تحلیل دگرگونی های خانوادگی بر پایه برساخت‌های کنشی زنان و مردان از این دگرگونی ها در فرآیند گذار زندگی مشترکشان
شهناز بختیاری
1
(گروه جامعه شناسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)
حسین ابواحسن تنهایی
2
(گروه جامعه‌شناسی، دانشگاه تهران، دانشکده علوم اجتماعی، تهران، ایران (نویسنده مسئول) mousai@ut.ac.ir)
محمدمهدی لبیبی
3
(گروه جامعه شناسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)
میثم موسایی
4
(گروه جامعه شناسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)
الکلمات المفتاحية: نظریه زمینه‌ای, دگرگونی خانوادگی, زندگی مشترک زن و مرد,
ملخص المقالة :
این جستار، مطالعه ای توصیفی-تحلیلی بود که با هدف دست یابی به فهم برساخته های کنشی زندگی مشترک زنان و مردان از دگرگونی های خانوادگی در فرآیند گذار زندگی مشترک شان انجام گرفت. پژوهش به روش کیفی و با کمک راهبرد نظریه زمینه ای اجرا شد. بر مبنای این روش پژوهشگر با مراجعه مستقیم به مشارکت کنندگان، اطلاعات مورد نیاز را گردآوری و طی فرایند کد گذاری مورد تحلیل قرار داد. جامعه آماری، تمامی کارمندان متاهل دانشگاه های آزاد شهر تهران انتخاب شد. نمونه های مورد نیاز به کمک نمونه گیری هدفمند و در دسترس انتخاب گردید. که در نهایت طبق منطق اشباع نظری، نمونه نهایی 17 نفر تعیین شد. ابزار گردآوری اطلاعات مصاحبه کیفی با پرسش های باز و نیمه ساخت یافته بود برای تحلیل داده‌ها از منطق گذاری باز، محوری و انتخابی استراس و کوربین استفاده شد. تحلیل داده ها نشان داد که زوجین علل دگرگونی های خانوادگی در فرایند گذار زندگی مشترک شان را جابجایی ارزش های زوجین و خانواده و تکانه های مثبت و منفی برون فردی عنوان کردند که در شرایط پیش بینی ناپذیری و موقعیت های متغیر اتفاق می افتد؛ هرچند مداخله گرهایی چون، کیفیت حریم درون خانوادگی مزید بر علت می شد. زوجین در مواجهه با این تکانه ها از استراتژی های مختلفی چون درک موقعیت معطوف به آینده، مشارکت تعامل گرایانه و مدیریت زمان فرزند محور استفاده می کردند.
Adib-Haj Bagheri, Mohsen, Parvizi, Sarwar and Salsali, Mahosh (2010). Qualitative research methods. Second edition: Tehran, Beshri publishing center. [in persian]
Ali Mohammadi, F and Aghajani, A (2021). Predicting the quality of married life based on the commitment and empathy of couples in married students of Islamic Azad University, Qom branch. Cognitive Psychology and Psychiatry Quarterly, 8(4), 135-145 [in persian].
Amatudi, P. R., & Buer, D. D. (2001). The transmission of marital instability across generations: Relationship skills or commitment to marriage? Journal of Marriage & Family, 63(1), 1038-1051.
Babbie, E. (2007). The practice of social research, 11th ed.
Baby, Earl (2013). Research methods in social sciences. Translated by Fazel, Reza, 9th edition: Tehran, Samit Publications. [in persian]
Bakhtiari, Shahnaz, Tanhaii, Abolhassan, Labibi, Mohammad Mahdi and Mousai, Maitham (2021). Analysis of family transformations in the transition process of joint life of men and women with the help of data-based theory. Family Research, 17th year, No. 66, 145-166. [in persian]
Bakker, A. B., and Demerouti, E. (2013). “The spillover-crossover model,” in New Frontiers in Work and Family Research, eds J. Grzywacs and E. Demerouti (Hove Sussex: Psychology Press), 54–70.
Baxter, J., Hewitt, B. and Western, M. (2009) Who Uses Paid Domestic Labor in Australia? Choice and Constraint in Hiring Household Help. Feminist Economics, 15(1):1-26.
Baxter, J., Hewitt, B. and Western, M. (2009) Who Uses Paid Domestic Labor in Australia? Choice and Constraint in Hiring Household Help. Feminist Economics, 15(1):1-26.
Berkos KM, Denham J. (2017). Intimacy, Marital Satisfaction, and Third Party Imagined Interactions.Imagination, Cognition and Personality,36(3), 312–330.
Biehle, S. N and Mickelson, K. D. (2012). First-time parents’ expectations about the division of childcare and play. J. Fam. Psychol. 26, 36–45. doi: 10.1037/a0026608.
Brewster, Karin L. and Ronald R. Rindfuss.(2000). “Fertility and women’s employment in industrialized nations,” Annual Review of Sociology 26: 271–96.
Diekman, A. B., Clark, E. K., Johnston, A. M., Brown, E. R., and Steinberg, M. (2011). Malleability in communal goals and beliefs influences attraction to stem careers: evidence for a goal congruity perspective. J. Pers. Soc. Psychol. 101, 902–918.doi: 10.1037/a0025199.
Eagly, A. H., and Karau, S. J. (2002). Role congruity theory of prejudice toward female leaders. Psychol. Rev. 109, 573–598. doi: 10.1037/0033 295X.109.3.573
Eagly, A. H., Wood, W., and Diekman, A. (2000). “Social role theory of sex differences and similarities: a current appraisal,” in The Developmental Social Psychology of Gender, eds T. Eckes and H. M. Trautner (New York, NY: Psychology Press), 123–174.
England, P. (2010). The gender revolution. Uneven and Stalled Gender & Society, 24(2), 149–166.
England, P. (2011). Missing the big picture and making much ado about almost nothing: recent scholarship on gender and household work. J. Fam. Theory Rev. 3, 23–26. doi: 10.1111/j.1756-2589.2010.00077.
Espenshade, Thomas J. (1985). “Marriage trends in America: Estimates, implications, and underlying causes,” Population and Development Review 11: 193–245.
Fahlen, S. (2015). jender equality within dual-earner and dual-career couples across different policy regimes and norm systems in Europe. A project funded by European Union's Seventh Framework Programme under grant agreement no. 320116, familes and societies,48.
Flick, Ov (2008). An introduction to qualitative research. Translated by Jalili, Hadi, 2nd edition: Tehran, Ni publication. [in persian]
Flick, U. (2006). An introduction to qualitative research, translate Jalili. Hadi. Ney.
Goldscheider. F, Bernhardt.E, lappeGård. T. (2015). The Gender Revolution: A Framework for Understanding Changing Family and Demographic Behavior. POPULATION AND DEVELOPMENT REVIEW 41(2): 207–239
Hakanen, J. J., Peeters, M. C., and Perhoniemi, R. (2011). Enrichment processes and gain spirals at work and at home: A 3-year cross-lagged panel study. J. Occup. Organ. Psychol. 84, 8–30. doi: 10.1111/j.2044-8325.2010.02014.
Hariri, N. (2006). Principles and methods of qualitative research. Tehran, Islamic azad university science & research camus.
Hariri, Najala (2015). Principles and methods of qualitative research. First edition: Tehran, Islamic Azad University, Department of Research Sciences [in persian].
Hochschild, A., and Machung, A. (2012). The Second Shift: Working Families and the Revolution at Home. New York, NY: Penguin Books.
Hodges, A. J., and Park, B. (2013). Oppositional identities: dissimilarities in how women and men experience parent versus professional roles. J. Pers. Soc. Psychol. 105, 193–216. doi: 10.1037/a0032681
Jafari Bai, M., Rahmani Firouzjah, A., Forotan, Y. and Pahlavan, M. (2021). Study of the evolution of the Iranian family from the perspective of demographic indicators (1976-2016), Population Quarterly / 26th year, No. 109, 121-153. [in persian]
Jalai, Aida, Yousefzadeh, Payman and Bahrami, Bita. (2022).The effectiveness of Perma Seligman's training on the mental well-being, quality and life orientation of a single parent mother. Women and Family Studies, 15(57), 31-7. [in persian]
Junadele, A. and Rahnama, M. (2014). Transformation in the conventional model of the Iranian family (secondary analysis of national data). Family Research Quarterly, Year 10, Number 39, 296-277 [in persian].
Karakhani, M. (2014).Indicators of family status measurement, a basis for social policy making, Sociological Studies, 22, No. 2, 125-149. [in persian]
Karimi Vardanjani, M. (2019) Investigating healthy and unhealthy family interaction patterns (repulsions and attractions) from the point of view of Islamic teachings in comparison with the approaches of psychological science. New Approach Quarterly in Educational Sciences, 2(2), 91-76. [in persian]
Lawrence E, Barry RA, Brock RL, Bunde M, Langer A, Ro E, et al. (2011). The Relationship Quality Interview: Evidence of reliability, convergent and divergent validity, and incremental utility. Psychol Assess; 23(1): 44-63.
Lesthaeghe. R, The second demographic transition,1986–2020: sub-replacement fertility and risingcohabitation a global update. Genus 76, 10 https://doi.org/10.1186/s41118-020-00077-4.
Meeussen L, Veldman J and Van Laar C (2016) Combining Gender, Work, and Family Identities: The Cross-Over and Spill-Over of Gender Norms into Young Adults’ Work and Family Aspirations. Front. Psychol. 7:1781.
Molz, J. G. (2015). Making a Difference Together: Discourses of Transformation in Family Voluntourism. Journal of Sustainable Tourism, 24(3): 805-823.
Mozafari, Alireza and Berimani; Abu al-Qasim (2022). The relationship between family functioning and quality of life at school with the mediating role of academic self-efficacy in students. Sociological research. 16 (3), 107-129. [in persian]
olah, l, kotowska, I & richter, R. (2018). The New Roles of Men and Women and Implications for Families and Societies. A Demographic Perspective on Gender, Family and Health in Europe pp 41–64. https://link.springer.com.
Qi, X. (2016). "Family bond and family obligation: Continuity and transformation", Journal of Sociology, 52(1), pp. 39-52.
Ritzer, J. (2005). Sociological theories in the contemporary era. Translated by Mohsen, Talasi: Tehran, Ney Publishing.
Strauss, Anselm and Corbin, Juliet (2011). Principles and methods of qualitative research: basic theory - procedures and methods. Third edition: Tehran, Research Institute of Human Sciences and Cultural Studies. [in persian]
Strauss. A, Corbin. J. (2010). Basics of Qualitative Research. Translate Mohammadi. B, institute or Humanities and cultural studies.
Tolorunleke, C. A. (2014). Causes of marital conflicts amongst couples in nigeria: implication for counseling psychologists. Procedia -Social and Behavioral Science, 140, 21-26.
Van Steenbergen, E. F., and Ellemers, N. (2009). Is managing the work–family interface worthwhile? Benefits for employee health and performance. J. Organ. Behav. 30, 617–642. doi: 10.1002/job.569.
Van Steenbergen, E. F., Ellemers, N., and Mooijaart, A. (2007). How work and family can facilitate each other: distinct types of work-family facilitation and outcomes for women and men. J. Occup. Health Psychol. 12, 279–300. doi: 10.1037/1076-8998.12.3.279.
Wood, W and Eagly, A. H. (2009). Gender identity,” in Handbook of Individual Differences in Social Behavior, eds M. R. Leary and R. H. Hoyle (New York, NY: Guilford Press), 109 –125.
