جُستاری در عنصر معنـوی جرم سبّ‌النبی(صل الله علیه و آله)
الموضوعات :
ارژنگ اردوان
1
,
حسین حقانی خواه
2
1 - دانشیار، گروه فقه، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران
2 - دانشجوی دکتری، گروه فقه و حقوق، دانشکده الهیات، دانشگاه میبد، میبد، یزد، ایران
تاريخ الإرسال : 26 الإثنين , شوال, 1442
تاريخ التأكيد : 13 الأربعاء , شعبان, 1443
تاريخ الإصدار : 08 الأربعاء , جمادى الأولى, 1445
الکلمات المفتاحية:
عمد,
سبّ‌النبی,
عنصر معنوی,
سوء نیت عام و خاص,
قصد عام,
قصد خاص,
اثبات نواقض,
ملخص المقالة :
عنصر معنوی در کنار عنصر قانونی و عنصر قانوی، از عناصر مسئولیت کیفری تلقی می‌شود. عنصر معنویِ جرم(قصد مجرمانه) معمولا و غالبا بروز و نمود خارجیِ فیزیکی ندارد. احراز این عنصر در برخی جرایم بویژه در جرم سبّ‌النبی که مجازات سالب حیات دارد، از اهمیت بیشتری برخوردار است. در جرم سبّ‌النبی، قصد عام، اراده و قصد سبّ و توهین است که البته تمسخر، غضب، مستی و اکراه، نواقض این اراده و قصد بوده و به طور نسبی و با شرایطی، رافع مجازات اعدام می باشند، هرچند در برخی حالات، کیفر تعزیر برداشته نمی‌شود. در سوء نیت خاص نیز از این جهت که سبّ، نوعی توهین است، قصد خاص آن، قصد تحقیر و خوار کردن است. این پژوهش به بررسی فقهی قصد عام و قصد خاص این جرم پرداخته است و نگاهی نقادانه نیز به قانون مجازات اسلامی دارد.
المصادر:
قرآن کریم
ابن زهره،حمزة بن على،(1417)، غنیة النزوع، قم: انتشارات مؤسسه امام صادق ع
ابن فارس، احمد،(1404)، معجم مقائیس اللغة، چ1، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
ابن منظور، ابوالفضل محمدبن مکرم،(١۴١۴)، لسـان العـرب،چ3، بیـروت: دارالفکـر.
ابن‌اثیر، مبارک بن محمد،(بی‌تا)، النهایة، قم، چاپ1،مؤسسه اسماعیلیان.
ابن‌نجیم المصری، زین‌الدین بن إبراهیم،(بی‌تا)، البحرالرائق، مصر: مطبعة العلمیة.
اردبیلی، محمدعلی،(1386)، حقوق جزای عمومی، چ14، تهران، نشر میزان
ارژنگ، اردوان؛ شاکر، محمدحسین،(1399)، مستی به مثابه رافع مسئولیت کیفری؛ ابهام ناموجه در سیاست جنایی تقنینی با تاکید بر فقه، پژوهشنامه حقوق کیفری، سال یازدهم، شماره ۲، صص 7 – 27
افراسیابی، محمداسماعیل،(1376)،حقوق جزای عمومی، چ2،تهران: انتشارات فردوسی.
آخوندخراسانى،محمدکاظم،(1409)،کفایة الأصول، چ1، قم، موسسة آل‌البیت
آشوری، محمد (1379). آیین دادرسی کیفری، تهران: انتشارات سمت.
آقایی‌نیا، حسین،(1394)، حقوق کیفری اختصاصی؛جرایم علیه اشخاص (شخصیت معنوی)،چ7، تهران: نشر میزان.
بجنوردی، سید میرزا حسن،(1379)،منتهی الاصول،چ1، تهران: مؤسسه چاپ و نشر عروج.
بهجت فومنی، محمدتقى،(1426). جامع المسائل، قم : دفتر معظم‌له.
جزیری، عبدالرحمن(بی‌تا)، الفقه علی‌المذاهب الاربعه، بیروت: دار احیاء التراث.
