چالشهای نظارت دولت بر ساخت و سازهای شهری از منظر فقه امامیه

الموضوعات : فقه و مبانی حقوق اسلامی

داریوش علیزاده بالف ¹ , فرامرز عطریان ² , مسعود راعی ³

1 - دانشجوی دکتری حقوق عمومی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی ، نجف آباد، ایران
2 - استادیار گروه حقوق، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی ، نجف آباد، ايران ( نویسنده مسئول)
3 - استاد ، گروه آموزشی حقوق، دانشکده حقوق و الهیات، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

تاريخ الإرسال : 07 الثلاثاء , محرم, 1445 تاريخ التأكيد : 12 الجمعة , ربيع الثاني, 1445 تاريخ الإصدار : 14 الخميس , ذو الحجة, 1445

الکلمات المفتاحية: ساخت و ساز شهری, طرح تفصیلی, فقه امامیه, نظارت موازی.,

ملخص المقالة :

دین مبین اسلام در کلیه مسائل مادی و معنوی فعالیتهای انسان را با معنویات پیوند زده و هیچگاه این دو مقوله را از همدیگر جدا ندانسته است. قرآن و مهمترین منبع استنباط احکام به شمار می رود و احکام موضوعات جدید با بهره گیری از آیات قابل استنباط است و احادیث مربوط، مصادیقی از آنها را ذکر کرده‎اند و آنها را تخصیص نزده و مقید نساخته‎اند. در مقاله حاضر با رجوع به قرآن و روایات، تجلّی نظارت به عنوان مهمترین اصل حقوقی بر نظارت بر ساخت و ساز در معماری مسکونی و شهری، بررسی شده است. در واقع آنچه که می‌توان تصور نمود یعنی وضعیت مدیریت شهری را با اخلال مواجه کرده و غالباً موجب قصور در حمایت جدی و مقتدرانه از برنامه های وزارت راه و شهرسازی است. تعدد مراکز تصمیم گیری ملی و استانی و بعضاً عدم تمکین به قوانین و مقررات جاری و اعمال سلیقه از سوی بعضی از صاحب منصبان در مورد ساخت و ساز در شهرهای و موازی کاری می‌باشد. آنچه که در اینجا حائز اهمیت است با استناد به برخی قوانین ، ساخت و سازهای شهری محمل مصوباتی شده که خود به مفری برای درآمد شهرداری تبدیل شده است که از منظر فقهی مورد سوال است.

المصادر:

قرآن، مترجم: عبدالمحمد آیتی، نسخه ترجمه‌ی آیتی، نشریه قرآن کریم، 1390.
1. حاجی ده آبادی، احمد (1387). «قواعد فقه جزایی». قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
2. حدیدی، مهدی (1399). «تحلیلی بر ساخت و سازهای غیر اصولی در شهرها و راه حل‌های مقابله با آن». کنفرانس ملی بهینه‌سازی در علوم و مهندسی، ص48.
3. حسینی، سید علی (1382). «سازوکارهای مشارکت شهروندان در تهیه طرح‌های توسعه شهری در ایران». پایان نامه کارشناسی ارشد، حسین شکوئی و علی عسگری، دانشگاه تربیت مدرس.
4. زیستا (مهندسین مشاور شهرساز) (1372). «طرح ارزیابی طرح‌های جامع شهری در ایران». سازمان برنامه و بودجه.
5. سعیدنیا، احمد (1379). «تجدید نظر در تعاریف، مفاهیم و محتوای طرح‌های توسعه شهری». وزارت مسکن و شهرسازی، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
6. شماعی، علی؛ جهانی، رحمان (1390). «بررسی اثرات توسعه عمودی شهر بر هویت محله‌ای (مطالعه موردی، منطقه 7 تهران)». فصلنامه شهر ایرانی اسلامی، شماره 6، ص82-73.
7. علیدوست، ابوالقاسم؛ ابراهیمی راد، محمد (1389). «بررسی قاعده تسلط و گستره آن». حقوق اسلامی، شماره 24.
8. عین الله‌زاده، سارا (1394). «بررسی عوامل موثر بر تخلفات ساختمانی و ساخت و ساز غیر مجاز و پیامدهای آن». کنفرانس بین‌المللی معماری، ص64.
9. صالحی، اسماعیل (1384). «سیمای ارگانیک روستایی کشور، ارزش‌ها، چالش‌ها، و نقش ضوابط و مقرات». ماهنامه دهیاری‌ها، شماره 17.
10. کاظمیان، غلامرضا؛ مهدی‌زاده، جواد (1386). «درآمدی بر الگوی حکمرانی شهری، جستارهای شهرسازی». سال ششم، شماره 19.
11. کاظمی‌پور، شهلا (1385). «روند توسعه کلان شهرها در ایران و آثار و پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی آن». تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های جمعیتی آسیا و اقیانوسیه.
12. گل‌خطمی، ایمان؛ حقیقت‌بین، مهدی (1395). «کاربرد فقه در تحقق منظر شهری امن». مجله شیعه‌شناسی، دوره 14، شماره 55، صفحه 9.
13. گلمهر، احسان (1397). «بررسی علل و عوامل موثر در ساخت و سازهای غیر مجاز». فصلنامه پژوهشی جغرافیا، سال 8، شماره 2، ص101-113.
14. ماجدی، حمید؛ سعید نیا، احمد؛ صالحی، بهرام؛ مشهودی، سهراب؛ مهدی‌زاده، جواد (1378). «مبانی و چهارچوب بازنگری شرح خدمات طرح‌های جامع شهری». تهران: وزارت مسکن و شهرسازی.
15. محقق‌داماد، سید مصطفی (1382). «قواعد فقه بخش مدنی (مالکیت و مسئولیت)». تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
16. مزینی، منوچهر (1377). «بررسی ساختار مدیریت شهری در ایران». وزارت کشور، چاپ اول، دفتر مطالعات برنامه‌ریزی شهری.
17. مزینی، منوچهر (1379). «مدیریت شهری و روستایی در ایران: مشکلات و امکانات آن». وزارت مسکن و شهرسازی، سازمان ملی زمین و مسکن.
18. مشیری، شهریار (1389). «کنترل و هدایت ساخت و ساز شهری؛ طراحی نظام کارآمد». نشریه هویت شهر، سال پنجم، شماره 7، ص30-23.
19. موسوی‌خمینی، سید روح‌الله (1366). «استفتائات». قم: دفتر انتشارات اسلامی.
20. نجفقلی‌زاده، ناهید (1399). «راهکارهای کنترل تخلفات و ساخت و سازهای غیر مجاز شهری با تأکید بر قوانین و ضوابط شهرسازی». هفتمین کنفرانس ملی پژوهش‌های کاربردی در مهندسی عمران، معماری و مدیریت شهری، ص23.
21. نقیزاده، محمد (1385). «معماری و شهرسازی اسلامی (مبانی نظری)». اصفهان: انتشارات راهیان.
22. وزارت مسکن و شهرسازی (1387). «مقررات شهرسازی و معماری و طرح‌های توسعه و عمران مصوب شورای عالی شهرسازی و معماری ایران». چاپ پنجم، دبیرخانه شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران.
1. حرعاملی، محمد بن حسن. (1409). وسائل الشيعه. بيروت: دار احياء التراث العربی.
2. القمی النيشابوری، نظام الدين. (1416). غرائب القرآن ورغائب الفرقان. المحقق: الشيخ زکريا عميرات. بيروت: دار الكتب العلميه.
3. شهید عاملی، محمد بن مكرم. (1413). مسالك األفهام إلی تنقيح شرایع اسلام. قم: مؤسسة المعارف الاسلامیه.
4. علامه مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی. (1388). بحار الانوار (جلد 2، ص272). قم: انتشارات دارالکتب الاسلامیه.
5. موسوی عاملی، محمد بن علی. (1429). مدارک الاحکام فی شرح شرائع الاسلام. قم: موسسه ال البیت(ع).
1. ARL (2005). Akademie für Raumforschung und Landesplanung. (2005). Handwörterbuch der Raumordnung. Hannover: neu bearbeitete Aufl.
2. Bernan A. (2000). The EU compendium of spatial planning systems and policies. France.
3. European Union (EU). (1997). The Eu Compendium of Spatial Planning Systems and Policies. European Commission.
4. Gall, M.A. (1998). Spatial Reconnaissances. National Physical Planning Agency, The Hague, Netherlands.
5. Hall, P. (1994). The theory and practice of regional planning, urban and regional planning. Pemberton: Routledge.
6. Hamer D. (1998). History in Urban Places: The Historic Districts of the United States (Urban Life and Urban Landscape Series). Columbus: Ohio State University Press.