Zahiri Nia Mostafi, Valipour Zahra, Sarafraz Parnian. (2022). Investigating social health and factors affecting it among the employees of the executive bodies of Bandar Abbas city. Social-cultural development studies. 10 (4):202-222. [in persian]
_||_
Adib-Haj Bagheri, Mohsen, Parvizi, Sarwar and Salsali, Mahosh (2010). Qualitative research methods. Second edition: Tehran, Beshri publishing center. [in persian]
Ali Mohammadi, F and Aghajani, A (2021). Predicting the quality of married life based on the commitment and empathy of couples in married students of Islamic Azad University, Qom branch. Cognitive Psychology and Psychiatry Quarterly, 8(4), 135-145 [in persian].
Amatudi, P. R., & Buer, D. D. (2001). The transmission of marital instability across generations: Relationship skills or commitment to marriage? Journal of Marriage & Family, 63(1), 1038-1051.
Babbie, E. (2007). The practice of social research, 11th ed.
Baby, Earl (2013). Research methods in social sciences. Translated by Fazel, Reza, 9th edition: Tehran, Samit Publications. [in persian]
Bakhtiari, Shahnaz, Tanhaii, Abolhassan, Labibi, Mohammad Mahdi and Mousai, Maitham (2021). Analysis of family transformations in the transition process of joint life of men and women with the help of data-based theory. Family Research, 17th year, No. 66, 145-166. [in persian]
Bakker, A. B., and Demerouti, E. (2013). “The spillover-crossover model,” in New Frontiers in Work and Family Research, eds J. Grzywacs and E. Demerouti (Hove Sussex: Psychology Press), 54–70.
Baxter, J., Hewitt, B. and Western, M. (2009) Who Uses Paid Domestic Labor in Australia? Choice and Constraint in Hiring Household Help. Feminist Economics, 15(1):1-26.
Baxter, J., Hewitt, B. and Western, M. (2009) Who Uses Paid Domestic Labor in Australia? Choice and Constraint in Hiring Household Help. Feminist Economics, 15(1):1-26.
Berkos KM, Denham J. (2017). Intimacy, Marital Satisfaction, and Third Party Imagined Interactions.Imagination, Cognition and Personality,36(3), 312–330.
Biehle, S. N and Mickelson, K. D. (2012). First-time parents’ expectations about the division of childcare and play. J. Fam. Psychol. 26, 36–45. doi: 10.1037/a0026608.
Brewster, Karin L. and Ronald R. Rindfuss.(2000). “Fertility and women’s employment in industrialized nations,” Annual Review of Sociology 26: 271–96.
Diekman, A. B., Clark, E. K., Johnston, A. M., Brown, E. R., and Steinberg, M. (2011). Malleability in communal goals and beliefs influences attraction to stem careers: evidence for a goal congruity perspective. J. Pers. Soc. Psychol. 101, 902–918.doi: 10.1037/a0025199.
Eagly, A. H., and Karau, S. J. (2002). Role congruity theory of prejudice toward female leaders. Psychol. Rev. 109, 573–598. doi: 10.1037/0033 295X.109.3.573
Eagly, A. H., Wood, W., and Diekman, A. (2000). “Social role theory of sex differences and similarities: a current appraisal,” in The Developmental Social Psychology of Gender, eds T. Eckes and H. M. Trautner (New York, NY: Psychology Press), 123–174.
England, P. (2010). The gender revolution. Uneven and Stalled Gender & Society, 24(2), 149–166.
England, P. (2011). Missing the big picture and making much ado about almost nothing: recent scholarship on gender and household work. J. Fam. Theory Rev. 3, 23–26. doi: 10.1111/j.1756-2589.2010.00077.
Espenshade, Thomas J. (1985). “Marriage trends in America: Estimates, implications, and underlying causes,” Population and Development Review 11: 193–245.
Fahlen, S. (2015). jender equality within dual-earner and dual-career couples across different policy regimes and norm systems in Europe. A project funded by European Union's Seventh Framework Programme under grant agreement no. 320116, familes and societies,48.
Flick, Ov (2008). An introduction to qualitative research. Translated by Jalili, Hadi, 2nd edition: Tehran, Ni publication. [in persian]
Flick, U. (2006). An introduction to qualitative research, translate Jalili. Hadi. Ney.
Goldscheider. F, Bernhardt.E, lappeGård. T. (2015). The Gender Revolution: A Framework for Understanding Changing Family and Demographic Behavior. POPULATION AND DEVELOPMENT REVIEW 41(2): 207–239
Hakanen, J. J., Peeters, M. C., and Perhoniemi, R. (2011). Enrichment processes and gain spirals at work and at home: A 3-year cross-lagged panel study. J. Occup. Organ. Psychol. 84, 8–30. doi: 10.1111/j.2044-8325.2010.02014.
Hariri, N. (2006). Principles and methods of qualitative research. Tehran, Islamic azad university science & research camus.
Hariri, Najala (2015). Principles and methods of qualitative research. First edition: Tehran, Islamic Azad University, Department of Research Sciences [in persian].
Hochschild, A., and Machung, A. (2012). The Second Shift: Working Families and the Revolution at Home. New York, NY: Penguin Books.
Hodges, A. J., and Park, B. (2013). Oppositional identities: dissimilarities in how women and men experience parent versus professional roles. J. Pers. Soc. Psychol. 105, 193–216. doi: 10.1037/a0032681
Jafari Bai, M., Rahmani Firouzjah, A., Forotan, Y. and Pahlavan, M. (2021). Study of the evolution of the Iranian family from the perspective of demographic indicators (1976-2016), Population Quarterly / 26th year, No. 109, 121-153. [in persian]
Jalai, Aida, Yousefzadeh, Payman and Bahrami, Bita. (2022).The effectiveness of Perma Seligman's training on the mental well-being, quality and life orientation of a single parent mother. Women and Family Studies, 15(57), 31-7. [in persian]
Junadele, A. and Rahnama, M. (2014). Transformation in the conventional model of the Iranian family (secondary analysis of national data). Family Research Quarterly, Year 10, Number 39, 296-277 [in persian].
Karakhani, M. (2014).Indicators of family status measurement, a basis for social policy making, Sociological Studies, 22, No. 2, 125-149. [in persian]
Karimi Vardanjani, M. (2019) Investigating healthy and unhealthy family interaction patterns (repulsions and attractions) from the point of view of Islamic teachings in comparison with the approaches of psychological science. New Approach Quarterly in Educational Sciences, 2(2), 91-76. [in persian]
Lawrence E, Barry RA, Brock RL, Bunde M, Langer A, Ro E, et al. (2011). The Relationship Quality Interview: Evidence of reliability, convergent and divergent validity, and incremental utility. Psychol Assess; 23(1): 44-63.
Lesthaeghe. R, The second demographic transition,1986–2020: sub-replacement fertility and risingcohabitation a global update. Genus 76, 10 https://doi.org/10.1186/s41118-020-00077-4.
Meeussen L, Veldman J and Van Laar C (2016) Combining Gender, Work, and Family Identities: The Cross-Over and Spill-Over of Gender Norms into Young Adults’ Work and Family Aspirations. Front. Psychol. 7:1781.
Molz, J. G. (2015). Making a Difference Together: Discourses of Transformation in Family Voluntourism. Journal of Sustainable Tourism, 24(3): 805-823.
Mozafari, Alireza and Berimani; Abu al-Qasim (2022). The relationship between family functioning and quality of life at school with the mediating role of academic self-efficacy in students. Sociological research. 16 (3), 107-129. [in persian]
olah, l, kotowska, I & richter, R. (2018). The New Roles of Men and Women and Implications for Families and Societies. A Demographic Perspective on Gender, Family and Health in Europe pp 41–64. https://link.springer.com.
Qi, X. (2016). "Family bond and family obligation: Continuity and transformation", Journal of Sociology, 52(1), pp. 39-52.
Ritzer, J. (2005). Sociological theories in the contemporary era. Translated by Mohsen, Talasi: Tehran, Ney Publishing.
Strauss, Anselm and Corbin, Juliet (2011). Principles and methods of qualitative research: basic theory - procedures and methods. Third edition: Tehran, Research Institute of Human Sciences and Cultural Studies. [in persian]
Strauss. A, Corbin. J. (2010). Basics of Qualitative Research. Translate Mohammadi. B, institute or Humanities and cultural studies.
Tolorunleke, C. A. (2014). Causes of marital conflicts amongst couples in nigeria: implication for counseling psychologists. Procedia -Social and Behavioral Science, 140, 21-26.
Van Steenbergen, E. F., and Ellemers, N. (2009). Is managing the work–family interface worthwhile? Benefits for employee health and performance. J. Organ. Behav. 30, 617–642. doi: 10.1002/job.569.
Van Steenbergen, E. F., Ellemers, N., and Mooijaart, A. (2007). How work and family can facilitate each other: distinct types of work-family facilitation and outcomes for women and men. J. Occup. Health Psychol. 12, 279–300. doi: 10.1037/1076-8998.12.3.279.
Wood, W and Eagly, A. H. (2009). Gender identity,” in Handbook of Individual Differences in Social Behavior, eds M. R. Leary and R. H. Hoyle (New York, NY: Guilford Press), 109 –125.
Zahiri Nia Mostafi, Valipour Zahra, Sarafraz Parnian. (2022). Investigating social health and factors affecting it among the employees of the executive bodies of Bandar Abbas city. Social-cultural development studies. 10 (4):202-222. [in persian]
تحليل دگرگونيهاي خانوادگي بر پايه برساخت‌هاي کنشي زنان و مردان از اين دگرگوني‌ها در فرآيند گذار زندگي مشترکشان
چکيده
اين جستار، مطالعهاي توصيفي-تحليلي بود که با هدف دستيابي به فهم برساخته‌هاي کنشي زندگي مشترک زنان و مردان از دگرگونيهاي خانوادگي در فرآيند گذار زندگي مشترکشان انجام گرفت. پژوهش به روش کيفي و با کمک راهبرد نظريه زمينهاي اجرا شد. بر مبناي اين روش پژوهشگر با مراجعه مستقيم به مشارکت‌کنندگان، اطلاعات مورد نياز را گردآوري و طي فرايند کدگذاري مورد تحليل قرار داد. جامعه آماري، تمامي کارمندان متاهل دانشگاههاي آزاد شهر تهران انتخاب شد. نمونههاي مورد نياز به کمک نمونهگيري هدفمند و در دسترس انتخاب گرديد. که در نهايت طبق منطق اشباع نظري، نمونه نهايي 17 نفر تعيين شد. ابزار گردآوري اطلاعات مصاحبه کيفي با پرسشهاي باز و نيمهساختيافته بود براي تحليل داده‌ها از منطق گذاري باز، محوري و انتخابي استراس و کوربين استفاده شد. تحليل داده‌ها نشان داد که زوجين علل دگرگونيهاي خانوادگي در فرايند گذار زندگي مشترکشان را جابجايي ارزشهاي زوجين و خانواده و تکانههاي مثبت و منفي برون فردي عنوان کردند که در شرايط پيشبيني ناپذيري و موقعيتهاي متغير اتفاق ميافتد؛ هرچند مداخلهگرهايي چون، کيفيت حريم درون خانوادگي مزيد بر علت ميشد. زوجين در مواجهه با اين تکانهها از استراتژيهاي مختلفي چون درک موقعيت معطوف به آينده، مشارکتتعاملگرايانه و مديريت زمان فرزندمحور استفاده ميکردند.
