گواهی و تعارض آن با امارات قضایی (علم قاضی) از دیدگاه فقه و حقوق موضوعه

الموضوعات :

ابوالفضل علیشاهی قلعه جوقی ¹ (دانشیار گروه الهیات، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.)
علیرضا ملاشاهی ² (دانش آموخته دکترای الهیات، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران.)
منصور غریب پور ³ (استادیار گروه الهیات، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران.)

تاريخ الإرسال : 21 الأربعاء , جمادى الثانية, 1442 تاريخ التأكيد : 14 الإثنين , جمادى الثانية, 1443 تاريخ الإصدار : 07 الأربعاء , صفر, 1445

الکلمات المفتاحية: تعارض, قرینه, گواهی, علم قاضی, اماره قضایی,

ملخص المقالة :

گواهی عبارت است از اخبار قطعی از حق لازمی به نفع شخص ثالث که از جانب غیر حاکم واقع می شود. طبق برخی مواد قانونی (161 و 162ق.م) بینه با شرایط شرعی و قانونی موضوعیت دارد و از طرفی طبق ماده 241 ق.آ.د.م. ارزش و تأثیر گواهی را به نظر دادگاه محول نموده است و به نحو مبهم شاید بدان معناست زمانی که گواهی با سایر ادله تعارض پیدا کند، تشخیص ارزش و تأثیر آن با دادگاه است. در مقابل این اماره قانونی و شرعی، امارات قضایی، اوضاع و احوالی است که منجر به علم قاضی می شود و از سه منشأ تحصیل می شوند: ظنون دادرسان عرف و عادات اجتماعی و قراین و اوضاع واحوال ... و با صلاحدید دادرس و در صورتی که این قراین برای دادرس اطمینان و باور درونی ایجاد نماید، اماره قضایی محسوب و می تواند مستند رأی دادگاه قرار گیرد. در این تحقیق با روش تحلیلی و توصیفی با استفاده از منابع کتابخانه ای به این مسأله پرداخته شده است که در مقام تعارض بین گواهی با شرایط شرعی و قانونی و علم قاضی ناشی از امارات قضایی، راه حل چیست و کدامیک مقدم است؟ در پاسخ ضمن بررسی جایگاه حقوقی و ارزش اثباتی هر کدام و نیز تحلیل مواد قانونی مربوطه با بررسی گسترده ماهیت علم قاضی و ادله حجیت آن و ارزش اثبانی آن در لسان ادله، بر تقدم اماره قضایی منتج علم قاضی بر گواهی، استدلال شده است.

المصادر:

• ابن فارس، احمد بن فارس (1404). معجم مقاییس اللغه. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.


• ابن حیون، نعمان بن محمد (1383). دعائم الاسلام. قم: موسسه آل البیت علیم السلام لاحیاء التراث.


• ابن سعید حلی، یحیی بن سعید (1405). الجامع للشرایع. قم: موسسه سید الشهداء.


• اسکافی، ابن جنید (1416). مجموعه الفتاوی ابن جنید. قم: ایران، انتشارات اسلامی


• آشتیانی، محمدحسن (1425). کتاب القضا. قم: انتشارات زهیر.


• اصفهانی، فاضل هندی (1416). کشف اللثام و الابهام عن قواعد الاحکام. قم: انتشارات جامعه مدرسین.


• ابن ادریس حلی، محمد بن ادریس (1410). السرائر. قم: دفتر انتشارات اسلامی.


• ابن منظور، محمد بن مکرم (1414). لسان العرب. بیروت: دار صادر.


• امامی، سید حسن (1385). حقوق مدنی. تهران: انتشارات اسلامیۀ.


• انصاری، مرتضی (1415). القضا و الشهادات. تهران: کنگره بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.


• انوری زاده چهارسوقی، سهراب (1390). جایگاه قانونی ادله نوین در نظام حقوقی ایران. نراق: پایان نامه دانشگاه آزاد.


• بجنوردی، سید حسن (1419). القواعد الفقهیۀ. قم: نشر الهادی.


• بحرانی، حسین بن محمد (1428). الانوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرایع. بیروت: مجمع البحوث العلمیه.


• توکلی، سعید (1385). ارزش شهادت و حدود اعتبار آن در نظام حقوقی ایران. ماهنامه حقوقی دادرسی. شماره 56، صص 6-11.


• جبار گلباغی ماسوله، سید علی (1378). در آمدی بر عرف. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.


• جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1386). ترمینولوژی حقوق. تهران: انتشارات گنج دانش.


• جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1381). دایرۀ المعارف اسلامی قضایی. تهران: انتشارات گنج دانش.


• جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1378). مبسوط در ترمینولوژی حقوق. تهران: انتشارات گنج دانش.


• جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1356). دانشنامه حقوقی. تهران: انتشارات امیرکبیر.


• حائری، سیدکاظم حسینی (1415). القضا فی فقه الاسلامی. قم: مجمع اندیشه اسلامی.


• حسینی عاملی، سید جواد بن محمد (1419). مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه. قم: دفتر انتشارات اسلامی.


• حر عاملی، محمد بن حسن (1416). الوسائل. قم: موسسه آل البیت.


• حصری، احمد (1406). علم القضاء ادله الاثبات فی الفقه الاسلامی. قم: انتشارات دارالکتب العربی.


• خراسانی، محمد کاظم، (1418). کفایه الاصول. قم: نشر اسلامی.


• خویی، سید ابوالقاسم، (1422). مبانی تکمله المنهاج. قم: موسسه احیا آثار الامام الخویی (ره).


• روحانی، سید صادق، (1412). فقه الصادق. قم: دار الکتاب.


• زراعت، عباس، حاجی زاده، حمید رضا، (1388). ادله اثبات دعوا. تهران: انتشارات قانون مدار.


• سنگلجی، محمد، (1329). آیین دادرسی در اسلام. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.


• شاهرودی، سید محمود (1423). قرائات فقهیه معاصره. قم: موسسه دائره المعارف اسلامی.


• شریف مرتضی، علی بن حسین، (1415). الانتصار. قم: انتشارات اسلامی.


• شمس، عبدالله، (1390). آیین دادرسی مدنی. تهران: انتشارات دراک.


• شهید ثانی، زین الدین بن علی، (1413). الروضه البهیۀ فی شرح اللمعۀ الدمشقیه. تهران: انتشارات بوستان کتاب.


• شهید ثانی، زین الدین بن علی (1413). مسالک الافهام. قم: موسسه المعارف الاسلامیه.


• صافی گلپایگانی، لطف الله، (1419). جامع الاحکام. قم: انتشارات حضرت معصومه (س).


• صدر زاده افشار، سید محسن، (1369). ادله اثبات دعوا در حقوق ایران. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.


• طباطبایی، سید علی (1418). ریاض المسائل، قم: موسسه آل البیت.


• طرابلسی، ابن براج (1406). المهذب. قم: دفتر انتشارات اسلامی.


• طوسی، ابن حمزه (1408). الوسیله. قم: انتشارات آیت الله مرعشی.


• طوسی، محمد بن حسن (1387). المبسوط. قم: المکتبه لاحیاء الآثار الجعفری.


• طوسی، محمد بن حسن (1407). الخلاف. قم: انتشارات الاسلامی


• عراقی، آقا ضیاء الدین (1421). تقریرات للنجم آبادی. قم: موسسه معارف اسلامی


• علامه حلی، حسن بن یوسف (1413). قواعد الاحکام. قم: انتشارات الاسلامی.


• فیروز آبادی، مجد الدین (1405). قاموس المحیط. قم: دار الهجره.


• کاتوزیان، ناصر (1385). اثبات و دلیل اثبات. تهران: میزان.


• کاتوزیان، ناصر (1383)، ماهیت و اثر اماره قضایی، فصلنامه حقوقی دانشکده حقوق و علوم سیاسی (دانشگاه تهران)، شماره64


• کاشف الغطاء، محمد حسین، (1409). تحریر المجلۀ. بیروت: مکتبه النجاح.


• کلینی، محمد بن یعقوب، (1407). الکافی. تهران: دار الکتب الاسلامیه.


• کنی، ملا علی، (1397). کتاب القضاء. تهران: بنیاد پژوهش های اسلامی.


• کیدری، محمد بن حسین، (1416). اصباح الشیعه بمصباح الشریعه. قم: موسسه امام صادق (ع)


• گلپایگانی، سید محمدرضا (1413)، کتاب القضاء. قم: دار القران الکریم.


• گلپایگانی، سید محمدرضا (1415)، کتاب الشهادات. قم: مقرر جناب.


• مجلسی، محمد باقر (1413). بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار ائمه الاطهار. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.


