوص یکی از راهبردهایی که اندیشمندان در جهت حل خلاقانه مسئله به آن تاکید دارند ایجاد وضعیتی است که طراحان بتوانند، جهت اندیشیدن خود را تغییر دهند. ازاین‌رو بررسی ماهیت و اثربخشی دوره انحراف توجه، نقش و جایگاه آن در فرآیند حل خلاقانه مسئله معماری، هدف اصلی این پژوهش می‌باشد. ماهیت پژوهش از حیث هدف، کاربردی و روش تحقیق در این پژوهش به‌شیوه مداخله نیمه تجربی، از نوع طرح پیش‌آزمون-‌پس‌آزمون با گروه کنترل است که از طریق آن‌، میان گروه‌هایی که در معرض متغیر مستقل (دوره انحراف توجه) قرار گرفته‌اند و گروهی که متغیر مستقل بر آن اعمال نشده است، مقایسه صورت می‌گیرد. ابزار مورد‌ استفاده در این پژوهش به‌منظور دستیابی به فاکتورهای ارزیابی فرآورده طراحی، پرسش‌نامه‌ای محقق‌ساخت است که در نهایت داده ها از طریق آزمون های آماری تحلیل کواریانس و آزمون تعقیبی بونفرونی و با استفاده از نرم‌افزار SPSS 25 تجزیه و تحلیل شدند. نتایج تحلیل کواریانس داده‌ها بین دو گروه آزمایش و کنترل بیانگر تاثیر معنا‌دار و مثبت دوره انحراف توجه در فرآیند حل خلاقانه مسئله معماری می‌باشد (205/28=F و 0/0001=P). همچنین نتایج آزمون بونفرونی برای بررسی اختلاف دو‌به‌دو گروه‌ها نشان می‌دهند؛ از میان راهبردهای مداخله، راهبرد استعاره، در مقایسه با راهبرد قیاس نتایج موثرتری دارد (0/0001=p و اختلاف میانگین=9/61). مبتنی بر یافته‌های پژوهش مبنی بر اثربخشی مثبت دوره انحراف‌توجه؛ به‌نظر می‌رسد می‌توان از این شیوه مداخله و راهبردهای آن به‌منظور ارائه پاسخ‌های خلاقانه در مواجهه با مسائل پیچیده و مبهم حال حاضر معماری در حوزه آموزش و نیز حرفه معماری بهره برد.

المصادر:

• آیزنک، مایکل و کین، مارک. (2005). روانشناسی شناختی. ترجمه: اکبر رهنما و محمدرضا فریدی. تهران: انتشارات آبیژ.


• آئینی، سجاد و افضلیان، خسرو و اعتصام، ایرج و شریعت‌راد، فرهاد. (1401). استعاره به‌مثابه امتداد قیاس و شیوه استدلال طراحی معماری.باغ نظر، 19(110).66-49.


• دابرلی، هیو و نوروز برازجانی، ویدا (1397)، طراحیِ طراحی، چگونه طراحی می کنید؟ ترجمه: ویدا نوروز برازجانی، نشر مهراز- یادآوران.


• داودی، سمیه و آیت‌اللهی، سید محمدحسین. (1387). استعاره چیست و چگونه در تولید طرح مایه اثر می‌گذارد؟. نشریه صفه. 17 (47)، 26-17.


• دلاور، علی. (1382). روش تحقیق در روانشناسی و علوم تربیتی. تهران. چاپ سیزدهم.


• دهقانی، محسن و عباسی، مریم. (1386). روش دلفی در پژوهش‌های خانواده‌درمانی و زوج‌درمانی (مفاهیم و کاربردها). فصل‌نامه خانواده‌پژوهی. 3(4). 739-753.


• شریعت‌راد، فرهاد و ندیمی، حمید. (1395). قاب‌بندی مسئله؛ راه طراحانه رویارویی با مسئله طراحی. نشریه صفه. 26 (74). 24-5.


• صادقی مال‌امیری، منصور. (1386)، خلاقیت، رویکرد سیستمی فرد، گروه، سازمان، تهران: انتشارات دانشگاه امام حسین.


• قربانی، منیژه. (1397). تاثیر استعاره در افزایش خلاقیت دانشجویان در آموزش طراحی معماری، دومین کنگره ملی توسعه زیرساخت‌های فناوری صنعت راه و ساختمان ایران با محوریت تاب‌آوری و مدیریت بحران، تهران.


• کاشانی وحید، لیلا و حکیمی راد، الهام و اساسه، مریم و فارسیان، زهرا. (1400). اثر‌بخشی برنامه آموزش حل مسئله خلاق بین‌فردی بر خلاقیت و مهارت‌های اجتماعی کودکان کار. روانشناسی افراد استثنایی، 11 (43)، 232-207.