جعفری‌لنگرودی، محمدجعفر،(1382)، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، چ2، تهران: گنج دانش.
حاجی‌ده‌آبادی، احمد؛ نوری، عباس،(1393)، بازپژوهی مجازات سابّ‌الامام، نشریه حقوق اسلامی، شماره 40، صص39-70
حر عاملی، محمد بن حسن،(1411)، وَسائلِ الشیعَة، ج 11، قم، آل البیت ع
حسینی مراغى، سید میر عبدالفتاح ،(1413)، العناوین، جلد 2، چ1، قم، مؤسسه النشر الاسلامى.
حسینی‌خامنه‌ای، سید علی،(1393)، (https://farsi.khamenei.ir/news-content?id=27820)
حقانی‌خواه، حسین،(1396)، سبّ‌النبی در فقه و خلأهای آن در قانون مجازات اسلامی، رساله دکتری، دانشگاه یاسوج
حلی(علامه)، حسن‌بن‌یوسف،(1420)، تحریر الأحکام، قم: مؤسسه امام صادق علیه السلام.
راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد،(1412)، مفردات،چ1، لبنان: دارالعلـم.
سیفی مازندرانی، علی اکبر (1425)، مبانی الفقه الفعال، ج3، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
شاکری، ابوالحسن؛غلام نژاد، یاسر،(1390)،بررسی حکم قتل ساب النبی (ص) و ائمه اطهار (ع) ، مجله فقه و مبانی حقوق اسلامی،شماره1،صص99-115.
شامبیانی، هوشنگ،(1392)، حقوق جزای اختصاصی 1، تهران: مجد.
شهید اول، محمدبن‌مکى،(1417)،الدروس الشرعیة،چ2، قم: انتشارات اسلامى.
شهید ثانى، زین‌الدین‌بن‌على،(1410)،الروضة البهیة،قم: انتشارات داورى.
شهید ثانى، زین‌الدین‌بن‌على،(1413)،مسالک الأفهام، قم:مؤسسة المعارف.
صدوق(ابن بابویه)، محمدبن‌على،(1362)، الخصال، چ1، قم: دفتر نشر اسلامی.
طاهرى،حبیب الله،(1418)، حقوق مدنى،چ2، قم:انتشارات اسلامى.
طبرسی، فضل بن‌حسن،(1372)،مجمع البیان، تهران: انتشارت ناصرخسرو.
طریحی، فخر الدین،(1416)،مجمع البحرین، چ3، تهران:انتشارات مرتضوی.
طوسی(شیخ)، محمد بن حسن،(1409)، التبیان، قم:مکتبة الاعلام الاسلامی
عبدری،محمدبن‌یوسف،(1398)، التاج و الإکلیل، بیـروت: دارالفکر.
علیآبادی، عبدالحسین،(1373)، حقوق جنایی، چ3، تهران: انتشارات فردوسی.
فاضل لنکرانى، محمد ،( 1422)، تفصیل الشریعة ـ الحدود، قم: مرکز فقهى ائمه اطهار(ع).
فاضل لنکرانى، محمد،(1385ش)، إیضاح الکفایة، چ5، قم: نشر نوح.
فیض کاشانى، ملامحسن،(1406)، الوافی، چ1،اصفهان: مکتبة الإمام أمیرالمؤمنین علی علیه‌السلام.
کلینى، محمدبن‌یعقوب،(1407)، الکافی، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
گلپایگانى، محمد رضا،(1412)، الدر المنضود، قم: دارالقرآن الکریم
گلدوزیان، ایرج،(1385)، بایسته‌های حقوق جزای عمومی، چاپ13، تهران: میزان.
مجرد،مجید؛مودب، سیدرضا،(1396)،بررسی قرآنی فقهی حکم مجازات سبّ‌النبی(ص)، مجله قرآن شناخت،شماره2، صص91-106
مجلسی، محمد باقر،(1404)، مرآة العقول، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
مجلسی، محمد باقر،(بی‌تا)، رساله حدود، قصاص و دیات، تصحیح علی فاضل، قم: انتشارات اسلامى.
