مجازات معاونت به گونه «امساک» در فقه شیعه و حقوق کیفری ایران

الموضوعات :

ابوالفضل علی شاهی قلعه جوقی ¹ (عضو هیئت علمی دانشیار گروه الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فرهنگیان خراسان رضوی)
اسحاق کریمی ² (دانش آموخته کارشناس ارشد)

تاريخ الإرسال : 16 الأحد , ربيع الثاني, 1440 تاريخ التأكيد : 26 السبت , شوال, 1440 تاريخ الإصدار : 26 الخميس , جمادى الثانية, 1441

الکلمات المفتاحية: جرم, معاونت در جرم, امساک, حبس ابد,

ملخص المقالة :

یکی از موارد خاص معاونت در جرایم علیه اشخاص، امساک یا نگهداشتن کسی برای تواناساختن دیگری در کشتن او می‌باشد؛ البته تنها جرم قتل نیست که امساک در آن به عنوان معاونت مصداق پیدا می کند، بلکه در جرایمی مانند آدم ربایی، سرقت، ضرب و جرح، حبس و توقیف غیرقانونی نیز جریان پیدا می کند. گرچه مجازات معاونت در جرم، به طور کلی در مواد 127 و 128 قانون مجازات اسلامی وارد شده است، ولی جرم امساک در قتل به عنوان معاونت نمی تواند مصداقی از این دو ماده باشد؛ زیرا در ابتدای ماده 127 آمده است که مجازات این ماده شامل جرایمی می شود که در شرع و قانون، مجازاتی برای معاون تعیین نشده باشد، در صورتی که در شرع، مجازات ممسک در قتل، مشخص شده و فقیهان امامیه، مجازات وی را در قتل عمد، حبس ابد دانسته‌اند. از لحاظ عقلی نیز، وجود تفاوت فاحش در مجازات قابل اعمال برای مصادیق مختلف معاونت، قابل توجیه نمی‌باشد، بدین ترتیب باید یک رویه ی واحد پیش گرفته شود. این پژوهش یک تحقیق بنیادی است و روش به کارگیری مباحث در آن، تحلیلی – توصیفی می باشد. پرسش اساسی اینست که چه راهکاری برای ارائه مجازات در جرایم وابسته به امساک، مخصوصاً امساک در جرم قتل پیشنهاد می گردد؟ در این پژوهش پس از بررسی دیدگاه های فقیهان و حقوقدانان درباره ماهیت جرم امساک به این نتیجه دست یافته می شود که جرم امساک از جرایم مربوط به حقوق الناس بوده، از این رو قابل عفو و گذشت است. همچنین دیدگاه کسانی که برای امساک در قتل، مجازات خاص از سوی شارع بیان کرد ه اند، از ادلّه استوارتری برخوردار است. بنابراین، به منظور رفع هر گونه ابهام و جلوگیری از صدور آراء با مجازات های مختلف برای مرتکبان عمل یکسان و ضرورت مطابقت کلیه ی قوانین و مقررات با موازین اسلامی بر اساس اصل چهارم قانون اساسی، برای ممسک در قتل عمدی، مجازات حبس ابد به صورت یک ماده قانونی در قانون مجازات اسلامی ذکر شود.

المصادر:

1. قرآن کریم.


2. ابراهیم­پور لیالستانی، حسین، (1388)، معاونت در قتل عمد، همای غدیر، قم.


3. ابن بابویه، محمد بن علی، (1413)، من لا یحضره الفقیه، دفتر انتشارات اسلامى، قم.


4. ابن فارس، احمد، (1413)، معجم مقاییس اللغه، تحقیق تصحیح عبدالسلام محمدهارون، مکتب الاعلام الاسلامی، قم.


5. ابن منظور، محمّد بن مکرم، (1408)، لسان العرب، دار التراث العربى، بیروت.


6. انصاری، قدرت الله و همکاران، (1386)، تعزیرات، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم.


7. آقایى نیا، حسین، (1385)، حقوق کیفرى اختصاصى، جرایم علیه اشخاص، میزان، تهران.


8. بازگیر، ید الله، (1376)، قانون مجازات اسلامی در آیینه آراء دیوان عالی کشور (قتل عمد)، ققنوس، تهران.


9. بجنوردی، حسن، (1419)، القواعد الفقهیه، نشر الهادی، قم.


10. تمیمى مغربى، نعمان بن محمد، (1385)، دعائم الإسلام، مؤسسه آل البیت، قم.


11. جوهرى، اسماعیل بن حماد، (1410)، الصحاح - تاج اللغه و صحاح العربیه، دار العلم للملایین، بیروت.