• محقق داماد، سید مصطفی (1406). قواعد فقه. تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.


• محمدی، ابوالحسن (1375). مبانی استباط حقوق اسلامی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.


• محمصانی، صبحی (1412). قانون مدنی لبنان. بیروت: دار احیاء التراث العربی.


• مدنی، سید جلال الدین (1385). ادله اثبات دعوا. تهران: پایدار.


• مکارم شیرازی، ناصر (1416). القواعد الفقهیۀ. قم: مدرسۀ الامام علی بن ابی طالب (ع).


• منتظری، حسینعلی (1431). مجمع الفوائد. قم: دار الفکر.


• موسوی خمینی، سید روح الله (1404). زبده الاحکام. قم: سازمان تبلیغات اسلامی.


• موسوی خمینی، سید روح الله (1381). تحریر الوسیله. قم: موسسه مطبوعات دارالعلم.


• ناصری، فرج الله (1344). امارات در حقوق مدنی (رساله دکتری). تهران: دانشگاه تهران.


• نجفی، حسن بن جعفر (1423). انوار الفقاهه-کتاب الشهادات. نجف: موسسه کاشف الغطا.


• نجفی، محمد حسن (1404). جواهر الکلام. قم: انتشارات دارالکتب الاسلامیۀ.

Ibn Fares, A. (1983). Mu'jam Maqabis Al-Luqah. Qom: Islamic Propagation Office.

Ibn Hyyun, N. (1963). Da'a'im al-Islam. Qom: Albayt Institute.

Ibn Saeed Al- Helli, Y. (1984). Al-Jamee Lal-Sharae, Qom: Seyyed Al-. Shuhada.

Eskafi, M. (1995). Majmooah Al- Fatawa Ibn jonayd. Qom: Islami Publication.

Ashtiani, M. (2004). Ketab- Al- Ghaza. Qom: Zohayr Publication.

Isfahani, M. (1995). Kashf al-letham An Qawaed al-Ahkam. Qom: Jameeh Al- Modarresin Publication.

Ibn Idriss Helli, A. (1989). Al-Saraer. Qom: Islamic Publication.

Ibn Manzur, M. (1993). Lisān al-ʿArab. Beyrut: Dar Sader.

Imami, H. (2006). Civil Rights. Tehran: Islamiyah Publication.

Ansari, M. (1994) Al-Gazae va Al-shahadat. Tehran: Congress Honoring Sheikh Azam Ansari.

Anvarizadeh, S. (2011). The legal status of modern evidence in Iran's legal system. Naraq: Dissertation of Azad University.

Bojnordi, M. (1980). Ghavaed Al- Fighia. Tehran. Al-Hadi Publication.

Bahrani, H. (2007). Al-Anvar al-Lavamei. Beyrut: Majmae Al-Bohuth Al- Elmiah.

Tavakoli, S. (2006). The value of testimony and its validity limits in Iran's legal system. Judicial Rights Monthly. Number 56. p.p 6-11.

Jabbar Golbaghi, A. (1999). An Introduction of common. Qom: Daftar Talighat Islami Publication.

Jafari Langroodi, M. (1978). Encyclopedia of law. Tehran: Ganj Danesh Publication.

Jafari Langroodi, M. (2002). Judicial Islamic encyclopedia. Tehran: Ganj-i Dānish Publication.

Jafari Langroodi, M. (1999). Extensive in legal terminology. Tehran: Ganj-i Dānish Publication.

Jafari Langroodi, M. (1977). Legal encyclopedia. Tehran: Amirkabir Publication.

HaeriYazdi, K. (1990). Al-Ghazae Fi Figh Al- Islami. Qom: Majmae Andisheh Islami.

Hosseini Amili, M. (1944). Miftah Al-Karamah. Qom: Offset Printing Company.

Horr Aameli, M. (1988). Wasael al-Shiah (The Means of the Shiites), Qom: Al al-Bayt Foundation.

Hosari, A. (1985). Elm Al-Ghazae Adelah Al-Esbat fi figh Al-Islami. Qom: Dar Al-Kotob Al-Arabi Publication.

Akhond khorasani, M. (1997), kefayat-Al- osul, Qom: Islami publication.

Musawi Khoyi, Abu al-Ghasem. (1976). Mabani Takmelah al-Menhaj (Fundamentals of Completing the Path). Qom: Ehya Athar Al- Imam khoui Institute.