کليدواژه: دگرگوني خانوادگي، زندگي مشترک زن و مرد، نظريه زمينهاي
1. بيان مسئله
هويت پديدهها در جهان معاصر بيشتر از هر زمان ديگري لرزان و دستخوش تغيير شدهاند؛ تا جايي که حتا خانواده که از پايدارترين پديدهها در گذار تاريخي بود نيز متأثر گشته است. اين دگرگوني در خانواده گاه در شکل و ساختار بوده است؛ گاه در حوزه فعاليت و نقش اعضا نمود داشت. دگرگونيهايي که به نوعي با روح حاکم بر جهان معاصر که با تنوع مصرفگرايي و گستردگينيازها تعريف مي‌شود، سازگار و پيوسته است. به عبارتي ميتوان گفت بخش قابل توجهي از دگرگونيخانوادهها، از نياز به کار اعضا و اشتغال براي رفع نيازها متأثر گشته است. برخي، نقطه آغاز اين پديده را گسترش اشتغال زنان عنوان کردند که در نتيجه آن فرزندآوري محدود شد(18و 12). خانواده به‌منزله کوچکترين و درعين حال منسجم‌ترين گروه موجود در جامعه محسوب مي‌شود و به طور معمول، متشکل از پدر و مادر، فرزند يا فرزندان است (29). برخي، دگرگونيهاي خانوادگي را در نتيجه گسترش دايره قدرت زنان در بطن و پوسته خانواده معرفي کردند که در نتيجه آن، زنان به سوي ايدهي «داشتن همه چيز» حرکت کردند؛ ايدهاي که در آن زنان ضمن حفظ نقشهاي قبلي خود، بيشتر به سمت شغلهاي مردانه گرايش پيدا کردند و جاهطلبيهاي خود را در کسب شغلهاي مردانه ميديدند(22). از سويي مردان نيز با پذيرش واگذاري بخشي از مسئوليتهايشان به ديگري، نسبت به تأمين نيازها استقبال کرده‌اند، که ميتوان از آن با عنوان «واگذاري خوشايند» نام برد. بدين معني که اگر تا ديروز مرد متعهد به برآورده کردن نيازهاي مادي، آرامش و رفاه اعضا خانواده بود؛ با تقسيم بخشي از اين تعهدات با ساير اعضا خانواده، احساس راحتي خوشايند و رضايتبخشي بدست ميآورد. هر چند اين واگذاري بدون هزينه نخواهد بود. از مهمترين هزينهها، از دست دادن قدرت تام تصميمگيري و فرماندهي در خانواده است که حتا مي‌تواند به نقطه آغاز مشاجرات، فروپاشي و ناهنجارييهايي منجر شود که خود مسئلهي ديگري است که نياز به پژوهش مستقلي دارد. اما آنچه به اين بحث مربوط است اينکه واگذاري مسئوليت سنتي، براي کنشگران خانواده نقشهاي جديدي را تعريف مي‌کند. اين نقشها، پيامدهاي قابل پيشبيني و غيرقابل پيشبيني به دنبال ميآورد که خانواده را با دگرگونيهاي کنشي، هنجاري، و کارکردي مواجه مي‌کند. موازي با تغيير نيازهاي مؤثر بر دگرگونيهاي خانوادگي در گذر زماني مختلف، تغيير نگرش سيساستها و اعضا خانواده نيز مي‌تواند نقش مهمي در دگرگونيهاي هويتي-ساختاري خانواده ايجاد کند. گاهي نگرشي برجامعه حاکم مي‌شود که در پي آن، سيساستهاي حمايتگرايانهي فرزندآوري به نفع زن، در مقوله‌هاي انعطافپذيري شغلي، مرخصي با حقوق و کار پارهوقت با مزاياي کامل نوع خاصي از ارتباطات درون خانوادگي را شکل مي‌دهد. گاهي در جهت عکس، سياستي بدون تفاوت جنسيتي در جامعه و اشتغال اعمال مي‌شود که در نتيجه آن اعضا خانواده به صورت برابر در مؤلفههاي بيروني و دروني مرتبط با خانواده نقش ايفا مي‌کنند. اما نگرشِ خود کنشگران درون خانواده نيز نقش تعيينکنندهاي در دگرگوني يا پايداري ساختار خانواده دارد. تفاوت ديدگاه برنامهريز و هدايتگر خانوده(زن يا مرد) مبني بر اينکه هر دو عضو درآمدزا باشند يا يکي از آنها(به صورت سنتي زن نبايد در بيرون کار کند و وظيفه او خانهداري است)؛ يا تعارض ديدگاه در مورد بعد خانواده، زائيده دگرگونيهاي بالقوهاي را در خانواده به وجود ميآورد. اين موارد، دگرگونيهاي خانوادگي حتمي يا احتمالي هستند که احتمالا در فرايند زندگي مشترک زنان و مردان ايجاد مي‌کند. در ايران که به صورت سنتي خانواده برخوردار از ارزشهاي اعتقادي و قدسي تعريف ميشد، مواجه با دگرگونيهاي خانوادگي هم از سوي زنان هم از سوي مردان در فرايند زندگي مشترکشان، مي‌تواند معناي منحصر بفردي ارائه دهد. اما اينجا مسئله نه کشف دگرگونيهاي خانوادگي، بلکه زنان و مردان عضويت يک خانواده، اين دگرگوني‌ها چگون تفسير و برساخت مي‌کنند. همين مسئله پژوهشگر را برآن داشت تا بهعنوان يک هدف راهبردي، به واکاوي کنشهاي زنان و مردان در فرايندزندگي مشترکشان در مواجهه با اين دگرگوني‌ها بپردازد؛ و به اين پرسش اساسي پاسخ دهد که: دگرگونيهاي خانوادگي در فرايند گذار زندگي مشترک زنان و مردان از نظر آنها چگونه فهم و برساخته مي شود؟
2. ادبيات پژوهش
2.1. ادبيات تجربي
مطالعات تجربي نيز تأثيرپذيري کنشهاي زن و مرد را از دگرگونيهاي دروني و بيروني، مورد بررسي و واکاوي قرار دادند. اولا و همکاران(۲۰۱۸) در پژوهش خود عنوان کردند که تقسيم کارِ خانه بين زنان و مردان در فرايند زندگي مشترکشان بر اساس مدل‌هاي خانواده و مشارکت در بازار کار و تامين هزينههاي زندگي متفاوت است؛ هرچند روند کلي نشان از پذيرش نقشهاي جديد از سوي زنان و تغيير نقش مردان دارد، اما در فرآيند گذار زندگي مشترک تغييرات، بيشتر متاثر از مشارکت زنان در کار و دستمزد آنها بوده است تا مردان. ژرمنمولز1(۲۰۱۵) در پژوهشي با عنوان شکلگيري تفاهم همنوا: گفتمان‌هاي مهاجرت‌هاي داوطلبانه خانوادگي، به اين نتيجه رسيد که خانوادهها بهعنوان راهبردي براي تقويت پيوند خانوادگي، گردشگري داوطلبانه را انجام مي‌دهند. آنها وجود فرزند در خانواده را يک عامل محدودکننده براي اين امر ميبينند. کاي2(۲۰۱۶) در پژوهشِ پيوند و تحول خانواده: تداوم و تحول، عنوان کرد در حالي که تز فرديسازي، پيوند بين اعضاي خانواده را در حال کمتر شدن نشان مي‌دهد؛ اما پژوهشهاي جديد، وجود پيوند و تعهدات خانوادگي را حتي با وجود اينکه زمينه‌هاي تضعيف آنها به قوت خود باقي است، تأييد مي‌کند، هرچند اين پيوندها بيشتر به حمايت مالي و عاطفي از والدين و از والدين به فرزندان معطوف است. ميوسن و همکاران(۲۰۱۶) در پژوهشي باعنوان ترکيب جنسيت، کار و هويت خانوادگي عنوان کردند، بزرگسالان هنجارهاي جنسيتي را براي تخصيص سازگاري بيشتر بين هويت زن و خانواده و هويت مرد و کار و بالعکس درک مي‌کنند. درحالي که هويت خانوادگي در بزرگسالان جوان تغيير کرد و آنهارا براي حضور مشترک هويت شغلي و خانوادگي آماده کرد و به آنها هويت چندگانه بخشيد. فالن3(۲۰۱۵)در پژوهشي با عنوان برابري جنسيتي در بين زوج‌هاي داراي شغل دوگانه و دوشغله در رژيمهاي مختلف سياستگذاري اروپا، به اين نتيجه رسيد که زوج‌هاي دو شغله، زوج‌هاي زن شاغل و زوج هاي زن تکدرآمد، وظايف خانه را مساويتر از زوج‌هاي دو درآمد تقسيم مي‌کنند. جعفريبائي و همکاران(1398) عنوان کردند، شــاخصهاي جمعيتــي ولادت، ازدواج و طــلاق خانـواده ايرانـي طـي چهل سـال تغييراساسـي را تجربـه کـرده اسـت. رشـد منفـي ولادت و کاهش رشـد ازدواج درمقايسـه بـا رشـد چنـد برابـري طلـاق را ميتـوان نشـانههاي جمعيتـي دانسـت کـه ايـران را در مرحلـه دوم گـذار جمعيتـي قـرار داده اسـت. از طرفـي تشـديد روابـط اجتماعـي بـدون مـرز در قالـب شـبکههاي گسـترده ارتباطـي موجـب تحـول در نگرشها، ارزشها و چارچوبهـاي زندگـي سـنتي شـده اسـت. بويـژه دگرگونـي هويـت زنـان بـه عنـوان يـک عضـو موثـر در زاد و ولـد، تحـت تاثيـر جهانـي شـدن، توانسـت نقشـي تاثيـر گـذار در تحـول خانـواده را رقـم بزنـد. عليمحمدي و آقاجاني(1400) در پژوهش خود دريافتند که تعهد و همدلي نقش بسزايي در کيفيت زندگي مشترک زنان و مردان دارد. جنادله(1393) عنوان کرد، خانواده امروزي به دلايل گسترش ارزشهاي مدرني چون، فردگرايي، استقلال و خودمختاري افراد دگرگونيهاي خانوادگي در روابط مشترک دوجنس به وجود آمد. قاراخاني(1394)در پژوهش خود پيرامون دگرگونيهاي خانواده عنوان کرد،دگرگونيهاي کارکردي خانواده در ايران با مؤلفههاي اقتصادي، تقسيمکار، کيفيت عاطفي، روابط درونخانوادگي، کارکردهاي هنجاري و تغييرات ارزشي مشخص مي‌شود. بختياري و همکاران(1400) در پژوهش خود عنوان کردند که پيامدهاي دگرگوني خانوادگي از نظر زنان و مردان متاهل، عمدتا با موضعگيريهاي ناهمسو همراه است و برداشتهاي دوگانه از دگرگوني خانوادگي دارند، اما آنها نوعي رويکرد سازگاري و پذيرش اجباري دگرگوني‌ها در زندگي مشترکشان اتخاذ مي‌کنند.
