تأملی فقهی در مدلول ماده 440 قانون مجازات اسلامی

الموضوعات :

سیده محبوبه حسنی ابوالحسن کلایی ¹ (دانشجوی کارشناسی ارشد فقه و مبانی حقوق، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران)
محمد محسنی دهکلانی ² (دانشیار گروه فقه و مبانی اسلامی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران)
علی اکبر جهانی ³ (استادیار گروه فقه و مبانی اسلامی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران)

تاريخ الإرسال : 12 الأحد , رمضان, 1439 تاريخ التأكيد : 12 الأحد , رمضان, 1439 تاريخ الإصدار : 07 الثلاثاء , رمضان, 1439

الکلمات المفتاحية: قصاص, جنایت, تأخیر, سرایت, اندمال,

ملخص المقالة :

هنگامی که جانی به جهت ارتکاب جنایت مادون نفس به قصاص محکوم شود، مطالبه مجنی علیه برای استیفای قصاص کافی است. اما از آن جا که احتمال گسترش جنایت و سرایت آن به نفس مجنی علیه وجود دارد، این پرسش که استیفای قصاص جراحت از جانی، پیش از استقرار کامل بهبودی جنایت واقع شده در مجنی علیه جایز است یا خیر؟ قابلیت طرح می یابد. مشهور فقها با تکیه بر اطلاقات و عمومات قرآنی و اصل عدم سرایت، جواز قصاص قبل از بهبودی را مبنای خویش قرار داده اند. در مقابل برخی از فقها عدم جواز قصاص قبل از بهبودی را پذیرفته اند و برخی دیگر میان جراحاتی که نوعاً ساری هستند و آنها که سرایت نمی کنند، تفصیل قائل شده اند. نکته قابل توجه تأسیسی است که مقنن در ماده 440 ق.م.ا. ارائه نموده و آورده است: قصاص عضو را می توان فوراً اجراء کرد لکن اگر علم به سرایت وجود نداشته باشد و قصاص اجراء شود و پس از آن جنایت سرایت کند و سرایت پدید آمده، عمدی محسوب شود، مرتکب حسب مورد، به قصاص نفس یا عضو محکوم می شود؛ لکن پیش از اجرای قصاص نفس ولی دم باید، دیه جنایتی را که به عنوان قصاص عضو بر مرتکب وارد شده است را به او بپردازد و اگر سرایت پدید آمده، غیر عمدی محسوب شود، مرتکب به دیه جنایتی که به وسیله سرایت، پدید آمده است محکوم می شود و دیه مقداری که قصاص شده است کسر نمی شود. نویسندگان پس از بررسی مسأله و با تدقیق در مستندات و مدارک آن قول به عدم جواز قصاص را واجد وجاهت فقهی نمی بینند و نیز قول مشهور و مختار قانون گذار مجازات اسلامی را بواسطه لوازم نامقبولش، ادله را یارای تأمین آن نیست در نهایت قول به تفصیل را مختار خویش دانسته اند.

المصادر:

- آبى، فاضل، حسن بن ابى طالب یوسفى، (1417)، کشف الرموز فی شرح مختصر النافع‌، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌، قم، چاپ سوم.

2- اصفهانى، فاضل هندى، محمد بن حسن‌، (1416)،  کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام‌، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.

3- القفال، سیف­الدین، ابی­بکر محمد بن احمد الشاشی، (1988)، حلیه العلماء فی معرفه مذاهب الفقهاء، مکتبه الرساله الحدیثه، عمان، چاپ اول.

4- تبریزى، جواد بن على‌، (1426)، تنقیح مبانی الأحکام- کتاب القصاص، دار الصدیقه الشهیده سلام الله علیها‌، قم، چاپ دوم.

5- حلبى، ابو الصلاح، تقى الدین بن نجم الدین، (1403)، الکافی فی الفقه‌، کتابخانه عمومى امام امیر المؤمنین علیه السلام‌، اصفهان، چاپ اول.

6- حلّى، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى‌، (1413)، قواعد الأحکام فی معرفه الحلال و الحرام‌، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌، قم، چاپ اول.

7- حلّى، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى‌، (1420)، تحریر الأحکام الشرعیه على مذهب الإمامیه، مؤسسه امام صادق علیه السلام‌، قم، چاپ اول.

8- حلّى، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى‌، (1413)، مختلف الشیعه فی أحکام الشریعه‌، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌، قم، چاپ دوم.

9- حلّى، محقق، نجم الدین، جعفر بن حسن‌، (1408)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام‌، مؤسسه اسماعیلیان، قم، چاپ دوم.

10- حلّى، ابن ادریس، محمد بن منصور بن احمد، (1410)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى‌، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ دوم.‌

11- حلّى، فخر المحققین، محمد بن حسن بن یوسف، (1378)، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد‌، مؤسسه اسماعیلیان، قم، چاپ اول.

12- حلّى، مقداد بن عبدالله سیورى، (1404)، التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، انتشارات کتابخانه آیه­الله مرعشى نجفى، قم، اول.