محقق اردبیلى، احمد بن محمد،(1403)، مجمع الفائدة و البرهان، قم: انتشارات اسلامى.
محقق داماد، سید مصطفى،(1406)، قواعد فقه، تهران: نشر علوم اسلامی.
محمدخانی، عباس؛ مجید صادق نژاد نائینی(1401)، مقایسۀ توهین به مقدساتِ حدی و تعزیری در حقوق کیفری ایران ، مجله پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، دوره 18، شماره 69 ، صص136-180
مرعشى نجفى، سید شهاب الدین،(1415)، القصاص، قم: کتابخانه آیة‌الله مرعشى نجفى(ره).
مروجی طبسی، محمدجواد،(1388)، حکم فقهی دشنام دهنده به پیامبر ص، مجله فرهنگ کوثر، شماره 78، صص42-50
مصطفوى، حسن،(1402)،التحقیق فی کلمات القرآن الکریم،تهران: مرکز ترجمة
مظفر، محمدرضا،(1375ش)، اصول الفقه، چ2، ج2، قم، انتشارات اسماعیلیان.
مغنیة، محمدجواد،(1404)، فقه الامام جعفرالصادق(ع)،چ5،بیروت، دارالجواد
مفید، محمدبن‌محمد،(1413)، المقنعة،چاپ اول، قم: کنگره شیخ مفید(ره).
مکارم شیرازی، ناصر،(1427)، استفتاءات جدید، قم:مدرسه امام على علیه السلام.
موسوی اردبیلى، سیدعبدالکریم،(1427)، فقه الحدود و التعزیرات، قم:دانشگاه مفید
موسوی‌خمینی، سیدروح‌الله،(1379)، تحریر الوسیلة، قم: دارالعلم.
موسوی‌خمینى، سیدروح‌الله،(1415)، أنوار الهدایة، چ2، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
موسوی‌خویی،سیدابوالقاسم،(1422)،مبانی تکملة المنهاج، قم:مؤسسة الإمام الخوئی ره.
موسوی‌خویى، سیدابوالقاسم،(1424)، محاضرات فی المواریث، قم: مؤسسة السبطین (علیهما السلام) العالمیة.
میر محمدصادقی، حسین،(1395)، جرایم علیه اشخاص، چاپ21، تهران: میزان.
نجفی، محمدحسن،(1404)، جواهر الکلام، بیروت: دار إحیاء التراث.
نراقى، احمد،(1415)، مستند الشیعة،چ1، قم: مؤسسه آل البیت ع
النووی، یحیـی الـدین شـرف،(1378ق)، المجمـوع، بیـروت: دارالفکـر.
واسطی زبیدی، محمد بن محمد،(1414)، تاج العروس، چ1، بیروت:دار الفکر.
_||_
Holy Quran
Ardabili Mohaghegh, Ahmed bin Mohammad, (1403), Majma Al-Faedate and Al-Barhan, Qom: Islamic Publications.
Abdari, Mohammad Bin Youssef, (2018), Al-Taj and Al-Aklil, Beirut: Dar al-Fekr.
Afrasiabi, Mohammad Ismail, (1376), General Criminal Law, Chapter 2, Tehran: Ferdowsi Publications.
Aghainia, Hossein, (2014), special criminal law; crimes against persons (spiritual personality), Ch. 7, Tehran: Mizan Publishing.
Akhund Khorasani, Mohammad Kazem, (1409), Sufficient Basics, Chapter 1, Qom, Al-Al-Bayt Institute
Ali Abadi, Abdul Hossein, (1373), Criminal Law, Ch. 3, Tehran: Ferdowsi Publications.
Ardabili, Mohammad Ali, (2006), General Criminal Law, Ch 14, Tehran, Mizan Publishing
Arzhang, Ardavan; Shakir, Mohammad Hossein, (2019), Drunkenness as a criminal liability; Unjustified ambiguity in legislative criminal policy with an emphasis on jurisprudence, Criminal Law Research Journal, Year 11, Number 2, pp. 27-7
Ashuri, Mohammad (1379). Criminal Procedure Code, Tehran: Semit Publications.