2.2. ادبيات نظري
سلامت اجتماعي يکي از مهمترين ارکان بهزيستي و ارتقاي کيفيت زندگي در هر جامعه‌اي است. در همين راستا تحقيق حاضر از يک‌سو، بررسي ابعاد مختلف سلامت اجتماعي را دنبال مي‌کند و از سوي ديگر رابطۀ سلامت اجتماعي را با يکي از اساسي‌ترين متغيرها يعني احساس امنيت بررسي کرده است (47). ساختار خانواده در دهههاي اخير دچار دگرگونيهاي گستردهاي شد(38). اين دگرگوني‌ها، واکنشهاي متفاوتي از سوي زوجين در طول زندگي مشترکشان داشت، که هرکدام از آنها به نحوي آن را تفسير و مکانيزمهاي متناسب اتخاذ مي‌کنند(16). مفهوم کيفيت زندگي همواره موضوعي چالشبرانگيز بوده و شامل ارزيابي و ادراک افراد از وضعيت زندگيشان بر اساس بافت فرهنگي و نظام ارزشي حاکم و ارتباط اين عوامل با انتظارات، اهداف، معيارها و علايق شخصي است (2022). پذيرش همزمان يا مجزاي نقشهاي چندهويتي چون کار، تربيت و خانواده، از دگرگونيهايي است که خانواده امروزي را متفاوت کرده است. در اين شکل جديد، ويژگيهاي تقسيم و تعديل خواسته‌ها، استقلال و وابستگي متفاوت، نقشهاي چندهويتي در پراکسيس و نگرش کنشگران خانواده نمود پيدا کرد و در فرايند گذار زندگي مشترک زنان و مردان متاهل، حالتهاي مختلفي به خود گرفت. از وابستگي تام گرفته تا خودمحوري و استقلال مالي، نقشهاي مشترک، پرداختن به امور خانوادگي و پذيرش هويتهاي چندگانهي کار، خانواده و تربيت. حضور همزمان اين هويتها بهعنوان عامل متضاد يا سازگار، پيامدهاي مهمي روي شکل، درآمد و اصول دموکراسي در خانواده گذاشت(44). گرايش يا فاصله گرفتن از هر کدام از اين هويتهاي چندگانه، کنشهاي درون خانوادگي را تحت تاثير قرار خواهد داد(35). اينکه چه ميزان، زوجين، همديگر را در هويت جديد بپذيرند؛ به دوکاري توافقي دست بزنند؛ تمايل به فرزندآوري داشته باشند يا نه؛ مسائل را به شکل دموکراتيک ببينند و مستقلانه تصميم بگيرند يا نيمه مستقل باشند(15)؛ مي‌تواند فهم همگرا يا واگرايي نسبت به کنشهاي همديگر در طول دوران زندگي مشترکشان ايجاد کند و حوزه زندگي آنها را تحت تاثير قرار دهد(46). به دليل درهم‌تنيدگي کار، جنسيت و هويت خانوادگي در زندگي مدرن، اولويتهاي ترجيحي زن يا همسر، مي‌تواند از يک حوزه به حوزه ديگر انتقال يابد يا محور قرار گيرد(7). ترجيحهايي که مي‌تواند به بازنگري و بازتعريف ساحتهاي زندگي مشترک زوجين بيانجامد. ترجيحهاي هنجاري4 که پيشروي زن و مرد در چارچوب زندگي مشترکشان است عبارتند از: هنجارهاي زنانگي_مردانگي، تعيين مي‌کنند که کدام نقشها براي مردان و کدام نقشها براي زنان مناسبتر و قابل پذيرشترند(14). هنجارهاي شغلي-خانوادگي تعيين مي‌کنند که آيا هويتهاي مردانه همچنان با هويتکاري سازگاري دارد، و هويت زنانه با هنجارهاي خانوادگي، يا بالعکس؛ يا هويت چندگانه به خود گرفته است(27). در فرايند اين هنجار، چنانچه يکي کمتر از ديگري کار کند، دو حالت پيش خواهد آمد يا ديگري مجبور است بيشتر کار کند، يا به بازنگري ادامه به زندگي مشترک ميانجامد(11). هنجارهاي ارزشي_اجتماعي بيانگر جهتگيري آرزوها و باورها ارزشمدارانه، گسترش دامنه تعاملات اجتماعي برونخانوادگي و کنش معطوف به ديگري(همسر، فرزند و...) در فرآيند گذار زندگي مشترکشان است(13). اينکه زوج بر اساس تمايلات هويتي و ذهني خود کنشي را ترجيح دهد، که در نتيجه آن پاداش اجتماعي و اقتصادي دريافت کند(شغل بيرون و...)، يا با مجازات عرفي مواجه بشود يا نشود(پذيرش، مقاومت يا مخالفت همسر و...)، مي‌تواند کميت و کيفيت بعد، ساختار و هنجار خانوادگي زوجين را در فرايند زندگي مشترکشان متاثر کند. هنجارهاي موازي_چندگانه متناسب با اقتضائات زندگي مدرن تنوع نيازها و ديجيتاليزه شدن حريمهاي خانوادگي شکل متفاوتي از با هم بودن زوجين را برساخت کرده به نحوي که تعداد زيادي زوجين به صورت همزمان هنجارها و ارزشهاي درون خانوادگي( نقش همسري، توليد نسل و فرزندپروري و...) وهنجارهاي شغلي و ساختاري (دورکاري، آموزشهاي مجازي، شغلهاي مجازي،...) را به صورت همزمان و موازي پذيرفتند(23). مطالعات نشان داد که پذيرش هنجارهاي چندگانه در ميان زنان بيشتر از مردان است(45) و زنان تمايل بيشتري به زندگي حرفهاي پيدا کردند(17)؛ درحالي که همچنان مسئوليت هنجارهاي خانوادگي را نگه داشته و به آن پايبندند(26). هرچند داشتن درآمد زنان، تمايل آنها را به برونسپاري کارهاي خانه بيشتر کرده است(8).
3-روش پژوهش
اين جستار يک مطالعه توصيفي-تحليلي است که به روش کيفي و با استفاده از راهبرد نظريهزمينهاي انجام گرفت. بدين صورت که پژوهشگر براي فهم برساخت‌هاي کنشي-هنجاري زنان و مردان متاهل در فرآيند گذار زندگي مشترکشان، با مراجعه حضوري و شناسايي مشارکت‌کنندگان هدف، اطلاعات موردنياز را گردآوري کرد. براي اين منظور زنان و مردان متاهل شاغل(کارمند) دانشگاههاي آزاد تهران بهعنوان جامعه آماري انتخاب شد. سپس از ميان آنها، نمونههاي مورد نظر، با کمک نمونهگيري هدفمند و در دسترس انتخاب شد. در اين روش تعداد نمونه‌ها براساس منطق اشباع نظري تعيين شد که بر مبناي آن گردآوري اطلاعات تا جايي ادامه پيدا کرد که ديگر اطلاعات جديدي اضافه نشد(2010). در نهايت حجم نمونه 17نفر بدست آمد. براي تحليل داده‌ها از رويه رمزگذاري استرس و کوربين استفاده شد که شامل، رمزگذاري باز، رمزگذاري محوري و رمزگذاري انتخابي است(همان). با توجه به اينکه در نظريه زمينهاي، فرايند گردآوري و تحليل داده‌ها بهصورت همزمان و جزئي از مراحل تکميل نظريه است(5)؛ در گام اول از طريق طبقهبندي و نامگذاري داده‌ها رمزها استخراج شد. در گام دوم داده‌ها مجدد گروهبندي شده و پژوهشگر با کمک مقوله‌هاي رمزهاي باز، مفاهيم و مقوله‌هاي تحليلي بيشتري را استخراج کرد؛ و در گام سوم که در واقع انتزاعيترين سطح است، با پيوند مقوله‌هاي محوري و شناسايي مقوله اصلي که بتواند به ساير مقولهها نظم ببخشد، مقولهي مرکزي شناسايي شد(2011). ابزار گردآوري اطلاعات در اين پژوهش، مصاحبه کيفي با پرسشهاي ساختنيافته و نيمهساختيافته بود. براين اساس پژوهشگر نخست با کمک استاد راهنما و مشاورين5 پژوهش، پرسشهاي باز و بدون ساختاري را طراحي کرد. پرسشهايي که منطق آنها فاقد جهت بودن آنهاست(21). ازجمله پرسشهايي مانند، در طول زندگي مشترکتان چه تغييراتي فضاي خانوادگيتان را بيشتر تحت تاثير قرار داد؟ که به دنبال آن پرسشهايي مانند، اين تاثيرگذاري چگونه بود؟ اين تغييرات براي زندگي مشترکتان مفيد بوده يا مضر؟ چگونه ميتوان آثار آنها را کم کرد؟ از چه استراتژيهايي براي مواجهه با اين دگرگوني استفاده مي‌کنيد؟، مطرح ميشد. البته محورهاي مطرح شده از طرف مشارکت‌کنندگان در طول مصاحبه تاثير زيادي بر سبک و نوع پرسشهاي نيمه ساختيافته داشت. اين پرسشها که از پرسشهاي مولد سرچشمه ميگيرند، به گردآوري هدفمند انواع خاصي از داده‌ها که سمت و سوي پژوهش را جهت مي‌دهند کمک کرد (21). در واقع همين پرسشها هستند که به افزايش قابليت اعتماد در پژوهش کيفي کمک مي‌کنند و در کنار تنظيم درست راهبرد مناسب براي شناسايي پديده مورد مطالعه، جزئيات لازم را با صحبت و دقت و بهصورت شفاف بيان مي‌کند(24)؛ به نحوي که گام اول مسير حسابرسي6 که از طريق آن امکان بازرسي و کنترل قابليت اعتماد پژوهش ميسر مي‌شود، را فراهم مي‌کنند(24). در پايان مصاحبهها و اطميان پژوهشگر از کفايت اطلاعات، با محاسبه زمان شروع و پايان هر مصاحبه و جمع آنها، مشخص شد که متوسط زمان هر مصاحبه 70 دقيقه بود7.
جدول1: مشخصات دموگرافي مشارکت‌کنندگان
تعداد فرزند | شاغل بودن همسر | سن | مدت ازدواج | جنس | مشارکت کننده | رديف |
1 | ندارد | 33 | 9 | مرد | بهروز | 1 |
2 | دارد | 37 | 6 | مرد | عليمحمد | 2 |
1 | دارد | 33 | 6 | زن | زينب | 3 |
0 | دارد | 35 | 8 | مرد | حميد | 4 |
3 | دارد | 57 | 24 | مرد | حسينعلي | 5 |
2 | دارد | 46 | 17 | زن | فرزانه | 6 |
1 | ندارد(آزاد) | 41 | 12 | زن | گلرخ | 7 |
0 | ندارد | 34 | 2 | زن | سميه | 8 |
1 | دارد | 27 | 3 | زن | پريسا | 9 |
4 | دارد | 52 | 22 | مرد | مقداد | 10 |
0 | دارد | 30 | 3 | زن | سحرنا | 11 |
0 | ندارد | 32 | 3 | مرد | سهراب | 12 |
2 | بازنشسته | 53 | 29 | زن | نرگس | 13 |
4 | دارد | 48 | 23 | مرد | علياصغر | 14 |
2 | دارد | 42 | 15 | زن | شهرزاد | 15 |
0 | دارد | 31 | 10 | زن | سيمين | 16 |
6 | دارد | 50 | 20 | مرد | بهمن | 17 |
يافته‌هاي جدول1 نشان مي‌دهد، افراد زير 35سال تمايل کمتري به فرزندآوري دارند، عاملي که بود و نبودش مي‌تواند تأثير زيادي بر توافقات و تعاملات زوجين در فرايند گذار زندگي مشترک زنان و مردان داشته باشد. همچنين اکثر نمونه مورد مطالعه همسر شاغل بودند که اين شاخص نيز مي‌تواند بر شکل، حريم و جايگاه زوجين به هم تأثيرگذار باشد.
4-يافته‌هاي پژوهش
تجزيه و تحليل داده‌ها طبق الگوي استراوس و کوربين انجام گرفت. بر مبناي اين الگو، طبقهبندي گزارهها و مقولات، در نتيجهي مراحل کدگذاري که متضمن شرايط علي، شرايط زمينهاي، پديده مرکزي، استراتژي، شرايط ميانجي و پيامد باشد، انجام گرفت.
شرايط علي: اشاره به حوادث، وقايع و اتفاقهايي که به وقوع يا گسترش پديدهاي ميانجامد(42). در اين مطالعه جابجايي ارزشها و فرايند گذار مثبت و منفي به عنوان علل دگرگونيهاي خانوادگي از نگاه زنان و مردان متاهل برساخته شد.