13- حلّى، جمال الدین، احمد بن محمد اسدى، (1410)، المقتصر من شرح المختصر، مجمع البحوث الإسلامیه‌، مشهد، اول.

14- حلّی، حسن بن علی بن داوود، (1342)، الرجال لابن داود، دانشگاه تهران، تهران، چاپ اول.

15- خراسانى، حسین وحید‌، (1428)، منهاج الصالحین‌، مدرسه امام باقر علیه­السلام‌، قم، چاپ سوم.

16- خمینى، سید روح الله موسوى‌، (بی­تا)، تحریر الوسیله‌، مؤسسه مطبوعات دار العلم، قم، چاپ اول.

17- خویى، سید ابو القاسم موسوى، (1422)، مبانی تکمله المنهاج‌، مؤسسه إحیاء آثار الإمام الخوئی ره، قم، چاپ اول.

18- خویى، سید ابو القاسم موسوى، (بی­تا)، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرجال، جلد13، بی­جا. 19

19- راوندى، قطب الدین، سعید بن عبدالله، (1405‌)، فقه القرآن‌، انتشارات کتابخانه آیه الله مرعشى نجف، قم، چاپ دوم.

20- صیمرى، مفلح بن حسن (حسین)، (1408‌)، تلخیص الخلاف و خلاصه الاختلاف، انتشارات کتابخانه آیه­الله مرعشى نجفی، قم، چاپ اول.

20- طوسى، ابوجعفر، محمد بن حسن‌، (1387)، المبسوط فی فقه الإمامیه‌، المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه‌، تهران، چاپ سوم.

21- طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن‌، (1407)، الخلاف‌، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌، قم، چاپ اول.

22- طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن‌، (1420)، فهرست کتب شیعه، مکتبه المحقق الطباطبائی، قم، چاپ اول.

23- عاملى، حرّ، محمد بن حسن‌، (1409)، وسائل الشیعه، مؤسسه آل البیت علیهم السلام‌، قم، چاپ اول.

24- عاملى، شهید اول، محمد بن مکی، (1414)، غایه المراد فی شرح نکت الإرشاد‌، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.

25- عاملى، شهید ثانى، زین الدین بن على، (1413)، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام‌، جلد 15، مؤسسه المعارف الإسلامیه‌، قم، چاپ اول.

26- عاملى، شهید ثانى، زین الدین بن على، (1410)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه (المحشّى- کلانتر)، کتابفروشى داورى، قم، چاپ اول.

27- عاملى، بهاء الدین، محمد بن حسین و ساوجى، نظام بن حسین‌، (بی­تا)، جامع عباسى و تکمیل آن(محشی، ط- قدیم)، مؤسسه منشورات الفراهانی‌، تهران، چاپ اول.

28- عاملى، سید جواد بن محمد حسینى‌، (بی­تا)، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلاّمه (ط- القدیمه)، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ اول.‌

29- فقعانى، على بن على بن محمد بن طى‌، (1418)، الدر المنضود، مکتبه إمام العصر( عج) العلمیه، قم، چاپ اول.

30- قطیفى، على بن ابراهیم بن سلیمان‌، (1419)، شرح ترددات المختصر النافع‌، دار المصطفى لإحیاء التراث، قم، چاپ اول.‌

31- قمّى، سید صادق حسینى روحانى‌، بی­تا، منهاج الصالحین‌، بی جا، بی چا.

32- قمّى، سید تقى طباطبایى‌، (1426)، مبانی منهاج الصالحین‌، منشورات قلم الشرق، قم، چاپ اول.‌

33- کاشانى، حاج آقا رضا مدنى‌،(1410)، کتاب القصاص للفقهاء و الخواص‌، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه، مدرسین حوزه علمیه قم‌، قم، چاپ دوم.

34- لنکرانى، محمد فاضل موحدى‌، (1422)، تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله، مرکز فقهى ائمه اطهار علیهم السلام، قم، چاپ اول.‌

35- مرعشى نجفى، سید شهاب الدین‌، (1415)، القصاص على ضوء القرآن و السنه‌، انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى قدس سره‌، قم، چاپ اول.

36- نجاشی، احمد بن علی، (1365)، رجال النجاشی، مؤسسه النشر الاسلامی التابعه لجامعه المدرسین بقم المشرفه، قم، چاپ ششم.

37- نجفى، صاحب الجواهر، محمد حسن‌، (1404)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام‌، دار إحیاء التراث العربی‌، بیروت، چاپ هفتم.