Behjat Fomeni, Mohammad Taqi, (1426). Jame al-Masal, Qom: Office of the Most High.
Bejnordi, Seyyed Mirza Hassan, (1379), Mantahi al-Asul, Chapter 1, Tehran: Arouj Printing and Publishing Institute.
Fazel Lankarani, Mohammad, (1422), Detail of Al-Sharia - Al-Hudood, Qom: Center for Jurisprudence of Imams Athar (AS).
Faiz Kashani, Mhilamasan, (1406), Al-Wafi, Ch. 1, Isfahan: School of Imam Amir al-Mu'minin Ali, peace be upon him.
Fazel Lankarani, Mohammad, (1385), Izbah al-Aqiq, Ch5, Qom: Nouh Publishing House.
Goldouzian, Iraj, (1385), Basics of General Criminal Law, 13th edition, Tehran: Mizan.
Golpaegani, Mohammad Reza, (1412), Al-Dar al-Manzoud, Qom: Dar al-Qur'an al-Karim.
Haji Dehabadi, Ahmed; Nouri, Abbas, (2013), Re-examination of the Punishment of Sab-ul-Imam, Islamic Law Journal, No. 40, pp. 39-70
Heli (Allamah), Hasan bin Yusuf, (1420), Tahrir al-Ahkam, Qom: Institute of Imam Sadiq, peace be upon him.
Haqqani khah, Hossein, (2016), Sabb al-Nabi in jurisprudence and its gaps in the Islamic Penal Code, doctoral dissertation, Yasouj University
Har Amili, Mohammad bin Hasan, (1411), Wasail e al-Shi'a, Vol. 11, Qom, Al-Bayt :
Hosseini Khamenei, Seyyed Ali, (2013), (https://farsi.khamenei.ir/news-content?id=27820)
Hosseini Maraghi, Seyyed Mir Abdul Fattah, (1413), Al-Anawin, Volume 2, Chapter 1, Qom, Al-Nashar al-Islami Institute.
Ibn Athir, Mubarak bin M0hammad, (Bita), Al-Nahiya, Qom, 1st edition, Ismailian Institute.
Ibn Faris, Ahmad, (1404), Mujam Maqais al-Legha, Chapter 1, Qom, Office of Islamic Propaganda.
Ibn Manzoor, Abulfazl Mohammad ibn Makram, (1414), Lasan al-Arab, Ch. 3, Beirut: Dar al-Fakr.
Ibn Najim al-Masri, Zain al-Din bin Ibrahim, (Bita), Al-Bahr al-Raiq, Egypt: Scientific Press.
Ibn Zohra, Hamzah bin Ali, (1417), Ghaniya al-Nuzou, Qom: Publications of Imam Sadiq Institute
Jafari Langroudi, Mohammad Jaafar, (1382), Expanded on Legal Terminology, Vol. 2, Tehran: Ganj Danesh.
Jaziri, Abd al-Rahman (Beita), Fiqh Ali al-Mahabh al-Arbaeh, Beirut: Dar Ihya al-Tarath.
Kalini, Mohammad bin Yaqub, (1407), Kafi, Tehran: Dar al-Kutub al-Islami.
Majlesi, Mohammad Baqir, (1404), Miryah al-Aqool, Tehran: Dar al-Kutb al-Islamiyya.
Majlisi, Mohammad Baqir, (Bita), Risaleh Hudud, Qisas and Dayat, corrected by Ali Fazel, Qom: Islamic Publications.
Makarem Shirazi, Nasser, (1427), Istfatayat Jadid, Qom: Madrasah of Imam Ali, peace be upon him.
Marashi Najafi, Seyyed Shahab al-Din, (1415), Al-Qasas, Qom: Ayatollah Marashi Najafi Library.
Moraveji Tabasi, Mohammad Javad, (1388), a jurisprudential ruling insulting the Prophet, Farhang Kausar magazine, number 78, pp. 42-50
Mojard, Majid; Moadab, Seyyed Reza, (2016), Qur'anic Jurisprudential Review of the Punishment of the Prophet Sabba-ul-Nabi (pbuh), Qur'an Knowledge Magazine, No. 2, pp. 106-91
Mir Mohammad Sadeghi, Hossein, (2015), Crimes against individuals, 21st edition, Tehran: Mizan.
