طرحی نو در ساز و کارهای کنترل کننده قدرت سیاسی (نمونه موردی: تأملات علامه میرزای نائینی)
الموضوعات : فقه و مبانی حقوق اسلامیرضا بازرگان 1 , علی اکبر گرجی ازندریانی 2 , علیرضا صابریان 3
1 - دانشجوی دکتری حقوق عمومی , گروه حقوق ،واحد سمنان، دانشگاه آزاد اسلامی، سمنان، ایران.
2 - دانشیار، گروه حقوق ، واحد سمنان ، دانشگاه آزاد اسلامی، سمنان ، ایران، (نویسنده مسئول).
3 - استادیار، گروه حقوق ، واحد سمنان، دانشگاه آزاد اسلامی، سمنان ، ایران.
الکلمات المفتاحية: قدرت سياسي, تحديد قدرت, کنترل قدرت, علامه میرزای نائینی.,
ملخص المقالة :
نائینی برای نخستین بار در تاریخ شیعه مفاهیم حقوق اساسی از جمله لزوم تحدید قدرت حکومت را از منابع فقهی و دینی استخراج و آن را از ضروریات اسلامی معرفی کرده است. با اندکی تأمل می‌توان دریافت که برداشت‌های وی از سرشت حکومت و قلمرو اقتدار سیاسی، مفاهیم دولت مدرن را در اندیشه سیاسی فقعی شیعه شکل داده است. هدف از این مقاله که به روش توصیفی– تحلیلی صورت گرفته و واکاوی آن بر اساس تحلیل محتواست، کنکاشی دراندیشه‌های میرزای نائینی است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که عمده‌ترين وجوه اشتراک نظريات سياسي نائینی در نوع تفسير از منشاء قدرت سياسي، دفاع از کيان اسلامي و اعتقاد به نقش و اراده مردم در تحقق نظام سياسي و آرمان‌هاي الهي مي‌باشد. نائینی فرضیه حکومت عادل را بدون مراقبت و نظارت عمومی مردود میداند و معتقد است که مشارکت و مساوات ملت با سلطان و همچنین آزادی ملت در اعتراضات به حاکم و غیرها از مقوله استحقاق و حق ملت است. نائینی به قدرت سیاسی جدید برخلاف سنت‌گرایی اهمیت می‌داد. اندیشه او به خصوص آنجا که به نسبت فقه و حقوق و این هر دو با سیاست می‌رسید در حوزه فهم حقوق مشروطیت و نهادهای مدرن در دوره معاصر کاربرد بسزایی دارد. به نظر نائینی حوزه گفتمانی که در آن نظریه‌پردازی رسمی و آکادمیک در مورد قدرت شکل گرفته ریشه در مفهوم حاکمیت و وجوب تحدید استیلا و مظالم حکام جور و دفع افسد به فاسد دارد. در این چارچوب حاکمیت اشاره به سوژه خالقی دارد که اراده اش قدرت حاکم است و می‌بایست محدود شود.
آدمیت، فریدون(بی‌تا). ایدئولوژی نهضت مشروطیت. جلد 1. تهران: روشنگران.
ایزدهی، سید سجاد(1389). نظارت بر قدرت در فقه سیاسی. چاپ دوم. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
بروجردی، لیلی(1398). مفهوم حاکمیت نوین یا مفهوم نوین حاکمیت. مجله مطالعات سیاسی اجتماعی، 11(4)، شماره 4.
پوچی، جانفرانکو(1377). تکوین دولت مدرن، ترجمه بهزاد باشی. انتشارات آگاه.
جان لاک(1378). رساله درباره حکومت، ترجمه حمید عضدانلو. تهران: نشرنی.
حائری، عبدالهادی(1364). تشیع و مشروطیت در ایران. جلد دوم. تهران: امیرکبیر.
حبیب‌زاده، توکل، فتاحی زفرقندی، علی(1393). قدرت سیاسی، مطالعه تطبیقی در اندیشه لیبرال و اسلامی. مجله حقوق تطبیقی، 5(2)، پیاپی 2.