جابجايي ارزشها: دگرگونيهايي که در خانواده بوجود ميآيد، مي‌تواند دلايل گوناگوني داشته باشد، که اين دلايل به نحو مختلفي از سوي زنان و مردان متاهل برساخت مي‌شود: «...من قبل از ازدواج خيلي بچه دوست داشتم اوايل ازدواج هم همينگونه بود. ولي بمرور ذهنم عوض شد. چيزاي ديگهاي برام اولويت شد. ديدم زندگي ادام براي خودشه، بچههاي امروزي را که ميبينم، اصلا نميخوام خودمو اسير چنين شرايطي کنم. الان تفريحاتم، لذتم، کارم براي خودمه......مگه چند سال ميخوام زنده بمونم.... از خوشيهاي خودم بزنم که چي بشه....ميام سرکار با همکارام راحتيم، ميريم تفريح و...(مشارکت کننده،17،9). «....من کلا کمتر خودمو فداي کسي ميکنم حتي خانواده و بستگانم. براي کسي بمير که برات تب کنه. اگه خودم قوي نباشم هيچکس بهم بها نميده..... چه نوع قوي؟ همه چيز؛ کار کنم، درآمد داشته باشم که بنظرم محتاج کسي نباشي حتي خانواده خيلي مشکلات را حل مي کنه، سلامت باشم، تو خانواده امروزي اينا اصله، تهش اين ميشه که پيري ميشي بچهها بندازت خانه سالمندان...(مشارکتکننده11،16)«...واقعيتش بارها براي خودم اتفاق افتاد همسرم غر ميزنه که مثلا آرايش و مد و ... براي چيته، اما خودش موقعي ک به خودم بهتر ميرسيدم بيشتر بهم توجه ميکرد، اين واقعيته، ميتونيم خودمونو گول بزنيم؟ گاهي با خودم فک ميکنم وقتي که از بر رو بيفتم چه اتفاقي ميفته؟ همسر و بچه تا حدي ميتونن مهم باشن.... اگه شکسته بشم احساسم اينه که از چشم ميوفتم تا خودت نباشي نميتوني براي بقيه هم مفيد باشي......»(مشارکتکننده18دريا 43ساله). به نظر ميرسد ويژگيهاي هويتي و ذهني افراد در شاخصهاي خانوادگي، تحت تأثير ساختارهاي عيني و ذهني بيروني قرارگرفته است و هنجارهاي جديدي نمود پيداکرد. در اين وضعيت زنان و مردان در گذار زندگي مشترکشان با عبور از کارکردهاي سنتي خانواده يعني توليد مثل، خانواده گسترده، خانواده مردکار و زنخانهدار عبور کردند؛ طرفين ارزشهاي خود را در عرصههاي ديگري جستجو مي‌کنند؛ که ديگر داشتن فرزند و نگهداشت خانواده به هرقيمتي ارزش نيست.«....ايدهآل من بهعنوان زن و شوهري بدون فرزند است.... من به داشتن تعداد زيادي فرزند فکر نميکنم تجربه بد خانواده شلوغ پدريمو دارم.. خدار را شکر در اکثر تفکراتمون به هم نزديک هست فقط مدتي است در قضيه کار اختلاف ديدگاه درست شده که ما که خانواده شلوغي نيستيم اين همه کار براي چيه و از اين حرفا....»(مشارکتکننده12). بهنظر ميرسد نگرش افراد نسبت زندگي مشترک متاهلي در حال پذيرش نوع جديدي از کنارهم بودن است که در آن سوژهها خودستايندهتر و قرارداديتر شدهاند.
فرايند گذار مثبت و منفي: براي بعضي، تغييرات به سمت دور شدن مثبت ازهم منجر شده است(مشارکتکننده6). «....و به دليل شغلمون در شهر و درآمد، با فاصله بسيار از خانواده خود و همسرم قرار دارم و اين دوريگزيني گرچه باعث شده رابطه من و همسرم فقط به خودمون متکي باشه ولي از خانواده خود و همسرم و خويشاوندان فاصله بگيريم که خيلي هم بد نبوده، در تصميمگيريهاي احساسي و سنتي و دخالت گونه والدينم برزندگي شخصيم کاسته»(مشارکتکننده2). در حالي که براي بعضي تغييرات تا حد بحرانهايي چون بياعتمادي پيش رفته است«....صميميت از بين رفته و نسبت به ديگران يک حس بياعتمادي داريم و درگذشته با اقوام نزديک به صورت دسته جمعي به کارهاي خانگي مثل (ترشي انداختن – رب پختن – آبغوره گرفتن و.... )ميپرداختيم ولي الان ديگه اون صميمت از بين رفته و کسي حوصله کارهاي دسته جمعي را ندارد و حتي خواهر برادرام و بچهام که ازدواج کرده را هم سالي يکبار نميبينم هرکس به فکر خودش است تا بتونه گليم خودش را از آب بيرون بکشه، البته من خيلي از اين وضع خوشم نمياد، برام يخورده کسل کننده شده ...»(مشارکتکننده14،13). (...اتفاقا اوايل يکم کوتاه ميومدم اما بمرور فهميدم همسرم بايد منو هم ببينه. اگه زنا خودشون را باور کنن شدنيه. مدتي همسرم درگيريهايي داشت اما الان با سبک تفکر من کنار اومده...»( مشارکتکننده2).«.....قبول مسئوليتهاي مختلفي که گاهي همزمان چندين نقش را مثلا من برعهده دارم همسرم الان ظرف ميشوره و به بچهها در لباس پوشيدن کمک ميکنه و در آشپزخانه حضور داره و در طبخ غذا و اتوکشي لباسها همکاري داره. اين باعث تعامل شده ما نسبت ما دير بچهدار شديم ميتونم بگم بچه در اين تعامل نقش مهمي داشت....»(مشارکتکننده17).
جدول2:مقولات و زيرمقولات شرايط علي
نوع | مقولات محوري | زيرمقولات |
شرايط علي | 1-جابجايي ارزشها 2-فرايند گذا مثبت و منفي | -تغيير اولويتها-بازتعريف خود-خودارزشي-اثرپذيري گذشتهنگر- -فاصلهگذاري هدفمند-کم رنگ شدن عاطفه- بهروز بودن |
شرايط زمينهاي: سلسله خصوصيات ويژهاي که به پديدهاي دلالت مي‌کند و نمايان کننده مجموعه شرايط خاصي است که در آن استراتژيهاي کنش متقابل صورت ميگيريد(همان). در اين مطالعه دو عامل، پيشبينيناپذيري و موقعيت متغير بهعنوان شرايط زمينهاي مقولهبندي شد.
پيشبينيناپذيري: همانگونه که در مبحث استراتژي اشاره شد، بخشي از دگرگونيهاي خانوادگي، خارج از کنترل و ناخواسته هستند. در اين شرايط، زمينه و موقعيتهايي که زن و مرد در زندگي مشترکشان، تجربه مي‌کنند، نقش بسزايي در فهم و مواجهه آنها از دگرگونيهاي خانوادگي دارد. در واقع فرد با ازدواج پا به عرصهاي ميگذارد که نسبت به سطوح از آن ناآگاه است و چه بسا تغييرات خصلت طبقاتي، اعتقادي و رويکردي باشد. « اوايل چيزي به نام ظرف شستن و غذا درست کردن تو فکرمم نبود، بمرور در امور مربوط به خانهداري مشارکت بيشتر دارم که معناش اينه که سبکهاي زندگي مردان درحال تغييره. البته راستش من خيلي هم خوشم نميومد اما زنم راستش بالا شهري و اصلا نحوه زندگيش و... متفاوته، کلا سبک زندگي منشا طبقاتي داره، ادم تو موقعيت که قرار بگيره ديگه دست خودش نيست... خانواده همسرم لباس، نوشيدني، اوقات فراغت و ورزش خاصي دارند و کالاهاي مصرفي خاصي را استفاده مي‌کنند...من چون زندگيمو دوست دارم، بيشتر سعي کردم علي رغم مشکلات مالي خودمو با اين تغييرات وفق بدم....»(مشارکتکننده9،10،16). براي بعضي تغييرات ساختاري چون افزايش بعد خانوده و پيامد آن غيرقابل پيشبيني است«...همين همسر من روزي ميگفت تورا با دنيا عوض نميکنم اما الان چي، فکر ميکني چرا اينجوري شده؟ چي بگم نيازها عوض شده چشم و هم چشمي، فشارهاي زندگي هم کمرشکنه....خودمو اماده کردم براي هر اتفاقي، بيشتر سرکاره و و با خودش سرگرم.....بچه هم درست کرديم کمک حالمون باشه شده قوز بالا قوز....»(مشارکتکننده4،16).
موقعيت متغير: در کنا غير قابل پيشبيني بودن دگرگوني‌ها، تغييرات موقعيتهاي ساختاري هم در شکل هم محتوا، فهم زنان و مردان متاهل را از موقعيتهاي گوناگون، که زمينهساز واکنشها و تصميمات متناسب است، را متفاوت کرده است.«...انگار خانواده ديگه پاسخگوي کارکرد اصلي خود نيست. مسائل اقتصادي موجب شده منو همسرم هردو کارکنيم،حتي شغل دوم پيدا کنيم. ديگه وقتي براي خونه نمي مونه. اول ازدواجمون با ماهي 500 تومن ميتونستيم خونه اجاره کنيم الان با 3 ميليون هم نميشه، از طرفي من قراردادي ام هر روز يه بخشنامه مياد....»(مشارکتکننده8،9)، «...اينقدر تو شرايط سردرگم شديم که هرچ دست و پا ميزنم بيشتر غرق ميشم. وام گرفتيم خونه بخريم، خونه که نتونستيم بخريم هيچ، قسط وامم نميتونيم بديم....»(مشارکتکننده5،11). «...خب ما اول ازدواج بچه نداشتيم الان بچه را مجبوريم بفرستيم غيرانتفاعي، ديگه قيد تفريح و رفاه رو زديم. شرايط براي همه تغيير کرده کسي به کسي هم کمک نميکنه...»(مشارکتکننده12) «...و خيلي چيزا دست آدم نيست اول ازدواج شرايط يه جور بود، آدمه ديگه تغيير ميکنه آدم يوقت مال خودشه، بعد ازدواج ميکنه با يکي تقسيم ميشه، تو همين ازدواج به جايي ميرسه دوس داره دوباره مال خودش باشه....»(مشارکتکننده1،5).
جدول 3:مقولات و زيرمقولات شرايط زمينهاي
نوع | مقولات محوري | زيرمقولات |
شرايط زمينهاي | 1. پيشبينيناپذيري 2-موقعيت متغير | -تقسيم کار مصلحتي- سازگاري موقعيتي- شرايط نامساعد زندگي- چشم و هم چشمي- دگرگوني کارکردي خانواده- عدم تناسب کار و زندگي- تغيير نگرش |
شرايط مداخلهگر: شرايط ساختاري که به پديدهاي تعلق دارند و بر استراتژي اثرگذاشته و مسير انها را هموار، محدود يا مقيد مي‌کنند(همان). در اين مطالعه کيفيت حريم خانوادگي و نوع رابطه بهعنوان شرايط مداخلهگر مفهومسازي شد.