Rohani, S. (1991). Feghh al-Sadegh (Jafari Jurisprudence). Qom: Book House.

Zeraat, A. Hajizadeh, H. (2009). Evidence to prove the case. Tehran: Ghanoonmadar Publication.

Sanglaji, M. (1950). Procedure in Islam. Tehran: Tehran University Publication.

Shahroodi, M. (2002). Gheraat Fighhiah moaserah. Qom: Islamic Encyclopedia Institute.

Shareef Morteza, A. (1994). Al-Entesar. Qom: Islami Publication.

Sams, A. (2011). Civil procedure. Tehran: Darac Publication

Shahid Thani, A. (1989). Al-Rozah al-Bahiyah fi Sharh al-Lomah al-Dameshghiyyah. Tehran: Boostanketab Publication.

Shahid Thani, A. (1992). Masālik al-Afhām ilā Tanqīḥ Sharā’iʻ al-Islam (The Schools of Understanding in the Explanation of Sharā’iʻ al-Islam). Qom: Muʼassisah al-Ma‘ārif al-Islāmīyah (Islamic Teachings Institute)

Safi, L. (1998). Jame Al-Ahkam. Qom: Hazrat Maasiimeh Publication.

Sadrzadeh, M. (1990). Proof of litigation in Iranian law. Tehran: University Publication Center.

Tabatabaee, A. (1997). Riyaz Al-Masael. Qom: Al-Albayt Institute.

 Trablosi. E. (1985). Al-Mohazab. Qom: Islamic Publications Office.

Tusi, E. (1987). Qom: AyatoAllah Marashi Publication.

Tusi, M. (1967). Almabsut. Qom: Almaktabah Leehyae Al-Athar Al-Jafari.

Tusi, M. (1986). Al-Khelaf. Qom: Islamic Publication.

Eraghi, Z. (2000). Taghrirat LenajmAbadi. Qom: Maaref Islami Institute.

Allameh Helli, H. (1990). Ghavwed Al-Ahkam. Qom: Islamic Publication.

FiroozAbadi, M. (1984). Ghamoos Al-Mohit. Qom: Dar Al-Hejrah.

Katoziyan, N. (2006).  Proof And Reason for proof. Tehran: Mizan.

Katoziyan, N. (2004). The nature and Effect of judicial decree. Law And Political Since Magazin. Number 64. P.p 125-154.

Kashef Al-Ghetae, M. (1988). Tahrir Al-Majallah. Beyrut: Alnajah library.

Kolayni, M. (1986). Al-Kafi. Tehran: Dar Al-Kotob Al- Islamiah.

Kani, A. (1976). Ketab Al-Ghazae. Tehran: Islamic Research Foundation.

Kaydari, M. (1995) Esbah Al-Shia. Qom: Imam Al-Sadegh Institute.

Golpaygani, M. (1992). Ketab Al-Ghazae. Qom: Dar Al-Quran Al-Karim

Golpaygani, M. (1994). Ketab Al-Shahadat. Qom: Writer.

 Majlesi, M. (1992), Behar Al-Anwar. Beyrut: Dar Ehyae Al-Torath Al-Arabi.

Mohaghegh Damad, M, (2000). Ghawaed Al-Figh. Tehran: Markaz Nashr Islami.

Mohammadi, A. (1996). Basics of inferring Islamic law. Tehran: Tehran University Publication.

Mahmasani, S. (1991). Civil Code of Lebanon. Beyrut: Dar Ehyae Al-Torath Al-Arabi.

Madani, J. (2006). Evidence to prove the case. Tehran: Paydar.

Makerem Shirazi, N. (1995). Al-Ghavaed Al-Fighhiyah. Qom: Ali Ibn Abitaleb School.

 Montazeri, H. (2009). Majmaa Al-Favaed. Qom: Dar Al-Fekr.

Mosavi Khomeini, R. (1983). Zobdah Al-Ahkam. Qom: Sazeman Tablighat Islami.

Mosavi Khomeini, R. (1961). Tahrir Al-Vasilah. Qom: Dar Al-Elm Institute.

Naseri, F. (1965). Emirates in civil rights. Tehran: Tehran University.

Najafi, H. (2002). Anwar Al-FiGhahah- Ketab Al-Shahadat. Najaf: Kashef Al-Ghetae Institute.

Najafi, M. (1983). Javaher Al-Kalam. Qom: Dar Al-Kotob Al- Islamiah.