حسنی‌فر، عبدالرحمن(1389). مراتب نقد آرای محمد حسین نائینی بر لیبرالیسم. پژوهشنامه انجمن ایرانی تاریخ، 1(3).
زرگری‌نژاد، غلام حسین(1374). رسائل مشروطیت. تهران: کویر.
زرگری‌نژاد، غلام‌حسین(۱۳۸۷). رسائل مشروطیت، مشروطه به روایت موافقان و مخالفان. تهران: انتشارات مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
سایبانی، علیرضا، حمزه‌ئی ماشاری، صالح(1396). نقش و جایگاه ولایت فقیه و ارتباط آن با تفکیک قوا در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران. ماهنامه پژوهش ملل، 2(16).
سلیمانی، فاطمه (1389). نسبت مصلحت و امنیت در فقه سیاسی شیعه. فصلنامه مطالعات راهبردی شیعه، 13(4).
شریعت، فرشاد (1380). جان لاک و اندیشه آزادی. تهران: انتشارات آگاه.
علیپوریانی، طهماسب، نوری، مختار(1398). مواجهه جماعت گرایانه السدیر مک اینتایر با دولت لیبرالی عصر مدرن. فصلنامه دولت پژوهی، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، 5(18).
فیرحی، داود (۱۳۹۴). آستانه تجدد؛ در شرح تنبیه الامه و تنزیه المله. تهران: نشر نی.
فیرحی، داود (1378). نظام سیاسی و دولت در اسلام. تهران: سمت.
فیرحی، داود (۱۳۹۴). فقه و سیاست در ایران معاصر، فقه سیاسی و فقه مشروطه. تهران: نشر نی.
فیرحی، داوود (1382). نظام سیاسی و دولت در اسلام. تهران: سمت.
گرجی اززندریانی، علی اکبر، جلیلوند، محمد شهاب (1397). بررسی معیار مشروطیت در دولت مدرن و جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه دولت پژوهی، 4(16).
گرجی ازندریانی، علی اکبر؛ مرتضوی، هدی (1397). مفهوم قدرت و نظم عمومی در اندیشه پسامدرن. فصلنامه پژوهش حقوق عمومی، (52)10.
مستعان، حمیدرضا (1387). ماهیت حکومت اسلامی از دیدگاه آیت الله نائینی. تهران: انتشارات ندا.
معصومی زارع، هادی (1390). بررسی اقسام قانون و نقش آن در تحدید قدرت سیاسی در اندیشه توماس اکوئیناس. شماره 10، (پیاپی 169).
نائینی، محمد حسین (1378). تنبیه الامه و تنزیه‌المله. با مقدمه و پاورقی سید محمود طالقانی. چاپ نهم. شرکت تهران: سهامی انتشار.
ندائی، علی اکبر (1399). تحدید حوزه قدرت سیاسی بر اساس فقه سیاسی شیعه. مجله علمی فقه، حقوق و علوم جزا (15)5.
نظری، علی اشرف (1384). مفهوم قدرت در اندیشه سیاسی هابز. مجله سیاست دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره 69.
نیک سرشت، عبدالرحمن (1389). از جمهور مسلمان تا جمهوری اسلامی. پژوهش در تاریخ.
وينسنت، اندرو (1371). نظريه‌هاي دولت. ترجمه حسين بشيريه. تهران: نشر ني.
هرمان لیبا، ویکس (1376). آمریکا و خاستگاه نظرات سیاسی لاک. ترجمه فرهاد مشتاق صفت. فصلنامه علمی پژوهشی قبسات، شماره 4.