کيفيت حريم درون خانواداگي: چارچوب خانواده براي برخي محلي براي جستجوي نداشتههاست. وقتي با وضعيتي مواجه ميشوند که مورد انتظارشان نبود؛ بهعنوان واسط براي دگرگونيهاي ديگري ظهور مي‌کنند «....حس بدي دارم وقتي ميبينم بين حداقل ارزوهام و انچه دارم همخوني نداره بهم ميريزم. ......بدتر اينکه روز بروز بدتر ميشه. اختلاف سليقه اگ کمبودي نباشه مسئله نيست، اما وقت اعضا خانواده باهم اختلاف پيدا کنن اونا هم خودشو نشون ميده. وقتي حس کمبود کني اختلافات را گسترده ميکني...»( مشارکتکننده4،10). فرايندگذار براي برخي با تقويت کننده تداوم پيدا کرد«...بزرگترين تغيير با فرزندمون به وجود اومد... ما الان رابطهمون عاشقانهي اوليه نيست و حتي اختلافات رو مسائلي جزئي هم داريم اما بخاطر بچه مون همديگرو تحمل ميکنيم....»(مشارکتکننده8).راستش ما برعکس بوديم. يک سال بعد از ازدواج کارمون تا طلاق هم پيش رفت اما الان شرايط بهتر شده هردومون همينجا کار ميکنيم شايد همين باعث شده به هم نزديکتر بشيم....»(مشارکتکننده5).
سردي رابطه: کيفيت رابطه زن و مرد در دوره زندگي مشترکشان بطور مستقيم متأثر از نوع رابطه و احساس رضايتمندي آنها از همديگر است(لارنس8 و همکاران،2011) و آنهايي که با مهرباني بيشتري باهم دارند، نسبت به هم وابستگي و همراهي بيشتري دارند(برکوس و دنهام9،2017). اگر چنين شاخصهايي کمرنگ شود مي‌تواند به بهمريختگي رابطه زوجين شود«...تغييراتي که در طول زندگي متأهليام با آن مواجه شدم بيشتر به خاطر سردي رابطهمون هست که تحت تأثير جامعه قرار گرفته است... الان فقط کنار هميم و فقط تو يه خونهايم....»(مشارکتکننده1،9،10). «...اوايل زندگيمون همه چي سرجاي خودش بود، حتي اگه کار اشتباهي ميکرديم همسرم نميديد يا اونو تعبير خوب ميکرد؛ الان برعکس شده کاري ک يه ذرهاش بِلنگه نق شروع ميشه... خيلي برام فرقي نميکنه بياد زن چه کار ميکنه، مياد نمياد....»
جدول 4:مقولات و زيرمقولات شرايط ميانجي
نوع | مقولات محوري | زيرمقولات |
شرايط ميانجي | 1-کيفيت حريم درونخانوادگي 2-سردي رابطه | احساس کمبود-تقويتکنندههاي واسط رابطه- تحمل مشروط- نقش مثبت شغلي-جايگزيني همسقفي بجاي همسري- بيتفاوتي |
استراتژي: راهبردهاي ايجاد شده براي کنترل، اداره و برخورد با پديدهاي، تحت شرايط مشاهده شده خاص(41). استراتژي هاي زنان و مردان در مواجهه با دگرگونيهاي خانوادگي در فرايند گذار زندگيشان در سه مقولهي درک موقعيت معطوف به آينده، مشارکتتعاملگرايانه و مديريت زمان فرزندمحور رمزگذاري شد.
درک موقعيت معطوف به آينده: دگرگوني همواره در دو ساحت کنترل شده و خواسته و غيرقابل کنترل و ناخواسته و ناهمسان و ناهمزمان اتفاق ميافتد(34). اين مؤلفه در حريم مشترک خانواده، تاحدود زيادي متأثر از دورانديشي و آيندهنگري زن و مرد در مواجهه با اين تحولات است. آنها برمبناي فهمي که از وضعيت آينده خود دارند موقعيت فعلي خود را سامان مي‌دهند و تصميماتي چون تحمل شرايط، به هم ريختن وضع موجود يا تلاش براي تغيير سامانمند موجود را پيش ميگيرند. «ما يادگيرفتيم از خودگذشتگي کنيم والا اکثر مواقع هم جواب داده درمورد خود من خيلي از شرايط باب ميلم نبود اما هدفمند ناديده ميگرفتم، کمکم روي همسرم تأثير گذاشته.... الان همکاريها بيشتر شده و نه تنها اين تغييرات پذيرفته بلکه نسبت به خواسته‌ها و تصميمات من همراهي مي‌کند(مشارکتکننده10و 3). براي برخي درک متقابل مي‌تواند زمينهي همگونسازي با دگرگوني‌ها را فراهم کرده و زن يا مرد محدود کردن زندگي مشترک خود را بر رفاه بيشتر از طريق شغل،کار و زندگي گستردهتر که نيازمند رابطهها و همکنشيهاي اجتماعي بيشتر است، ترجيح مي‌دهند «....چون باور دارم که وضع همينجور نميمونه.... سعي ميکنم بعضي از لذتهايي که دوست دارم اما همسرم نميپسنده را کنار بزارم. راستش اونم همين حسو نسبت به من داره.....شناخت نيازهاي يکديگر و درصدد رفع آنها و ديگر مانند قديم پدرسالاري حاکم نيست....خب با اين شرايط من چه نيازي به شلوغ کردن دور بر خودم دارم و مشغوليات غير ضروري ايجاد کنيم......»( مشارکتکننده11،4،1).
مشارکتتعاملگرايانه: همنوايي و سازگاري ميان اعضا خانواده نقش مهمي در زندگي مشترک زنان و مردان دارد(32). اين تعامل مي‌تواند براساس خواست و منطبق با ميل زوجين باشد، مي‌تواند از سرناچاري باشد يا تحمل شرايط براي بهبود شرايط باشد، که در هر مورد، زن و مرد آن را بعنوان راهبردي براي تغيير وضع پيش ميگيرند. «...اول زندگيمون بر توافق بود..... فقط در حد حفظ حرمت است و حتي نقشه هاي مشترک براي آينده فرزندم و خريد خانه ، ماشين و... تحت تصميمگيري من وهمسرم است...-..فرقي نميکنه هر تصميمي گرفت احترام ميزارم .... خانواده اونم خانواده منن، تازه نزديک خونه اونم باشيم بهتره-....بعضي موقع هم از کوره در ميره اما در بدترين شرايط شخصيتمو حفظ کرده، درخانه ما براي همسرم پذيرفته شده که درکنار من از بچهها نگهداري کردن و پختوپز و شستشو مسئوليتپذير باشه....»(مشارکتکننده4،5،12). «...سعي ميکنم بعضي از لذتهايي که دوست دارم اما همسرم نميپسنده را کنار بزارم. راستش اونم همين حسو نسبت به من داره.....شناخت نيازهاي يکديگر و درصدد رفع آنها و ديگر مانند قديم پدرسالاري حاکم نيست...»-.....و تصميمگيري با خودم و همسرم است و مستقل شدهام(مشارکتگننده10،15)
مديريت زمان فرزندمحور: وجود کنشگر سومي بنام فرزند مي‌تواند شکلدهندهي دگرگونيهاي ساختاري مهمي در خانواده باشد. اکثر مواقع والدين فرزند را عامل مهمي در دگرگوني‌ها ميدانند و از آن بهعنوان راهبردي براي سازگاري يا تغيير شرايط استفاده مي‌کنند.«...الان 11ساله ازدواج کرديم. چيزهايي که براي بچههام در نظر گرفتم تو کل زندگيم توجه نميکردم، خانمم همينو ميگه ، ما مجبور شديم به خاطر دخترم محل زندگيمونو هم تغيير بديم که درس بخونه...»(مشارکتکننده 6،13).«... خب خيلي فرق ميکنه زندگي دونفره بوديم، براي هم بيشتر وقت مي ذاشتيم. اوقات فراغتمون بيشتربود.... ولي الان بچه است ديگه نميشه بايد براي اونم وقت بزاريم....- بچه ک چه عرض کنم بلا .... همه چيز دراختيارشون گذاشتيم از خوشيمون زديم اخرش هم اوني ک خواستيم نشد....»(مشارکتکننده3،15).
جدول 5:مقولات و زيرمقولات استراتژي
نوع | مقولات محوري | زيرمقولات |
استراتژي | 1-درک موقعيت معظوف به آينده 2-مشارکت تعاملگرايانه 3-مديريت زمان فرزندمحور | ازخودگذشتگي نتيجه بخش-آينده نگري- درک متقابل- اهميت به همديگر-مشارکت در مسائل درون خانواده-رضايت از تغييرات و شرايط- همديگرسالاري-تصميم گيري مشارکتي |
پديده مرکزي: ايده، حادثه، اتفاق يا واقعهاي که سلسله کنشها به سمت آن رهنمون ميشوند يا به آن مرتبطند(41). در اين مطالعه پديده مرکزي در مقوله دوگانگي تأثيرپذيري سازگارانه شامل مقوله‌هاي دگرگوني تأثيرپذيري و همنوايي تعامل-تعارض است.
دوگانگي تأثيرپذيري: دگرگونيهاي گاهاً متعارض و چندبعدي که در ساختار خانواده اتفاق افتاد، باعث شد، تاثرات ناهمساني روي زندگي مشترک زنان و مردان بگذارد. دگرگونيهايي که در مواقعي منجر به تعارضهاي زناشويي و دورشدن زوجين از هم شد(3)، تعارضها مي‌تواند به وضعيت تنشزايي در پايبندي به اصول خانواده منجر شود(43). البته، تأثيرگذاري مي‌تواند روي همهي اعضا يکسان نباشد،. عدهاي، اين تحولات را ويرانگر در رابطه زن و مرد در خانواده ميدانند. هرچند براي برخي دگرگوني‌ها هم مثبت بوده هم منفي.«....اتفاقات اکثرا براي ما خوشايند بوده ولي خوب بخش هاي نگران کنندهاي هم داشته اما ما بخش مثبتشو ميگيريم...-دگرگوني ها عمدتا بيروني بوده راستش خيلي هم بد نبود.. همين تکنولوژي راحتي ارتباط، دستيابي به آموزشها و اطلاعات براي خانواده ما ک مفيد بود....-بيشترين بهم ريختگي خونه ما ماليه، کشور بي حساب کتابه وقتي نتوني نيازهاي همسرتو برطرف کني تازه اول ماجراست... هرچه رفتيم جلوتر بدتر شد نه ک خودش مشکله. با خودش همه مشکلات را مياره»(مشارکتکننده،2،14،16).
همنوايي تعامل-تعارض: دگرگوني درون خانوادگي مي‌تواند به صورت سامانمند و در کنترل زوجين باشد يا مولد چالشهايي براي به همريختن کانون خانوده. در شکل سامانمند، زوجين شکلي از توافق بر روي مسائل بحرانساز داشته باشند و حتي اگر يک مسئلهاي را متعارض با ساختار هويتي و خانوادگي خود ميبينند همنوا با هم با آن مقابله کنند«راستش زندگي الان ما نتيجه عوامل زيادي قبل از ازدواج بود، همسر من شهرستاني بود سنگ اندازي زياد اما همديگرو ميخواستيم....ازدواج که کرديم وابستگيمون بيشتر شده اينجوري بگم رو همه چيز توافق داريم.... شايد اوايل ازدواج مسئلهاي پيش ميومد با ترديد همراهي ميکردم اما الان در کليديترين مثل بچهدار شدن با اينکه نظرمون مخالف هست اما توافق کرديم چند سال بچه دار نشيم...»(مشارکتکننده 4،12).«.....من مادر نداشتم که ازدواج کردم. همين وابستگي به همسرمو بيشتر کرده، البته خونه مادريش بيتفاوتن، اما برام مهم نيست تنها ميره خونه پدريش، اون دوس داره بره اما من ميونه خوبي ندارم، پذيرفته که در اختلاف روي اين مسئله بروي خودمون نياريم و در زندگي شخصيمون دخالتش نديم..... اينجوري بگم هرجا تعامل داشته باشيم با هم انجام ميديم هرجا هم اختلاف داشته باشيم پذيرفتيم که هرکس کار خودشو بکنه.....»(مشارکتکننده7،8،16). در حالي که همگان فکر ميکردند دگرگونيهاي خانوادگي غالبا داراي تأثير منفي، و به بحران جدايي قطعي و طلاق زن و شوهر و حتي شکلگيري الگوي جديدي از خانواده ميانجامد، در مصاحبهها معلوم شد، عدهاي دگرگوني را مثبت و جنبه سومي هم هست که با وجود نامناسبي دگرگوني‌ها، از سازگاري با آن و کاهش اثرات آن بر زندگي مشترکشان حکايت دارد(6).