38- سبحانی، جعفر، درس خارج، مدرسه فقاهت، کتاب القصاص، (1390)، تاریخ مشاهده3/2/1395 آدرس:

                                                                                                            http://www.eshia.ir/feqh/archive   

 

1. Abi, H. (1996). Kashf Al-Romouz Fi Sharhe Mokhtasar Al-Nafe. Qom: Islamic Publication Office.


2. Ameli, J. (No Date). Miftah Al-Karama Fi Sharh Ghavàed Al-Allamah. Beirut: Dar Ehya  Al Toras Al-Arabi.


3. Ameli, M. & Savouji, N. (No Date). Jame Abbasi va Takmil. Tehran: Manshorat Al-Farahani Institute.


4. Ameli, M. (1989). Vasael Al-Shiia. Qom: Aàlol Bayt Institute.


5. Ameli, M. (1990). Al-Ruzatol Bahiyya Fi Sharhe Al-Lumàt Al-Demashghiyya. Qom: Davari Bookstore.


6. Ameli, M. (1992). Masàlik Al-Afham Ela Tanghih Sharàye Al-Islam. Qom: Al- Maàref Al -Islamia Institute.


7. Ameli, M. (1993). Ghàyatol Morad Fi Sharhe Nokatol Esharat. Qom: Islamic Propaganda Office.


8. Alghefàl, M. (1988). Helyatol Ulama Fi Màrefata Mazahiba Al-foghaha. Beirut: Maktabata Al-Resalata Al-Hadisata.


9. Faghàni, A. (1997). Al Dorra Al-Manzoud. Qom: Maktabata Al- Imam Al Asr Al Elmiyya.


10. Ghatifi, A. (1998).Sharhe Taraddodat Al-Mokhtasar Al-Nafi. Qom: Dar Al-Mostafa Le Ehya Al Toras.


11. Ghommi, S. (No Date). Minhaj Al-Salehin. Qom: Manshourat Ghalam Al-Shargh.


12. Halabi, T. (1983). Al-Kafi Fil fighh. Isfahan: Imam Amiral Momenin Public library.


13. Helli, A. (1990). Al-Moghtasar Men Sharh Al-Mokhtasar. Mashhad: Majma Al-Bohos Al-Islamia.


14. Helli, H. (1964). Al-Rejal Le Ibn Davoud. Tehran: Tehran University.


15. Helli, H. (1993). Ghavâed Al-Ahkam Fi Marifat Al-Halàl va Al-Haràm. Qom: Islamic Publication Office.


16. Helli, H. (1993). Mokhtalif Al-Shiia Fi Ahkami Al-shariia. Qom: Islamic Publication Office.


17. Helli, H. (1999).Tahrir Al-Ahkam Al-shariyyah Ala Mazhab Al-Imamyya. Qom: Imam Sadigh Institute.


18. Helli, J.(1988). Sharàye Al-Islam Fi Masael Al-Halàl va Al-haràm. Qom: Esmaeilian Institute.


19. Helli, M.(1959). Izahol Favàed Fi Sharh Moshkelatol Ghavàed. Qom: Esmaeilian Institute.


20. Helli, M. (1984). Al-Tanghih Al-Ràe Le Mokhtasar Al-Sharàye. Qom: Ayatollah Màràshi Library Publication.


21. Helli, M. (1990). Al-saràer Al-Hàvi Le Tahrir Al-Fatàvi. Qom: Islamic Publication Office.


22. Isfahani, M. (1995). Kashf Al-lesam val Ebham An Ghavâed Al-ahkam. Qom: Islamic Publication Office.


23. Kashani, R. (1990). Ketab Al Qias Lel Foghaha va Al-Khavas. Qom: Islamic Publication Office.


24. Khomeini, R. (No Date). Tahrir Al-Vasila. Qom: Dar Al-Elm Institute.


25. Khorasani, H. (2007). Minhaj Al-Sàlehin. Qom: Imam Baqer School.


26. Khoyi, A. (2001).Mabani Takmala Al-Minhaj. Qom: Ehyà Asàr Al Emam Al-Khoyi Institute.


27. Khoyi, A. (No Date). Moujam Rijal Al-Hadith Va Tafsil Tabaghat Al-Rijal.


28. Lankarani, M. (2001). Tafsil Al-Shariya Fi Sharh Tahrir Al-Vasila. Qom: Aemeh Athar Institute.


29. Màrashi Najafi, Sh. (1994). Al-Ghisas Ala Zau Al_Ghoran Val Sunna. Qom: Màr ashi Najafi Library.


30. Najafi, M. (1984). Javaher Al-kalam Fi Sharh Sharàye Al-Islam. Beirut: Dar Ehya Torath Al-Arabi.


31. Najàshi, A. (1978). Rijal Najashi. Qom: Al-Nashr Al-Islami Al-Tabia Le Jame Al-Modarresin.


32. Ravandi, S. (1985). Figh Al-Quran. Qom: Ayatollah Marashi Library Publication.


33. Simari, M. (1988).Talkhis Al-Khelaf va Kholasata Al-Ikhtilaf. Qom: Ayatollah MArashi library Publication. Sobhani, J.(2012). Kitab Al Ghisas.Adapted and Retrieved from  http://www.eshia.ir/feqh/archive.                                      Tabrizi, J. (2005). Tanghih Mabani Al-kalam, Kitab Al-Ghisas. Qom: Dar Al-Seddigha Al-shahidah.


34. Tousi, M. (1967). Al-Mabsoot Fi Fiqh Al- Imamia. Tehran: Al-Maktabata Al-Mortazavia Le Ehya Al-Asar Al-Jafariya.


35. Tousi, M.(1987). Al Khelaf. Qom: Islamic Publication Office.


36. Tousi, M.(1999). Fehrest Kotob Shiia. Qom: Maktabata Mohaghegh.