12. حبیب­زاده، محمد جعفر و رحیمی نژاد، محمداسماعیل، (1384)، جرم آدم­ربایی در حقوق ایران، مجله­ی دادرسی، شماره­ 43، صص 10-14.


13. حسینی یمین، مجتبی، (1390)، جرم­انگاری و کیفرگذاری امساک و دیده­بانی در پرتو قاعده حرمت اعانت بر اثم و نظریه معاونت در جرم، پایان­نامه کارشناسی ارشد، گروه معارف اسلامی و حقوق، دانشگاه امام صادق علیه السلام.


14. خالصی، محمدباقر، (1413)، احکام المحبوسین فی الفقه الجعفری، دفتر انتشارات اسلامی، قم.


15. خامنه­ای، سید علی، (1385)، جزوه درس خارج فقه قصاص، تهران.


16. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، (1412)، المفردات فی غریب القرآن، به تحقیق صفوان عدنان داودی، دار العلم اسلامیه، بیروت.


17. زبیدى، سید محمدمرتضى، (1414)، تاج العروس من جواهر القاموس، دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع، بیروت.


18. زراعت، عباس، (1392)،  شرح مختصر قانون مجازات اسلامی، ققنوس، تهران.


19. زنجانی، موسی شبیری، (1419)، کتاب نکاح، موسسه رأی­پرداز، قم.


20. سبزوارى، سید عبد الأعلى، (1413)، مهذب الأحکام، مؤسسه المنار، قم.


21. سپهوند، امیرخان، (1386)، جرایم علیه اشخاص، انتشارات مجد، تهران.


22. شامبیاتی، هوشنگ، (1371)، حقوق جزای عمومی، رودکی، تهران.


23. شکری، رضا و سیروس، قادر، (1384)، قانون مجازات اسلامی در نظم حقوق کنونی، مهاجر، تهران.


24. شهید اول، محمد بن مکى، (بی­تا)، القواعد و الفوائد، کتابفروشى مفید، قم.


25. شهید ثانى، زین الدین بن على، (1413)، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، قم،


26. صادقی، محمد هادی، (1379)، حقوق جزای اختصاصی (1)، جرایم علیه اشخاص، میزان، تهران.


27. صادقی، محمد هادی، (1380)، جرایم علیه اشخاص، نشر میزان، تهران.


28. طبسی، نجم الدین، (1374)، موارد السجن فی النصوص و الفتوی، مکتب الاعلام الاسلامی، قم.


29. طوسی، محمد بن حسن، (1387)، المبسوط فی فقه الامامیه، به تحقیق و تصحیح محمد تقی کشفی، الکتب المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه، تهران.


30. ­­­­­ طوسی، محمد بن حسن، (1407)، الخلاف، به تحقیق و تصحیح گروهی از محققان، دفتر انتشارات اسلامی، قم.


31. علم الهدی، مرتضی، (1415)، الانتصار فی انفرادات الامامیه، دفتر انتشارات اسلامی، قم.


32. عوده، عبد القادر، (بی­تا)، التشریع الجنایی الاسلامی، دار الکتب العربی، بیروت.


33. فاضل لنکرانی، محمد، (1377)، جامع المسائل، موسسه مطبوعاتی امیر کبیر، قم.


34. فیومى، احمد بن محمد، (بی­تا)، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، منشورات دار الرضی، قم.


35. قرشى، على اکبر، (بى‌تا)، قاموس قرآن، دار الکتب الاسلامیه، قم.


36. کریمی، حسین، (1365)، موازین قضایی از دیدگاه امام خمینی (ره)، شکوری، قم.


37. کلینى، محمد بن یعقوب، (1407)، الکافی، دار الکتب الإسلامیه، تهران.


38. گلدوزیان، ایرج، (1386)، محشای قانون مجازات اسلامی، دانشگاه تهران، تهران.


39. گودرزی، فرامرز، (بی­تا)، پزشکى قانونى، انیشتین، تهران.


40. محقق حلی، جعفر بن حسن، (1408)، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، به تحقیق  تصحیح محمد علی بقال، مؤسسه اسماعیلیان، قم.


41. مرادی، حسن، (1373)، شرکت و معاونت در جرم، میزان، تهران.


42. مرعشى شوشترى، سید محمد حسن، (1427)، دیدگاه‌هاى نو در حقوق، نشر میزان، تهران.


43. مرکز تحقیقات قوه قضائیه، (1381- 1382)، مجموعه آرای فقهی- قضایی در امور کیفری، نشر قضا، تهران.


44. مصطفوى، حسن، (1402)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، الطباعه والنشر، تهران.


45. معین، محمد، (1375)، فرهنگ فارسی معین، امیر کبیر، تهران.