جدول 6:مقولات و زيرمقولات پديده مرکزي
نوع | مقولات محوري | زيرمقولات |
پديده مرکزي: دوگانهانگاريسازگارانه | 1-دوگانگي تأثيرپذيري 2-همنوايي تعامل-تعارض | تأثيرپذيري متفاوت بيروني-عامل بيروني تقويت کننده/خنثي کننده دگرگوني-جبرساختاري بيروني(اقتصاد/سياست)-دوپذيري ايده و نگرش متعارض-سازگاري مصلحتي و منفعتي |
پيامد: نتيجه و حاصل کنش متقابل ميباشد(41). پيامدِ دگرگونيهاي خانواده مي‌تواند خواسته در راستاي وضع موجود يا تغيير وضع موجود باشد. يا نتايجي ناخواسته باشند که مورد وفق زوجين باشد؛ يا مطلوب آنها نبوده و زن و مرد محتوم به پذيرش آنند. در نتيجه کدگذاريهاي اين مطالعه، مشخص شد که دگرگونيهاي خانوادگي در هر شکل و ساحتي که رخ دهند، از نگاه زنان و مردان متاهل، بازدهي و کارکرد خاصي داشتهاند. در مواردي کارکرد بهبود روابط خانوادگي زوجين، درمواردي به از هم گسيختگي رابطه آنها منجر شد که در زمرهي کارکردهاي منفي دگرگونيهاست؛ در مواردي نيز به تغيير جهت مسير زندگي مشترک زوجين انجاميد. تمامي اين پيامدها در اين مطالعه در مقولهي دگرگوني کارکردگرايانه مفهومسازي شد.
دگرگونيهاي کارکردگرايانه: براي بعضي باعث بهبود زندگي آنها شده است«....والا من نميدونم گذشتهها چجوري زندگي ميکردن، در چه مواردي؟ در همه موارد الان همين اپارتمان نشيني باعث شده جمعيت خانوادهها کم بشه......هزينهها پايين بياد.....الان اصلا نگران بچهمون نيستيم، با گوشي را همه چيزشو چک ميکنيم...از طرفي اين تغييرات هرچه بوده الان زن و مرد نقشهاشون مشخصتر شده، من خودم اول ازدواج شاغل نبودم بعد همسرم تشويقم کرد برم سرکار..»(مشارکتکننده17،،5،6،11).«....يروز براي بچه اولمون مشکل داشتيم که کجا بزاريمش تا برگرديم الان مهدکودک و پرستار جاي پدر و مادر را گرفتن، راستش بخاطر همين ما خيالمون راحت بود که جمعيتمون زياد شد...»(مشارکتکننده13). براي بعضي دگرگوني‌ها عامل بهم ريختن ارزشها و نظم خانوادگي هستند«....پايههاي زندگي سست شده، من فکر ميکنم اينجوري پيش بره ديگه خانوادهاي نباشه يا لاقل اينجوري نباشه....ما سالهاست ازدواج کرديم اولش اصلا مال من، مال تو نداشتيم، بحث استقلال نداشتيم....خب بچهها هم از ما توخونه ياد ميگيرن... ميگه تو ميري سرکار منم ميرم سرکار ناچار شديم براي چيز کوچک هم توافق کنيم و بحث کنيم.....»(مشارکت کننده10،14). براي بعضي دگرگوني‌ها آنها را قانونمندتر، حساستر و گزينشيتر کرده است.«...واقعيت اينه که حتي نسبت به همسرمم ميگم کاري که ميکنه سودي برام داره يا نه، اونم اينجوريه. يبار گفتيم بچمونو بفرستيم غيرانتفاعي، گفت از الان هزينه کنيم فردا جايي ميرسه جبران بشه؟ اينجوري شده ديگه....»(مشارکتکننده 11). «....در خونه ما هيچ کس از هيچ چيز ديگري خبر نداره....خب ما با ادماي تو خيابونم همين وضع رو داريم...فکر ميکنيم اسم ديگري بجاي خانواده بهش بديم....شايدم چارهاي نيست وقتي براي سرپا نگهداشتن خونه همه بايد درآمدزايي داشته باشن نميشه کاري کرد...يادمه بچه دومم پسر بود گفتم چهارتا بچه برامون مناسبه اما خدا را شکر ک رو همون دوتا مونديم....»(مشارکتکننده9،14).
نمودار1 :مدل پارادايمي تحليل مسئله
برمبناي مدل بالا، برساخته‌هاي دگرگوني خانوادگي زندگي مشترک زنان و مردان در فرايند گذار در مقوله انتزاعي دوگانهانگاريسازگارانه بهعنوان پديده مرکزي مفهومسازي شد که دربرگيرنده برساختهايي چون دوگانگي تأثيرپذيري و همنوايي تعارض- تعامل است. برساختهايي که آشکارا کنش متفاوتي از زندگي متاهل زوجين نمايان ميسازد. هرچند اين کنشها تحت تأثير علل مختلف و در زمينهي خاصي اتفاق ميافتد. زوجين در مواجهه با آنها، از استراتژيهاي مختلفي استفاده مي‌کنند که در ادامه مورد تفسير قرار ميگيرند.
5-بحث و نتيجهگيري
آنگونه که تحليلهاي اين مطالعه نشان داد، دگرگونيهاي زندگي مشترک زنان و مردان در مقولهي دوگانهانگاري سازگارانه مفهومسازي شد؛ و بهعنوان پديده مرکزي و هسته‌اي پژوهش، در دو مقولهي پيشبينيناپذيري و موقعيت متغير کدگذاري شد. اينگونه استنباط مي‌شود که ساحتهاي زندگي مشترک خانوادگي، بشدت تحت تاثير تغييرات لحظهاي و خارج از کنترل قرار گرفته است. شرايطي که در آن، فاصله زمان، مکان و پديدهها به حداقل رسيده است(40). در چنين وضعيت متغيري، دگرگوني نامتوازن باعث تأخر در بخشهايي مي‌شود، که تغيير سنت‌ها و هنجارهاي پذيرفته شده آن عرصه، آن را با بحران و ساخت افتادن مواجه مي‌کند. امري که از گفتههاي مشارکتکنندهها نيز استنباط شده، نشان مي‌دهد، ميان سرعت ورود دگرگوني‌ها و هنجارهاي مسلط زندگي خانوادگي نوعي تأخر اتفاق افتاد، و شرايط را براي آنها پيشبينيناپذير کرده است. اما آنها بهشکلي همنوا و سازگار، تعارضها را به با رويکردي تعاملي پذيرفته و خود را با شرايط سازگار ميکردند. يافته‌هاي اين مطالعه با نتايج مطالعات اولا و همکاران(۲۰۱۸)، ميوسن و همکاران(۲۰۱۶) و جعفريبائي(۱۳۹۸) همسو ميباشد. زنان و مردان متأهل علل اين وضعيت را جابجايي ارزشها و تکانههاي مثبت و منفي در فرايند گذار عنوان کرده‌اند. استنباط مي‌شود که، اگر در گذشته حفظ ارزشها و هنجارهاي خانواده به هر قيمتي اصل مسلط بود؛ در شرايط کنوني، نداشتن تعصب نسبت به سنت‌ها و پذيرا بودن تغييرات جديد، خود تبديل به ارزش شد. اين يافتهها با نتايج پژوهشهاي ميوسن و همکاران(۲۰۱۶) و جنادله(۱۳۹۳) سازگار است. اين جابجايي ارزش با ميانجيهايي چون، کيفيت حريم درونخانوادگي و نوع رابطه زوجين مي‌تواند تشديد يا تعديل شود؛ چه بسا نياز به همديگر از سوي زوجين و بودن براي همديگر فراتر از هر تغييري ولو ارزشمند باشد، يا برعکس، زوج بودن اين دو(زن و مرد) و تداوم آن، مشروط به حضور اکتسابهاي بيروني باشد. که در هر صورت زندگي مشترک آنها در گذر زمان، شکل متناسب با آن را بهخود ميگيرد. اين يافتهها با نتايج پژوهشهاي کاي(۲۰۱۶) و عليمحمدي و آقاجاني(۱۴۰۰) همسويي دارد. اما همانند هر وضعيت ديگري، انسانها به حکم قدرت، اراده، اختيار، تصميم براي بهبود و مقابله با تغيير، از استراتژيهاي متفاوتي در مواجهه با دگرگوني‌ها براي پيشبرد شرايط استفاده مي‌کنند. استراتژيهاي عنوان شده از سوي زنان و مردان متأهل در اين مطالعه، درک موقعيت معطوف به آينده، مشارکت تعاملگرايانه و مديريتزمان فرزندمحور، نشان از آن دارد که زنان و مردان دگرگوني‌ها را پذيرفتهاند، اما با رويکردي آينده‌نگر و بصورت سامانمند دست به کنش مي‌زنند. اين يافتهها با نتايج پژوهشهاي ژرمن مولز(۲۰۱۵)، ميوسن و همکاران(۲۰۱۶)، قارخاني(۱۳۹۴) و بختياري و همکاران(۱۴۰۰) همسو است. طبق برساختهايي که در استراتژيهاي بکارگرفته شده زوجين در مواجهه با دگرگوني‌ها مطرح ميشد؛ آنها موقعيت فعلي را به شکلي پيشرونده و آينده‌نگر، ميپذيرند. اما به شکلي نرم، آمادهگي عبور از هنجارهاي مسلط و پذيرفته شدهي خانوادگي و پذيرش دگرگونيهاي جديد را نشان دادند. با مشخص شدن علل و پيامد دگرگونيهاي خانوادگي در فرايند گذار زندگي مشترک زنان و مردان که از سوي آنها برساخته شد، و مسائلي که با توجه به محدوديت موضوعي اين مطالعه، امکان بررسي آنها وجود نداشت؛ ميتوان پيشنهاداتي در دوبخش کاربردي و پژوهشي جهت بررسي دگرگوني‌ها در ساحت خانواده ارائه کرد: در بخش کاربردي برمبناي برساختههايي که در مبحث پيامد عنوان شد؛ پيشنهاد مي‌شود، ميان نهادهاي تصميمساز، انديشکدههاي حوزه خانواده و محافل دانشگاهي کارگروههاي هدفمند تشکيل و ميان زمان کار، دستمزد و ايجاد سازکار براي حمايت مادي از فرزندان شاغلين، خطمشيي طراحي کنند، تا براي مقابله با اثرات تکانههاي بيروني آمادگي لازم را داشته باشند. در بخش پژوهشي، پيشنهاد مي‌شود که پژوهشگران آيندهپژوهي خانواده را بهعنوان يک ضرورت فرض کنند، و چگونگي کاهش فاصله ميان دگرگونيهاي ساختاري همچون تکنولوژي، اقتصادي و سياسي، با دگرگونيهاي زيربنايي چون فرهنگ خانوادگي و ارزشهاي کنشگران خانواده با رويکردي آينده‌نگر را مورد پژوهش قرار دهند.