• لازیو، پل. (1377). تفکر ترسیمی برای معماران و طراحان. ترجمه: سعید آقایی و محمود مدنی، تهران: هنر و معماری.


• لاوسون، برایان. (1392). طراحان چگونه می‌اندیشند؟ ترجمه: حمید ندیمی. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.


• لنگ، جان. (1394). آفرینش نظریه معماری. ترجمه: علیرضا عینی‌فر. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.


• مهدوی نژاد، محمدجواد. (1384). آفرینشگری و روند آموزش خلاقانه در طراحی معماری. مجله علمی پژوهشی هنرهای زیبا. 21. 66-57.


• ندیمی، حمید. (1378). جستاری در فرآیند طراحی. مجموعه مقالات دومین کنگره معماری و شهر سازی ایران، ارگ بم.


• همت‌یار، عرفان و مهاجرنیا، مظاهر و باستانی، مهیار. (1394). استعاره و نقش آن در طرح‌مایه. دومین کنگره علمی پژوهشی افق‌های نوین در حوزه مهندسی عمران، معماری، فرهنگ و مدیریت شهری ایران. تهران: انجمن توسعه و ترویج علوم و فنون بنیادین.

 

• Andreasen, Nancy. C. (2011). A journey into chaos: Creativity and the unconscious, Mens sana monographs, 9, 42-53.


• Ayiran, Nezih. (2012). The role of metaphors in the formation of architectural identity. ITU A|Z. 9(2). Cyprus International Faculty of Fine Arts, Lefkoşa, TRNC. 1-21.


• Barringten, Barie. Fez. (2012). Metaphor as an inference from sign. Published by the University of Syracuse (Dec2009). Book published in 2012 by Cambridge Scholars Publishing.


• Bos, Maarten. W. & Dijksterhuis, Ap. & van Baaren, Rick. B. (2011). The benefits of “sleeping on things”: unconscious thought leads to automatic weighting. J. Consum. Psychol. 21, 4–8.


• Bowers, Kenneth. S. & Regehr, Glenn. & Balthazard, Claude. & Parker, Kevin.(1990). Intuition in the context of discovery. Cognitive Psychology. 22, 72-110.


• Byrane, William. & Schnier, Thorsten. & Hendley, Robert. (2008). Computational intelligence and case-based creativity in design, in Proceedings of the International Joint Workshop on Computational Creativity, 31-40.


• Cai, Hui. & Yi-Luen Do, E. & Zimring, C. M. )2010(. Extended linkography and distance graph in design evaluation: an empirical study of the dual effects of inspiration sources in creative design. Design Studies, 31, 146-168


• Casakin, Hernan., & Goldschmidt, Gabriela.(1999) Expertise and the Use of Analogy and Visual Displays: Implications for Design Education, Design Studies, 20 (2), 153-175.


• Casakin, Hernan. (2011). Metaphorical reasoning and design expertise: A perspective for design education. Journal of Learning Design. 4(2). 29-38.


• Casakin, Hernan & Timmeren, Arjan.V. (2014). Analogies as Creative Inspiration Sources in the Design, Studio: the Teamwork, Athens Journal of Architecture. 1(1), 51-63.


• Christensen, Bo. T. (2020). Incubation. In M. A. Runco, & S. R. Pritzker (Eds.), Encyclopedia of Creativity(3. ed., pp. 642-647). Academic Press.


• Cross, Nigel. (2006). Designerly Ways of Knowing, British Library Cataloguing in Publication Data, Springer-Verlag London Limited.


• Dijksterhuis, Ap. & Nordgren, Loran. F. (2006). A theory of unconscious thought. Perspect. Psychol. Sci. 1, 95–109.


• Dijksterhuis, Ap. & Meurs, Teun. (2006). Where creativity resides: The generative power of unconscious thought. Consciousness and Cognition, 15, 135–146.


• Dijksterhuis, Ap. (2004). Think different: The merits of unconscious thought in preference development and decision making. Journal of PERSONALITY AND SOCIAL Psychology, 87, 586-598.


• Gilhooly Ken. J. & Georgiou, George. J. & Garrison, Jane. & Reston, Jon. D. & Sirota, Miroslav. (2012). Don’t wait to incubate: immediate versus delayed incubation in divergent thinking.Memory & Cognition, 40(6), 966–975.


• Gilhooly, Ken. J. & Georgiou, George. & Devery, Ultan. (2013). Incubation and creativity: do something different. Think. Reason. 19, 137–149.


• Goldschmidt, Gabriela. (1995). Visual Displays for Design:Imagery, Analogy and Databases, in Visual Databases in Architecture, Koutamanis A., Vermeulen I. and Timmermans H., Editors, Aldershot: Avebury, 53-74.