46. مغنیه، محمد جواد، (1421)، فقه الإمام الصادق علیه السلام، مؤسسه انصاریان، قم.


47. مکارم شیرازی، ناصر، (1427)، استفتائات جدید، مدرسه امام علی علیه السلام، قم.


48. منتظرى، حسین­على، (1417)، نظام الحکم فی الإسلام، سرایى، قم.


49. منتظرى، حسین­على،  (1409)، دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الإسلامیة، تفکر، قم.


50. منصور، جهانگیر، (1375)، قانون مجازات اسلامی، دیدار، تهران.


51. منصور، جهانگیر، (1386)، قوانین و مقررات آیین دادرسی کیفری، تهران، دیدار،


52. منصور، جهانگیر، (1392)، قانون مجازات اسلامی، دیدار، تهران.


53. موسوی خمینى، سید روح اللّه، (1381)، ولایت فقیه، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى (ره)، تهران.


54. موسوی خمینى، (1415)، المکاسب المحرمة، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، قم.


55. میر محمد صادقی، حسین، (1387)، حقوق کیفری اختصاصی، جرایم علیه اشخاص، میزان، تهران.


56. نوری همدانی، حسین، (1388)، هزار و یک مساله، موسسه مهدی موعود، قم.


57. نجفى، محمد حسن، (1404)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، دار إحیاء التراث العربی، بیروت.


58. نخله، موریس، البعلبکی، روحی و مطر، صلاح، (2002)، القاموس القانونیه الثلاثه، منشورات الحلبی الحقوقیه، بیروت.


59. ولیدی، محمد صالح، (1373)، حقوق جزای عمومی، داد، تهران.

Aghayinia, H. (2006). Private criminal law: Offense against the person. Tehran: Mizan.

Alam al-Hoda, M. (1415 AH). Al-Intisār fi Infirādāt al-Imāmia. Qom: Islamic Publications Office.

Ansari, G., et al. (2007). Ta’zirat (Discretionary Punishments). Qom: Research Center for Islamic Knowledge and Culture.

Audah, A. Q. (no date). Al-Tashri’ al-Jinayi al-Islami. Beirut: Dar al-Kutub al-Arabi.

Bazgir, Y. (1997). Islamic penal code as reflected in the decisions of the supreme court of Iran (Murder). Tehran: Qoqnus.

Bojnordi, H. (1419 AH). Al-Qavaid al-Fiqhiya. Qom: al-Hadi Publishing.

Ebrahimpour Layalestani, H. (2009). Accessoryship to Murder. Qom: Homaye Qadir.

Fayumi, A. M. (no date). Al-Misbāh al-Munīr fi Qarīb al-Sharh al-Kabīr l-ir Rafi’i. Qom: Manshurat Dar al-Razi.

Fazel Lankarani, M. (1998). Jami’ al-Masail. Qom: Amir Kabir Press Institute.

Golduzian, I. (2007). Annotations to Islamic penal code. Tehran: University of Tehran Press.

Gudarzi, F. (no date). Forensic medicine. Tehran: Einstein.

Habibzadeh, M. J., & Rahiminejad, M. E. (2005). Offense of kidnapping in Iranian Law. Journal of Legal Procedure, 43, 10-14.

Holy Quran.

Hosseini Yamin, M. (2011). Criminalization and penalty-setting of "holding for murdering" act using the "assisting a guilt is forbidden" rule (al-hormah al-eanah li al-zolm) and crime assistance theory. Dissertation for obtaining master’s degree. Department of Islamic Law and Teachings, Imam Sadiq University.

Ibn Babawayh, M. A. (1413 AH). Man La Yahduruhu al-Faqih. Qom: Islamic Publications Office.

Ibn Faris, A. (1413 AH). Mujam Maqāyis al-Luga (A. Mohammad Harun, Ed.). Qom: Maktab al-Alam al-Islami.

Ibn Manzur, M. M. (1408 AH). Lisan al-Arab. Beirut: Dar al-Turath al-Arabi.

IRR Judiciary Research Center. (2002-2003). A Collection of jurisprudencial and judicial decisions on criminal matters. Tehran: Qaza Publishing.

Johari, E. H. (1410 AH). Al-Sihah: Taj al-Luqa wa Sihah al-Arabiya. Beirut: Dar al-Ilm l-il Malayin.

Karimi, H. (1986). Judicial standards in Imam Khomeini’s view. Qom: Shakuri.

Khalisi M. B. (1413 AH). Ahkām al-Mahbusīn fi-l Fiqh al-Jafarī. Qom: Islamic Publications Office.

Khamenei, S. A. (2006). Lecture notes on advanced topics in qisas. Tehran: no publication.