Mofid, Mohammad bin Mohammad, (1413), Al-Moqnaa, first edition, Qom: Congress of Sheikh Mofid (RA).
Mohaghegh Damad, Seyyed Mostafa, (1406), Jurisprudence Rules, Tehran: Islamic Science Publishing House.
Mohammadkhani, Abbas; Majid Sadegh Nejad Naini (1401), Comparison of insulting the holy things of Hadi and Ta'ziri in Iranian criminal law, Journal of Islamic Jurisprudence and Law Research, Volume 18, Number 69, pp. 136-180
Mousavi Ardabili, Seyyed Abd al-Karim, (1427), Jurisprudence of Boundaries and Ta'azirat, Qom: Mofid University
Mousavi Khomeini, Seyyed Ruhollah, (1379), Tahrir al-Usilah, Qom: Dar al-Alam.
Mousavi Khomeini, Seyyed Ruhollah, (1415), Anwar al-Hadaiya, Ch2, Tehran, Institute for editing and publishing the works of Imam Khomeini (RA).
Mousavikhoei, Saida Bolqasem, (1422), Bani Takmal al-Manhaj, Qom: Al-Imam Al-Khoei Institute.
Mousavikhoei, Saida Bolqasem, (1424), Lectures in Al-Mawarith, Qom: Al-Sabatin (peace be upon him) International Foundation.
Mozafar, Mohammad Reza, (1375), Usul Fiqh, Ch2, Vol2, Qom, Ismailian Publications.
Mughnia, Mohammad Javad, (1404), Fiqh of Imam Jafar al-Sadiq (AS), Ch. 5, Beirut, Dar al-Jawad
Mustafawi, Hassan, (1402), al-Thaqir fi Kalam al-Qur'an al-Karim, Tehran: Marzrat Targah.
Najafi, Mohammad Hassan, (1404), Javaher Kalam, Beirut: Dar Ihya al-Tarath.
Naraghi, Ahmad, (1415), Shia document, Ch. 1, Qom: Al-Bayt Institute.
Nowi, Yahya al-Din Sharaf, (1378 AH), the collection, Beirut: Dar al-Fakr.
Ragheb Esfahani, Hossein bin Mohammad, (1412), Mofardat, Ch1, Lebanon: Dar al-Alam.
Saduq (Ibn Babouyeh), Mohammad bin Ali, (1362), Al-Khasal, Ch1, Qom: Islamic Publishing House.
Seifi Mazandarani, Ali Akbar (1425), Mbani al-Fiqh al-Fa'al, vol. 3, Qom: Islamic Publications Office.
Shahid aval, Mohammad Bin Makki, (1417), Al-Dros al-Sharia, Chapter 2, Qom: Islamic Publications.
Shahid Thani, Zain al-Din bin Ali, (1410), al-Rawzah al-Bahiya, Qom: Davari Publications.
Shahid Thani, Zain al-Din bin Ali, (1413), Masalik al-Afham, Qom: Al-Maarif Institute.
Shakri, Abolhassan; Gholamnejad, Yasser, (2013), a review of the ruling on the murder of Sab-Nabi (pbuh) and Imam Athar (pbuh), Islamic Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law Magazine, No. 1, pp. 115-99.
Shambiani, Hoshang, (2012), Special Criminal Law 1, Tehran: Majd.
Tabarsi, Fazl bin Hasan, (1372), Al Bayan Assembly, Tehran: Nasser Khosro Publishing House.
Taheri, Habibullah, (1418), Civil Laws, Chapter 2, Qom: Islamic Publications.
Tarihi, Fakhruddin, (1416), Al-Baharin Complex, Ch 3, Tehran: Mortazavi Publishing House.
Tusi (Sheikh), Mohammad bin Hassan, (1409), Al-Tabayan, Qom: Al-Alam Islamic School
Wasti Zubeidi, Mohammad bin Mohammad, (1414), Taj al-Arus, ch. 1, Beirut: Dar al-Fikr.