• Goncalves, &  Cardoso, Carlos. &  Badke-Schaub, Petra.  (2014). What inspires designers? Preferences on inspirational approaches during idea generation. Design Studies, 35, 1, 29-53.


• Helie, Sebastien., & Sun, Ron. (2010). Incubation, insight, and creative problem solving: A unified theory and a connectionist model, Psychological Review, 117, 994-1024.


• Herbert, A. Simon. (1973). The structure of ill-structured problems, Elsevier, 4(3-4), 181-201.


• Hey, Jonathan. H. G., & Agogino, Alice. M. (2007). Metaphors in Conceptual Design. ASME International Design Engineering Technical Conferences and Computers and Information in Engineering Conference. Las Vegas. Nevada. The USA.


• Isavi, Hasan., & Suleiman, Sarinaz. (2017). Metaphor and analogy in architectural design. Journal of Human and Social Sciences, 44(2),143-158.


• Islamia, Jamia Millia. (2021). Role of Analogy in Architecture Design Education. International Journal of Engineering Research & Technology (IJERT). 10 (09), September.


• Kowaltowski, Doris & Bianchi, Giovana & De Paiva, Valeria. T. (2010). Methods that may stimulate creativity and their use in architectural design education, International Journal of Design


• Kryssanov, V. V. & Tamaki, H., & Kitamura, S. (2001). Understanding Design Fundamentals: How Synthesis and Analysis Drive Creativity. Resulting in Emergence. Artificial Intelligence in Engineering. 15. 329-342.


• Lakoff, George & Johnsen, Mark. (2003). Metaphors we live by. London: The university of Chicago press.


• Linsey, Julie. S. & Laux, Jeff. & Clauss, Emily.F. & Wood, Kristin. L. & Markman. A.B (2007). Effects of Analogous Product Representation on Future Design-by-Analogy, Proceeding of the 2007 International Conference on Engineering Design. Paris. France.


• Linstone, Harold. A., & Turruf, Murray. (2002). The Delphi Method: Techniques and application (online). Available: Edu/pup.


• Majeed, Sara. R., & Al-Majidi, Basim. H. (2019). Analogical reasoning in architecture. Al-Qadisiyah Journal for Engineering Sciences, 12(1), 38–48.


• McGuigan, Frank. J. (1990). Experimental Psychology: Methods of Research (5th ED). Prentice-Hall International Editions.


• Perttula, Matti & Sipila, Pekka. (2007). The idea exposure paradigm in design idea generation. Journal of Engineering Design, 18, 93-102.


• Ritter, Simone. M. & Dijksterhuis, Ap. (2014). Creativity-the unconscious foundations of the incubation period. Front Hum Neurosci. 8, 215.


• Schooler, Jonathan. W., & Melcher, Joseph. (1995). The ineffability of insight. In S. M. Smith, T. B. Ward. & R. A. Finke (Eds). The creative cognition approach. Pp. 97-134. Cambridge, Ma: MIT Press.


• Segal, Eliaz. (2004). Incubation in insight problem-solving. Creat. Res. J. 16, 141–148.


• Steven. M., & Blankenship, Steven. E. (1989). Incubation effects. Bulletin of the Psychonomic Society. 27,311-314.


• Snyder, James C. & Catanese, Anthony J. (1979). Introduction to Architecture, Mc Graw- Hill, New York.


• Stone Fish, Linda., & Busby, Dean. M. (2005). The Delphi method. In D. M Sprenkle and F.P. Piercy [Eds.], Research Methods in Family Therapy. (pp.283-253). New York: Guilford.


• Storm, Benjamin. C., & Angelo, Genna. (2010). Overcoming fixation: creative problem solving and retrieval-induced forgetting Psychol. Sci. 21, 1263–1265


• Sun, Ron & Slusarz, Paul & Terry, Chris. (2005). The interaction of the explicit and the implicit in skill learning: a dual-process approach, Psychological Review, 112, 159-192.


• Tiensuu, Aleksi. (2012). Computational Thinking in regard to Thinking and Problem Solving, M.Sc. Thesis. School of Information Sciences. University of Tampere.


• Wang, Yingxu. & Chiew, Vincent. (2010). On the cognitive process of human problem solving, Cognitive Systems Research, 11, 81-92.


• Xhexhi, Klodjan. (2020). Metaphor in Eco Architecture. International Journal on Software Tools for Technology Transfer,8(8), 23-30.


• Yang, Haiyang & Chattopadhyay, Amitava & Zhang, Kuangjie & Dahl, Darren. W. (2012). Unconscious creativity: When can unconscious thought outperform conscious thought? Journal of Consumer Psychology, 22 (4), 573-581.