Adamit, F. (n.d). The Ideology of the Constitutional Movement. )1(, Tehran: Roshangaran. [In Persian]
Alipuriani, T., Nouri, M. (2018). Al-Sadir McIntyre's Congregationalist Confrontation with the Liberal Government of the Modern Era. State Research Quarterly, Journal of the Faculty of Law and Political Science, (5)18. [In Persian]
Boroujerdi, L. (2018). The concept of new governance or the new concept of governance. Journal of Social Political Studies, (11)4. [In Persian]
Firhi, D. (1999). Political System and Government in Islam. Tehran: Samt. [In Persian]
Firhi, D. (2012). Political System and Government in Islam. Tehran: Samt. [In Persian]
Firhi, D. (2014). jurisprudence and politics in contemporary Iran, Political jurisprudence and constitutional jurisprudence. Tehran: Nei Publishing House. [In Persian]
Firhi, D. (2014). the threshold of modernity, In the description of Tanbiyeh al-Uma and Tanziyeh al-Mulleh. Tehran: Nei Publishing House. [In Persian]
Gurji Azzandariani, A. A., Jalilund, M. Sh. (2017). Examination of the criteria of constitutionalism in the modern government and the Islamic Republic of Iran. Government Research Quarterly, (4)16. [In Persian]
Gurji Azandriani, A. A., Mortazavi, H. (2017). The Concept of Power and Public Order in Postmodern Thought. Public Law Research Quarterly, (10) 52. [In Persian]
Habibzadeh, T., Fatahi Zafarkandi, A. (2013). Political power, a comparative study in liberal and Islamic thought. Journal of Comparative Law, (5) 2, Series 2. [In Persian]
Haeri, Abdul Hadi. (1985). Shiism and constitutionalism in Iran, ) 2(, Tehran: Amirkabir. [In Persian]
Herman, L. W. (2016). America and the Origin of Locke's Political Opinions. Farhad Mushtaq Sefat (translator), Qobsat Scientific Research Quarterly,)4(. [In Persian]
Hosnifar, A. (2019). Criticisms of Mohammad Hossein Naini's views on liberalism. research paper of Iranian History Association, (1)3. [In Persian]
Izadehi, S. S. (2009). Monitoring Power in Political Jurisprudence, Qom: Research Institute of Islamic Sciences and Culture, second edition. [In Persian]
John. L. (1999). treatise on government, translated by Hamid Azdanlou. Tehran: Nashreni. [In Persian]
Locke, J. (1997). Two treatieses of Government. Ed with an introduction and Notes by Petter Laslett Cambrige University Press.
Masoumi Zare, H. (2013). Examining the types of law and its role in limiting political power in the thought of Thomas Aquinas. (10)169. [In Persian]
Mustaan, H. (2007). The Nature of Islamic Government from Ayatollah Naini's Point of View. Tehran: Nada Publications.
Nadai,¬ A. A. (2019). Determining the scope of political power based on Shia political jurisprudence. Scientific Journal of Jurisprudence, Law and Criminal Sciences (5)15. [In Persian]
Naini, M. H. (1999). Tanbiyeh al-Uma and Tanziyyah al-Mulleh, with an introduction and footnote, by Seyyed Mahmoud Taleghani, 9th edition, Tehran: Publishing Company. [In Persian]
Nik Sarasht, A. (2019). From the Muslim Republic to the Islamic Republic. research in history. [In Persian]
Nazari, A. A. (2014). The Concept of Power in Hobbes' Political Thought. Journal of Law and Political Science School of Politics, (69). [In Persian]
Pucci, G. (1398). Development of the Modern State. translated by Behzad Bashi, Aghat Publications. [In Persian]
Saibani, A., Hamzaei Mashari, S. (2016). The role and position of the religious authority and its relationship with the separation of powers in the fundamental rights of the Islamic Republic of Iran. Monthly Research of Nations, second volume, (16). [In Persian]
Shariat, F. (2001). John Locke and the Thought of Azadi, Tehran: Aghah Publications. [In Persian]
Soleimani, Fatemeh. (2010). The ratio of expediency and security in Shia political jurisprudence. Shia strategic studies quarterly, 13(4), 50. [In Persian]
Thomas, Aquinas. (n.d). On the governance of rulers, (1), Article.
Vincent, A. (1992). Government Theories. Hossein Bashiriyeh, Tehran: Ney Publishing. [In Persian]
Zargrinejad, G. H. (1995). Constitutional Letters, Tehran: Kavir. [In Persian]
Zargrinejad, G. H. (2008). constitutional letters; Constitution according to the narrative of proponents and opponents. Tehran: Publications of Institute for Research and Development of Human Sciences. [In Persian]