منابع
2. Ali Mohammadi, F and Aghajani, A (2021). Predicting the quality of married life based on the commitment and empathy of couples in married students of Islamic Azad University, Qom branch. Cognitive Psychology and Psychiatry Quarterly, 8(4), 135-145 [in persian].
3. Amatudi, P. R., & Buer, D. D. (2001). The transmission of marital instability across generations: Relationship skills or commitment to marriage? Journal of Marriage & Family, 63(1), 1038-1051.
4. Babbie, E. (2007). The practice of social research, 11th ed.
5. Baby, Earl (2013). Research methods in social sciences. Translated by Fazel, Reza, 9th edition: Tehran, Samit Publications. [in persian]
6. Bakhtiari, Shahnaz, Tanhaii, Abolhassan, Labibi, Mohammad Mahdi and Mousai, Maitham (2021). Analysis of family transformations in the transition process of joint life of men and women with the help of data-based theory. Family Research, 17th year, No. 66, 145-166. [in persian]
7. Bakker, A. B., and Demerouti, E. (2013). “The spillover-crossover model,” in New Frontiers in Work and Family Research, eds J. Grzywacs and E. Demerouti (Hove Sussex: Psychology Press), 54–70.
8. Baxter, J., Hewitt, B. and Western, M. (2009) Who Uses Paid Domestic Labor in Australia? Choice and Constraint in Hiring Household Help. Feminist Economics, 15(1):1-26.
9. Baxter, J., Hewitt, B. and Western, M. (2009) Who Uses Paid Domestic Labor in Australia? Choice and Constraint in Hiring Household Help. Feminist Economics, 15(1):1-26.
10. Berkos KM, Denham J. (2017). Intimacy, Marital Satisfaction, and Third Party Imagined Interactions.Imagination, Cognition and Personality,36(3), 312–330.
11. Biehle, S. N and Mickelson, K. D. (2012). First-time parents’ expectations about the division of childcare and play. J. Fam. Psychol. 26, 36–45. doi: 10.1037/a0026608.
12. Brewster, Karin L. and Ronald R. Rindfuss.(2000). “Fertility and women’s employment in industrialized nations,” Annual Review of Sociology 26: 271–96.
13. Diekman, A. B., Clark, E. K., Johnston, A. M., Brown, E. R., and Steinberg, M. (2011). Malleability in communal goals and beliefs influences attraction to stem careers: evidence for a goal congruity perspective. J. Pers. Soc. Psychol. 101, 902–918.doi: 10.1037/a0025199.
14. Eagly, A. H., and Karau, S. J. (2002). Role congruity theory of prejudice toward female leaders. Psychol. Rev. 109, 573–598. doi: 10.1037/0033 295X.109.3.573
15. Eagly, A. H., Wood, W., and Diekman, A. (2000). “Social role theory of sex differences and similarities: a current appraisal,” in The Developmental Social Psychology of Gender, eds T. Eckes and H. M. Trautner (New York, NY: Psychology Press), 123–174.
16. England, P. (2010). The gender revolution. Uneven and Stalled Gender & Society, 24(2), 149–166.
17. England, P. (2011). Missing the big picture and making much ado about almost nothing: recent scholarship on gender and household work. J. Fam. Theory Rev. 3, 23–26. doi: 10.1111/j.1756-2589.2010.00077.
18. Espenshade, Thomas J. (1985). “Marriage trends in America: Estimates, implications, and underlying causes,” Population and Development Review 11: 193–245.
19. Fahlen, S. (2015). jender equality within dual-earner and dual-career couples across different policy regimes and norm systems in Europe. A project funded by European Union's Seventh Framework Programme under grant agreement no. 320116, familes and societies,48.
20. Flick, Ov (2008). An introduction to qualitative research. Translated by Jalili, Hadi, 2nd edition: Tehran, Ni publication. [in persian]
21. Flick, U. (2006). An introduction to qualitative research, translate Jalili. Hadi. Ney.
22. Goldscheider. F, Bernhardt.E, lappeGård. T. (2015). The Gender Revolution: A Framework for Understanding Changing Family and Demographic Behavior. POPULATION AND DEVELOPMENT REVIEW 41(2): 207–239
23. Hakanen, J. J., Peeters, M. C., and Perhoniemi, R. (2011). Enrichment processes and gain spirals at work and at home: A 3-year cross-lagged panel study. J. Occup. Organ. Psychol. 84, 8–30. doi: 10.1111/j.2044-8325.2010.02014.
24. Hariri, N. (2006). Principles and methods of qualitative research. Tehran, Islamic azad university science & research camus.
25. Hariri, Najala (2015). Principles and methods of qualitative research. First edition: Tehran, Islamic Azad University, Department of Research Sciences [in persian].
26. Hochschild, A., and Machung, A. (2012). The Second Shift: Working Families and the Revolution at Home. New York, NY: Penguin Books.
27. Hodges, A. J., and Park, B. (2013). Oppositional identities: dissimilarities in how women and men experience parent versus professional roles. J. Pers. Soc. Psychol. 105, 193–216. doi: 10.1037/a0032681
28. Jafari Bai, M., Rahmani Firouzjah, A., Forotan, Y. and Pahlavan, M. (2021). Study of the evolution of the Iranian family from the perspective of demographic indicators (1976-2016), Population Quarterly / 26th year, No. 109, 121-153. [in persian]
29. Jalai, Aida, Yousefzadeh, Payman and Bahrami, Bita. (2022).The effectiveness of Perma Seligman's training on the mental well-being, quality and life orientation of a single parent mother. Women and Family Studies, 15(57), 31-7. [in persian]
30. Junadele, A. and Rahnama, M. (2014). Transformation in the conventional model of the Iranian family (secondary analysis of national data). Family Research Quarterly, Year 10, Number 39, 296-277 [in persian].
31. Karakhani, M. (2014).Indicators of family status measurement, a basis for social policy making, Sociological Studies, 22, No. 2, 125-149. [in persian]
32. Karimi Vardanjani, M. (2019) Investigating healthy and unhealthy family interaction patterns (repulsions and attractions) from the point of view of Islamic teachings in comparison with the approaches of psychological science. New Approach Quarterly in Educational Sciences, 2(2), 91-76. [in persian]
33. Lawrence E, Barry RA, Brock RL, Bunde M, Langer A, Ro E, et al. (2011). The Relationship Quality Interview: Evidence of reliability, convergent and divergent validity, and incremental utility. Psychol Assess; 23(1): 44-63.
34. Lesthaeghe. R, The second demographic transition,1986–2020: sub-replacement fertility and risingcohabitation a global update. Genus 76, 10 https://doi.org/10.1186/s41118-020-00077-4.
35. Meeussen L, Veldman J and Van Laar C (2016) Combining Gender, Work, and Family Identities: The Cross-Over and Spill-Over of Gender Norms into Young Adults’ Work and Family Aspirations. Front. Psychol. 7:1781.
36. Molz, J. G. (2015). Making a Difference Together: Discourses of Transformation in Family Voluntourism. Journal of Sustainable Tourism, 24(3): 805-823.
37. Mozafari, Alireza and Berimani; Abu al-Qasim (2022). The relationship between family functioning and quality of life at school with the mediating role of academic self-efficacy in students. Sociological research. 16 (3), 107-129. [in persian]
38. olah, l, kotowska, I & richter, R. (2018). The New Roles of Men and Women and Implications for Families and Societies. A Demographic Perspective on Gender, Family and Health in Europe pp 41–64. https://link.springer.com.
39. Qi, X. (2016). "Family bond and family obligation: Continuity and transformation", Journal of Sociology, 52(1), pp. 39-52.
40. Ritzer, J. (2005). Sociological theories in the contemporary era. Translated by Mohsen, Talasi: Tehran, Ney Publishing.
41. Strauss, Anselm and Corbin, Juliet (2011). Principles and methods of qualitative research: basic theory - procedures and methods. Third edition: Tehran, Research Institute of Human Sciences and Cultural Studies. [in persian]
42. Strauss. A, Corbin. J. (2010). Basics of Qualitative Research. Translate Mohammadi. B, institute or Humanities and cultural studies.
43. Tolorunleke, C. A. (2014). Causes of marital conflicts amongst couples in nigeria: implication for counseling psychologists. Procedia -Social and Behavioral Science, 140, 21-26.
44. Van Steenbergen, E. F., and Ellemers, N. (2009). Is managing the work–family interface worthwhile? Benefits for employee health and performance. J. Organ. Behav. 30, 617–642. doi: 10.1002/job.569.
45. Van Steenbergen, E. F., Ellemers, N., and Mooijaart, A. (2007). How work and family can facilitate each other: distinct types of work-family facilitation and outcomes for women and men. J. Occup. Health Psychol. 12, 279–300. doi: 10.1037/1076-8998.12.3.279.
46. Wood, W and Eagly, A. H. (2009). Gender identity,” in Handbook of Individual Differences in Social Behavior, eds M. R. Leary and R. H. Hoyle (New York, NY: Guilford Press), 109 –125.
47. Zahiri Nia Mostafi, Valipour Zahra, Sarafraz Parnian. (2022). Investigating social health and factors affecting it among the employees of the executive bodies of Bandar Abbas city. Social-cultural development studies. 10 (4):202-222. [in persian]
Analysis of family transformations based on women's and men's constructions of these transformations in the transition process of their joint life.
Abstract
This Research was a descriptive and analytical study that was conducted with the aim of understanding the active constructions of the joint life of men and women from family transformations in the transition process of their joint life. The implementation method was qualitative and implemented with the help of grounded theory strategy. Based on this method, the researcher collected the required information by referring directly to the participants and analyzed it during the coding process. The statistical population was selected from all the married employees of the free universities of Tehran. The required samples were selected with the help of targeted and accessible sampling. Finally, according to the logic of theoretical saturation, the final sample was determined to be 17 people. The data collection tool was a qualitative interview with open and semi-structured questions. Strauss and Corbin's open, central and selective reasoning was used for data analysis. The analysis of the data showed that the causes of family transformations in the transition process of their joint lives were stated by the couples to be the displacement of the values of the couple and the family and positive and negative external impulses that in the unpredictability and situation- variables occur; However, intervenors such as the quality of privacy within the family were added to the cause. In facing these impulses, couples used different strategies such as future-oriented understanding of the situation, interactive participation, and child-oriented time management.
Keywords: family transformation, cohabitation of men and women, ground theory
[1] . Jerman molze
[2] . Qi
[3] . Fahlen
[4] - اولويتبنديهايي که فرد درنتيجه ارزش، فايده و کارکردي که يک پديده برايش دارد و شخص آن را بر ديگري ترجيح مي‌دهد و به آن پايبند است
[5] -اين مطالعه برگرفته از رساله دکتري با استاد راهنمايي دکتر ابوالحسن تنهايي و مشاوري دکتر مهدي لبيبي و دکتر ميثم موسايي با عنوان تحليل موقعيت برسازي کنش زنان و مردان در فرايند گذار زندگي مشترک خانوادگيشان ميباشد.
[6] -مسيري که در نتيجه آن تمام جزئيات مربوط به چگونگي گردآوري و نوع داده‌ها، نحوه تصميمگيري، تفسير و تحليل داده‌ها بيان مي‌شود
[7] -ضروري است که از مشارکت‌کنندگان سپاسگزاري کرد که با اينکه در محل کار بوده و ارباب رجوع داشتند با سعه صدر در فرايند مصاحبه همکاريداشتند.
[8] .Lawrence
[9] . Berkos & Denham
