بررسی فقهی روش های تضمین اصل سرمایه در اوراق بهادار اسلامی (مشارکت، مضاربه)

الموضوعات :

نرگس یزدانی ¹ (دانشجوی دکترای فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.)
محمد کاظم رحمان ستایش ² (دانشیار، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه قم، قم، ایران. )
سیدابوالقاسم نقیبی ³ (استاد، گروه حقوق، دانشگاه شهید مطهری، تهران، ایران.)

تاريخ الإرسال : 04 الخميس , ربيع الثاني, 1437 تاريخ التأكيد : 23 السبت , رجب, 1437 تاريخ الإصدار : 18 الخميس , صفر, 1446

الکلمات المفتاحية: تضمین اصل سرمایه , اوراق مشارکت, اوراق مضاربه, شرط ضمن عقد, تعهد شخص ثالث, بیمه,

ملخص المقالة :

اوراق بهادار اسلامی (صکوک)، ابزارهای مالی جدیدی هستند که بر اساس عقود شرعی طراحی شده و در جمهوری اسلامی ایران و اکثر کشورهای اسلامی به جای اوراق قرضه ـ که بر پایه قرارداد قرض با بهره طراحی شده ـ مورد استفاده قرار می گیرند. این ابزارها بر پایة مالکیت در دارایی ها و یا مشارکت در طرح ها نقش تأمین منابع مالی را ایفا می کنند. اوراق مشارکت، مضاربه، اجاره و استصناع، از مصادیق این ابزارها به شمار می آیند. نظر به این که در حقوق اسلامی، تلازم بین سود و زیان در سرمایه گذاری وجود دارد و در نتیجه بازگشت اصل سرمایه تضمین نمی شود، اوراق بهاداری نظیر اوراق مشارکت با ویژگی این تلازم، افراد ریسک گریز را از سرمایه گذاری دور می کند. لذا برای جلب سرمایه های افرادی که از ریسک پذیری کمتری برخوردارند سازوکارهایی اندیشیده می شود. در این نوشتار، شیوه های : 1- تضمین اصل سرمایه به صورت شرط ضمن عقد 2- تضمین سرمایه از ناحیه شخص ثالث 3- تضمین سرمایه به وسیله بیمه ، از جمله سازوکارهایی هستند که علاوه بر این که شبهة ربا در آن ها منتفی است برای وصول به مقاصد شارع در فعالیت های اقتصادی، در قالب اوراق بهادار غیر ربوی تمهید می شوند.

المصادر:

1. ابن ادریس حلّی، محمد بن منصور بن احمد (1410). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی (چاپ دوم). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
2. ابن منظور، جمال الدین محمد بن مکرم (1414). لسان العرب (چاپ سوم). بیروت: دارالفکر.
3. الهام، صادق؛ سعدی، حسین علی؛ اسدی، حمید (1393). بطلان شرط ضمان در قرارداد مضاربه بانکی در بانکداری اسلامی. فصلنامه پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، سال دهم، ش 37، ص 56ـ37.
4. امامی، سید حسن (1380). حقوق مدنی. تهران: انتشارات اسلامیه.
5. انصاری، جعفر (1386). مبانی نظام مالی با نگرش اسلامی (چاپ اول). قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
6. انصاری، شیخ مرتضی (1418). کتاب المکاسب (چاپ اول). قم: مجمع فکر الاسلامی.
7. بجنوردی، میرزا حسن (1419). القواعد الفقهیه (چاپ اول). قم: نشر هادی.
8. بحرانی، یوسف بن احمد (1430). الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره. بیروت: دارالأضواء.
9. بیهقی، احمد بن حنبل [بی تا]. السنن الکبری. انتشارات دارالفکر.
10. پژوهشکده پولی و بانکی (1385). صوکوک(چاپ اول). تهران: پژوهشکده پولی و بانکی.
11. تسخیری، محمد علی (1386). مبانی شرعی اوراق بهادار اسلامی(صکوک). فصلنامه علمی ـ پژوهشی اقتصاد اسلامی، سال هفتم، شماره 27.
12. حامد حسان، حسین [بی تا]. صکوک الإستثمار الإسلامی. مجمع الفقه الإسلامی الدولی، دوله الإمارات العربیه المتحده، الدوره التاسعه العشره.
13. حرّ عاملی، محمد حسن (1414). وسائل الشیعه (چاپ دوم). قم: مؤسسه آل البیت.
14. حلی، ابو القاسم نجم الدین جعفر بن حسن (محقق حلی) (1426). شرایع الإسلام (جاپ اول). قم: مؤسسه معارف اسلامی.
15. حلّی، حسن بن یوسف بن مطهر (1413). قواعد الأحکام (چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
16. زحیلی، وهبه (1409). الفقه الإسلامی و ادلّته (چاپ دوم). دمشق: دارالفکر
17. سازمان بورس و اوراق بهادار (1387). قانون اوراق بهادار. تهران: سازمان بورس و اوراق بهادار.
18. صدر، سید محمد باقر (1393). بانک بدون ربا در اسلام (ترجمه سید یحیی علوی). تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
19. طباطبایی، سید علی (1412). ریاض المسائل فی بیان الأحکام بالدلایل. بیروت: دارالهادی.
20.طباطبایی یزدی، محمدکاظم (1428). العروه الوثقی. قم: منشورات میثم التمار.
21. عاملی، زین الدین بن علی الجبعی (شهید ثانی) (1414). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه (چاپ اول). قم: انتشارات داوری.
22.---- (1413). مسالک الأفهام (چاپ اول). قم: موسسه المعارف الأسلامیه.
23. عاملی، محمد بن جمال الدین مکی (شهید اول) (1417). الدروس الشرعیه. قم: انتشارات جامعه مدرسین.
24. کرکی، علی بن حسین (محقق ثانی) (1414). جامع المقاصد فی شرح القواعد (جاپ دوم). قم: مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث.
25. کلینی، ابو جعفر محمد بن یعقوب (1407). الکافی (چاپ چهارم). تهران: دارالکتب الإسلامیه.
26. گلریز، حسن (1368). فرهنگ توصیفی لغات و اصطلاحات علوم اقتصادی (چاپ اول). تهران: مرکز آموزش بانکداری بانک مرکزی ج.ا.ا.
27. محقق داماد، مصطفی (1393). نظریه عمومی شروط و التزامات در حقوق اسلامی (چاپ سوم). تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
28. مراغی، میر عبدالفتاح (1417). العناوین الفقهیه (چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
29. مقدس اردبیلی، احمد بن محمد (1412). مجمع الفائده و البرهان (چاپ اول). قم: موسسه نشر اسلامی.
30. مصباحی مقدم، غلام رضا؛ رحیمی، علی اصغر؛ کاوند، مجتبی (1389). بررسی فقهی و حقوقی اوراق بهادار مضاربه. فصلنامه علمی پژوهشی افتصاد اسلامی، سال دهم، شماره 38. ص174ـ147.
31. موسویان، سید عباس(1391). ابزارهای مالی اسلامی(صکوک). تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
32. موسوی خمینی، سید روح الله (1375). استفتائات جدید. قم: انتشارات جامعه مدرسین.
33 . ----- (1380) تحریر الوسیله (چاپ دوم). قم: انتشارات دارالعلم.
34. موسوی خویی، سید ابو القاسم (1377). مصباح الفقاهه (چاپ اول). قم: مکتبه الداوری.
35. مؤمن قمی، محمد (1378). جایگاه اوراق مشارکت در نظام اقتصادی اسلامی. مجله معرفت، ش 28. ص 17-10.
36. نجفی، محمد حسن (1404). جواهر الکلام (چاپ هقتم). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
37. نوری، میرزا حسن (1408). مستدرک الوسائل (چاپ اول). قم: مؤسسه آل البیت.
38. هاشمی، محمود ( 1432). بحوث فی الفقه(کتاب المضاربه). قم: مرکز اهل البیت الفقه الأسلامی.
39. هیئه المحاسبه و المراجعه للمؤسسات المالیه الإسلامیه (1431). معاییر الشرعیه. بحرین: [بی نا].