Kulayni, M. Y. (1407 AH). Al-Kāfī. Tehran: Dar al-Kutub al-Islamia.

Makarem Shirazi, N. (1427 AH). New responses to requests of fitwa. Qom: Imam Ali School.

Mansur, J. (1996). Islamic penal code. Tehran: Didar.

Mansur, J. (2013). Islamic penal code. Tehran: Didar.

Mansur, J. (2009). Criminal procedure: Laws and regulations. Tehran: Didar.

Marashi Shushtari, S. M. H. (1427 AH). Novel views on law. Tehran: Mizan.

Mirmohammad Sadeqi, H. (2008). Private criminal law: Offense against the person. Tehran: Mizan.

Moein, M. (1996). A dictionary of Persian language. Tehran: Amir Kabir.

Montazari, H. A. (1417 AH). Nizam al-Hukm fi-l Islam. Qom: Sarayi.

Montazari, H. A. (1409 AH). Dirāsāt fi Wilāyat al-Faqīh al-Duwal al-Islamia. Qom: Tafakkor.

Moradi, H. (1994). Accessoryship and assistance to crime. Tehran: Mizan.

Mostafavi, H. (1402 AH). Al-Tahqīq fi Kalamāt al-Quran al-Karīm. Tehran: Al-Taba’a wa-l Nashr.

Shahid al-Awwal, M. (no date). Al-Qawaid Va al-Fawaid. Qom: Mofid Bookstore.

Muhaqiq Helli, J. H. (1408 AH). Shara’i al-Islam fi Masail al-Halāl wa-l Harām (M. A. Baqal, Ed.). Qom: Ismailian Institute.

Muqniyeh, M. J. (1421 AH). Fiqh al-Imam al-Sadiq. Qom: Ansarian Institute.

Musavi Khomeini, S. R. (2002). Guardianship of jurist (Wilāyat Faqīh). Tehran: The Institute for Compilation and Publication of Imam Khomeini's Works.

 Musavi Khomeini, S. R. (1415 AH). Al-Makāsīb al-Muharama. Qom: The Institute for Compilation and Publication of Imam Khomeini's Works.

Najafi, M. H. (1404 AH). Jawāhir al-Kalām fi Sarh Sharai’al-Islam. Beirut: Dar al-Turath al-Arabi.

Nakhlah, M., Al-Balabaki, R., & Matar, S. (2002). Al-Qāmūs al-Qānūnī al-Thulāthī. Beirut: Manshurat al-Halabi al-Huquqia.

Nuri Hamadani, H. (2009). One thousand and one problems. Qom: Mahdi Moud Institute.

Qarashi, A. A. (no date). A lexicon of Quran. Qom: Dar al-Kutub al-Islamia.

Raqib Isfahani, H. M. (1412 AH). Al-Mufradat fi Gharib al-Quran (S. A. Dawudi, Ed.). Beirut: Dar al-Ilm al-Islamia.

Sabzevari, S. A. A. (1413 AH). Muhaddab al-Ahkām. Qom: Al-Manar Institute.

Sadeqi, M. H. (2000), Private criminal law (1): Offense against the person. Tehran: Mizan.

Sadeqi, M. H. (2001), Offense against the person. Tehran: Mizan.

Sepahvand, A. (2007). Offenses against persons. Tehran: Majd.

Shahid al-Thānī, Z.. (1413 AH). Maslak al-Afham ila Tanqih Sharai al-Islam. Qom: no publication.

Shambayati, H. (1992). Public criminal law. Tehran: Rudaki.

Shokri, R., & Sirus, Q. (2005). Islamic penal code in today’s legal order. Tehran: Mohajer.

Tabasi, N. D. (1995). Mawarid al-Sijn fi-Nusūs wa-l Fitwā. Qom: Maktab al-Alam al-Islami.

 Tamimi Maqribi, N. M. (2006). Da'a'im al-Islam. Qom: Ahl al-Bayt Institute.

 Tusi, M. H. (2008). Al-Mabsūt fi Fiqh al-Imamia (M. T. Kashfi, Ed.).  Tehran: al-Kutub al-Mortazaqia li-Ihya al-Athar al-Jafaria.

Tusi, M. H.  (1407 AH). Al-Khalāf. Qom: Islamic Publications Office.

Validi, M. S. (1994). Public criminal law. Tehran: Dad.

Zanjani. M. S. (1419 AH). A Book on marriage. Qom: Ray Pardaz Institute.

Zera’at, A. (2013). An overview of Islamic penal code. Tehran: Qoqnus.

Zubaidi, S. M. M. (1414 AH). Taj al-Arus Min Jawahir al-Qamus. Beirut: Dar al-Fikr li Taba’a wan-Nashr wat-tuzi’.